Τα Ελληνικά νησιωτικά συμπλέγματα αποτελούν κύριο μορφολογικό χαρακτηριστικό του ελληνικού χώρου και συστατικό τμήμα του πολιτισμού και της παράδοσης της χώρας.
Η ελληνική επικράτεια περιλαμβάνει 6.000 νησιά και νησίδες διάσπαρτα στα πελάγη του Αιγαίου και του Ιονίου, από τα οποία μόνο τα 227 είναι κατοικημένα.
Τα νησιωτικά συμπλέγματα της χώρας είναι οι Κυκλάδες, τα Δωδεκάνησα, τα Επτάνησα, τα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου, οι Σποράδες και τα νησιά του Αργοσαρωνικού. Τα δύο μεγαλύτερα νησιά της χώρας, η Κρήτη και η Εύβοια, δεν ανήκουν σε κάποιο σύμπλεγμα, εντούτοις περιλαμβάνουν μικρότερα νησιά, νησίδες και βραχονησίδες που τα περιβάλλουν.
Αυτό όμως που πολλοί αγνοούμε είναι από που πήραν τα ονόματα τους τα παραπάνω νησιώτικά συμπλέγματα και συγκεκριμένα τα σημαντικότερα εκ αυτών.
ΚΥΚΛΑΔΕΣ
Οι Κυκλάδες είναι το ελληνικό νησιωτικό σύμπλεγμα του Αιγαίου Πελάγους μεταξύ Αττικής και Κρήτης.
Ανάμεσα στα κυριότερα, βρίσκει κανείς τη Σύρο, τη Νάξο, τη Θήρα (Σαντορίνη), την Πάρο, την Άνδρο, τη Μύκονο, την Τήνο, τη Μήλο, τη Σίφνο, την Κέα (Τζια), την Ίο, την Αμοργό, την Κύθνο, τη Σέριφο, την Αντίπαρο, την Κίμωλο, τη Φολέγανδρο, τα Κουφονήσια (Άνω και Κάτω Κουφονήσι), την Ανάφη, τη Σίκινο, τη Σχοινούσσα, τη Δονούσα, την Ηράκλεια, τη Θηρασία, τη Δήλο, τη Μακρόνησο, τη Γυάρο, την Πολύαιγο, την Κέρο και την Ρήνεια.
Από την Αρχαιότητα υπήρξαν γέφυρα για την ανάπτυξη του εμπορίου και την εξάπλωση του πολιτισμού.
«Τα νησιά με το μίνιο και με το φούμο,
τα νησιά με το σπόνδυλο κάποιανου Δία,
τα νησιά με τους έρημους ταρσανάδες,
τα νησιά με τα πόσιμα γαλάζια ηφαίστεια».
Οδυσσέας Ελύτης
Η μυθολογία αναφέρει ότι οι Κυκλάδες πήραν το όνομά τους από τις ομώνυμες Νύμφες τις οποίες μεταμόρφωσε σε βράχους ο Ποσειδώνας. Λέγεται επίσης πως ονομάστηκαν έτσι από τη λέξη «Κύκλος» γιατί διαμορφώνονται σε ένα νοητό κύκλο γύρω από τη Δήλο, το ιερό γενέθλιο νησί του Απόλλωνα.
ΣΠΟΡΑΔΕΣ
Βρίσκονται στο Αιγαίο Πέλαγος, βόρεια της Εύβοιας και ανατολικά της Μαγνησίας. Τα μεγαλύτερα είναι η Σκύρος, η Σκόπελος, η Αλόννησος, η Σκιάθος, η Κυρά Παναγιά, η Περιστέρα και άλλα.
Κατά την αρχαία παραδοχή οι Σποράδες οφείλουν την ονομασία τους στο ότι βρίσκονται διάσπαρτες στο Βόρειο Αιγαίο.
Μετά την ανεξαρτησία ως Βόρειες Σποράδες χαρακτηρίστηκαν όλα τα νησιά των βορείων Κυκλάδων και Νότιες Σποράδες όλες τα νησιά των δυτικών Κυκλάδων. Μετά τη προσάρτηση και των υπολοίπων νήσων του Αιγαίου ορίσθηκαν όλοι οι παραπάνω προσδιορισμοί των Σποράδων. Κάποιες ακόμη φορές ως Νότιες Σποράδες θεωρήθηκαν και τα Δωδεκάνησα.
