Εγκλήματα πολέμου: τι είναι και πώς καθιερώθηκε ο όρος

Οι κανόνες του πολέμου

Οι άνθρωποι πολεμούν σχεδόν από τότε που περπάτησαν πάνω σε τούτη τη γη. Όταν ο πόλεμος πήρε οργανωμένη μορφή, τέθηκαν και κάποιοι κανόνες. Ήταν περισσότερο άγραφοι κανόνες που όριζαν τα όρια που δεν έπρεπε να περάσουν οι εμπλεκόμενοι σε πόλεμο. Έτσι, στην αρχαία Ελλάδα, υπήρχε ένας άγραφος νόμος που απαγόρευε τη διακοπή της παροχής νερού σε μια πολιορκούμενη πόλη.

Δεν έλειψαν, ωστόσο, εγκλήματα πολέμου που συγκλόνισαν τον αρχαίο κόσμο -και όχι μόνο. Το καλοκαίρι του 416 π.Χ., κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου οι Αθηναίοι καλούν τους, μέχρι τότε, ουδέτερους Μηλίους να παραδοθούν. Τους προειδοποιούν ότι ενδεχόμενη άρνησή τους θα σημάνει την καταστροφή του νησιού. Παρά την προειδοποίηση οι Μήλιοι αρνούνται να παραδοθούν. Οι ανώτεροι στρατιωτικά Αθηναίοι αποβιβάζονται στο νησί, σκοτώνουν όλους τους ενήλικους άνδρες, ενώ πουλούν τις γυναίκες και τα παιδιά ως δούλους. Η βαναυσότητα αυτή των Αθηναίων ενέπνευσε τον Ευριπίδη να γράψει το αντιπολεμικό έργο Τρωάδες.

Εγκλήματα πολέμου: μια νεόκοπη ιδέα

Μολονότι τα εγκλήματα πολέμου είναι μια παλιά πρακτική, ως έννοια δημιουργήθηκε σχετικά όψιμα, μόλις μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην στρατιωτική ιστορία της ανθρωπότητας συχνά τα στρατεύματα διέπραξαν φρικαλεότητες εναντίον των αντιπάλων τους ή του άμαχου πληθυσμού. Ωστόσο, οι υπεύθυνοι αυτών των φρικαλεοτήτων, στρατηγοί ή πολιτικοί διέφευγαν της τιμωρίας αν ήταν οι νικητές της αναμέτρησης. Σε περίπτωση ήττας εκτελούνταν με συνοπτικές διαδικασίες.

Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όμως, η ανθρωπότητα παρακολούθησε τη συστηματική εξολόθρευση ολόκληρων εθνοτικών ομάδων, όπως των Εβραίων. Εκατομμύρια άνθρωποι θανατώθηκαν, βασανίστηκαν, φυλακίστηκαν. Οι νικητές του πολέμου, λοιπόν, θεώρησαν ότι κάποιοι πρέπει να λογοδοτήσουν για τις ειδεχθείς αυτές πράξεις. Έτσι, στη Δίκη της Νυρεμβέργης δικάστηκαν υψηλόβαθμοι Γερμανοί αξιωματούχοι που θεωρήθηκαν υπεύθυνοι για τη διάπραξη μαζικών εγκλημάτων.

Ποιες πράξεις θεωρούνται εγκλήματα πολέμου;

Η σοβαρότητα των εγκλημάτων πολέμου φαίνεται από το γεγονός ότι δεν υπάρχει χρόνος παραγραφής. Είναι δυνατόν, δηλαδή, να δικαστεί ένας εγκληματίας πολέμου ακόμη και αν έχουν περάσει πάρα πολλά χρόνια από τη διάπραξη του εγκλήματος. Μεταξύ των εγκλημάτων πολέμου είναι:

• δολοφονίες, κακοποίηση, εκμετάλλευση του άμαχου πληθυσμού σε κατεχόμενες περιοχές
• βασανιστήρια ή θανάτωση αιχμαλώτων πολέμου
• καταστροφές που δεν δικαιολογούνται από στρατιωτική σκοπιμότητα

Μερικές πράξεις θεωρούνται ακόμη σοβαρότερες και ονομάζονται εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Σε αυτά περιλαμβάνονται η γενοκτονία, οι συστηματικοί βιασμοί, η δουλεία, οι διωγμοί συγκεκριμένων ομάδων για λόγους φυλετικούς, θρησκευτικούς ή άλλους.

Στον πόλεμο όλα επιτρέπονται;

Παρά το γνωμικό, στον πόλεμο υπάρχουν κανόνες. Οι κανόνες αυτοί ορίστηκαν με τη συνθήκη της Γενεύης (1949), μια συνθήκη που υπέγραψαν 196 κράτη. Σε αυτή ορίζεται μεταξύ άλλων η συμπεριφορά προς αιχμαλώτους και αμάχους στη διάρκεια ενός πολέμου. Έτσι:

1. Απαγορεύεται να στοχεύονται πολίτες, κτίρια όπως σχολεία ή έργα κοινής ωφέλειας, όπως υδραγωγεία. Επίσης, δεν επιτρέπεται η δολοφονία ενός ατόμου που παραδόθηκε ή είναι τραυματισμένο και άρα δεν μπορεί να αμυνθεί.
2. Απαγορεύονται τα βασανιστήρια των αιχμαλώτων.
3. Απαγορεύεται η επίθεση σε νοσοκομεία και υγειονομικό προσωπικό.
4. Πρέπει να παρέχονται ασφαλή περάσματα στους πολίτες που επιθυμούν να εγκαταλείψουν μια εμπόλεμη περιοχή.
5. Πρέπει να δίνεται πρόσβαση σε ανθρωπιστικές οργανώσεις.
6. Δεν πρέπει να γίνεται χρήση όπλων που μπορεί να στοιχίσουν τη ζωή σε πολίτες. Για παράδειγμα, οι νάρκες πρέπει να χρησιμοποιούνται με φειδώ γιατί μπορεί να σκοτώσουν αμάχους.

Ωστόσο, η αναγνώριση του όρου “εγκλήματα πολέμου” δεν αρκεί. Κι αυτό γιατί σπάνια οι νικητές δικάζονται για εγκλήματα πολέμου. Οι ισχυροί, αυτοί που έχουν την κοινή γνώμη με το μέρος τους συχνά απαλλάσσονται από οποιαδήποτε κατηγορία. Κι όμως, τα εγκλήματα πολέμου δεν είναι προνόμιο των ηττημένων. Και καμία πολεμική σύγκρουση, όσο υψηλά ιδανικά κι αν υποτίθεται ότι υπηρετεί, δε δικαιολογεί τη φρικιαστική βία κατά των αθώων.

Πηγές :

Mulligan, G. (2013). Genocide in the ancient world. Ανακτήθηκε από: www.worldhistory.org (τελευταία πρόσβαση: 06/11/2023)

War Crimes. Ανακτήθηκε από: www.bbc.co.uk (τελευταία πρόσβαση: 06/11/2023)

War Crimes. Ανακτήθηκε από: www.un.org