Τελικά και μετά τη δεκαετία του 1960 ο όρος περιορίσθηκε μόνο στις σημερινές Σποράδες, ενώ τα υπόλοιπα νησιά πήραν τον προσδιοριστικό όρο νήσοι Βορείου Αιγαίου, Ανατολικού Αιγαίου, και νήσοι Αργοσαρωνικού.
Ονομάζονται πλέον και σκέτες Σποράδες.
ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ
Η ονομασία Δωδεκάνησα αναφέρεται σήμερα σε ένα νησιωτικό σύμπλεγμα που περιλαμβάνει δεκαπέντε κύρια νησιά—Αγαθονήσι, Αστυπάλαια, Κάλυμνος, Κάρπαθος, Κάσος, Καστελλόριζο, Κως, Λειψοί, Λέρος, Νίσυρος, Πάτμος, Ρόδος, Σύμη, Τήλος, και Χάλκη. Από την Αρχαιότητα, τα νησιά αυτά ανήκαν στο ευρύτερο σύμπλεγμα των Νοτίων Σποράδων.
Το όνομα «Δωδεκάνησος» πρωτοεμφανίζεται σε βυζαντινές πηγές του 8ου αιώνα και δεν αφορούσε τα σημερινά Δωδεκάνησα, αλλά τα δώδεκα νησιά των Κυκλάδων γύρω από τη Δήλο. Η μεταφορά της ονομασίας στη τωρινή περιοχή της Δωδεκανήσου έχει τις ρίζες της στην Οθωμανική κυριαρχία.
Μετά την κατάκτηση της Ρόδου το 1522, τα δυο μεγαλύτερα νησιά της Ρόδου και της Κω περιήλθαν υπό άμεση οθωμανική διοίκηση, ενώ τα υπόλοιπα, συνήθως αναφερόμενα ως τα δώδεκα προνομιούχα νησιά του Αρχιπελάγους, απολάμβαναν ευρείας αυτοδιοίκησης και φορολογικών προνομίων. Έτσι, χρησιμοποιήθηκε ο όρος «Δωδεκάνησος» για να δηλώσει συλλογικά τα δώδεκα προνομιούχα νησιά—Κάλυμνος, Σύμη, Λέρος, Ικαρία, Πάτμος, Αστυπάλαια, Νίσυρος, Χάλκη, Τήλος, Κάρπαθος, Κάσος, και Καστελλόριζο.
ΕΠΤΑΝΗΣΑ
Αποτελούν σύμπλεγμα εφτά κυρίων νησιών και αρκετών μικρότερων, τα οποία βρίσκονται στο Ιόνιο Πέλαγος. Στο σύμπλεγμα ανήκουν τα Αντικύθηρα, οι Αντιπαξοί, η Κεφαλλονιά, η Κέρκυρα, η Ζάκυνθος (ή Ζάντε), η Λευκάδα, τα Κύθηρα, η Ιθάκη, οι Παξοί, η Ερεικούσσα, το Μαθράκι, το Μεγανήσι, οι Οθωνοί, η Οξειά, ο Πεταλάς, οι Στροφάδες, ο Σκορπιός και άλλα.
Η ονομασία τους προήλθε από τα 7 μεγαλύτερα νησιά του συμπλέγματος. Την Κεφαλλονιά, την Κέρκυρα, τη Ζάκυνθος (ή Ζάντε), τη Λευκάδα, τα Κύθηρα (Τσιρίγο), την Ιθάκη και τους Παξούς.
ΝΗΣΙΑ ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ
Τα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου είναι ένα σύνολο νησιών, η πλειοψηφία των οποίων απαρτίζει την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, με εξαίρεση την Σαμοθράκη.
Τα νησιά που ανήκουν στο συγκεκριμένο νησιωτικό σύμπλεγμα είναι η Λέσβος (Μυτιλήνη), η Χίος, η Σάμος, η Λήμνος, η Ικαρία, η Σαμοθράκη, οι Φούρνοι, οι Οινούσσες, τα Ψαρά, ο Άγιος Ευστράτιος (Άη Στράτης), η Θύμαινα, τα Αντίψαρα, η Σαμιοπούλα, ο Άγιος Μηνάς και ο ακατοίκητος Πασάς. Στο σύμπλεγμα βρίσκονται επίσης η Ίμβρος και η Τένεδος, νησιά που ανήκουν στην Τουρκία.
Το ελληνικό αυτό νησιωτικό σύμπλεγμα πήρε το όνομα του βάση της γεωγραφικής του θέσης στο Αιγαίο.
