Σφυριχτές γλώσσες: Μία εναλλακτική μορφή επικοινωνίας

Πηγή Εικόνας: news.cnrs.fr

Συνήθως οι γλώσσες που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να επικοινωνήσουν αποτελούνται από φθόγγους, δηλαδή από μία σειρά ήχων που παράγουμε με το στόμα μας. Για τους ανθρώπους με προβλήματα ακοής έχουν αναπτυχθεί ειδικά διαμορφωμένοι κώδικες επικοινωνίας που δεν αποτελούνται από φθόγγους που παράγονται με το στόμα, αλλά από νοήματα που δημιουργούνται με τα χέρια μας και γενικότερα στηρίζονται στη λεγόμενη παραγλωσσική συμπεριφορά. Τι συμβαίνει όμως όταν κάποιες γλώσσες δεν αποτελούνται ούτε από φθόγγους ούτε από παραγλωσσικά νοήματα, αλλά από σφυρίγματα, δηλαδή είναι σφυριχτές γλώσσες; 

Η σφυριχτή γλώσσα είναι ένας πολύ ιδιαίτερος τρόπος επικοινωνίας που βασίζεται όπως είπαμε και πριν, αποκλειστικά στα σφυρίγματα. Βέβαια, οι σφυριχτές γλώσσες δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένες ακριβώς, γιατί η φυσική ανάγκη για σφύριγμα δεν απαντάει σε κάθε περιβάλλον, παρά μόνο σε περιοχές με συνήθως πυκνή βλάστηση (δάση) ή απομακρυσμένες μεταξύ τους (βουνά, οροπέδια). Σήμερα έχουν καταγραφεί 70 τοπικές κοινωνίες στον κόσμο που επικοινωνούν με κάποια σφυριχτή γλώσσα. Συνήθως οι σφυριχτές γλώσσες δεν είναι ανεξάρτητες γλώσσες αλλά λειτουργούν ως εναλλακτική μορφή  μιας τοπικής γλώσσας και διαφέρουν από γλώσσα σε γλώσσα ανάλογα αν αυτή χρησιμοποιεί μουσικό ή δυναμικό τονισμό. 

 

σφυριχτές
Πηγή Εικόνας: india.com

 

Ο Ηρόδοτος ήταν ο πρώτος που είχε καταγράψει την ύπαρξη σφυριχτών γλωσσών. Στο τέταρτο βιβλίο των Ιστοριών του, ο αρχαίος Έλληνας ιστορικός είχε κάνει αναφορά για τους τρωγλοδύτες Αιθίοπες, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν μία γλώσσα που δεν έμοιαζε με καμία άλλη και του θύμιζε τα “τσιριχτά που έκαναν οι νυχτερίδες”. Οι αρχαίοι κάτοικοι των Κανάριων Νησιών στην Ισπανία, εκτός από τη συνηθισμένη γλώσσα χρησιμοποιούσαν και σφυρίγματα για να επικοινωνούν ευκολότερα στις απομακρυσμένες κοιλάδες, επειδή ως γνωστόν ο ήχος του σφυρίγματος ταξιδεύει πολύ μακριά έως και 4 χιλιόμετρα, αν τον ευνοεί η μορφολογία του εδάφους. Στα Κανάρια Νησιά ειδικότερα, αναφέρεται πως όταν έφτασαν οι πρώτοι άποικοι από την ενδοχώρα τον 15ο αιώνα, οι γηγενείς ήδη επικοινωνούσαν με σφυρίγματα. Παρόμοιες μαρτυρίες για σφυριχτές γλώσσες έχουν έρθει από απομακρυσμένα χωριά των Πυρηναίων αλλά και από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στις Άνδεις συγκεκριμένα.

Διαβάστε επίσης  Μετά την φυλακή τι; ''Επαγγελματική επανένταξη πρώην φυλακισμένων'' 
Advertisements
Ad 14

Σήμερα υπολογίζεται πως υπάρχουν περίπου 70 σφυριχτές γλώσσες στον κόσμο. Στην Ευρώπη, οι μόνες που επιβιώνουν έως και σήμερα είναι η σφυριχτή γλώσσα της περιοχής Μπεάρν στη Γαλλία και αυτή της περιοχής του Αντιά στην Εύβοια. Στα βορειοδυτικά της Τουρκίας στο χωριό Kuşköy του Πόντου, που ακόμα και το όνομά του προδίδει την παράδοση της σφυριχτής γλώσσας (Kuşköy > kuş “πουλί” köy “χωριό”). Η σφυριχτή γλώσσα των ντόπιων αποτυπώνει μία διάλεκτο της τουρκικής. Κινδυνεύει όμως να εξαφανιστεί, καθώς ο αριθμός των ομιλητών της έχει πέσει κάτω από 10.000 και σε αυτό έχει συντελέσει ο παράγοντας της τεχνολογίας, αν και γίνονται γενναίες προσπάθειες διάσωσής της, λ.χ. η διδασκαλία της σε τάξεις του δημοτικού. Αξιοσημείωτο είναι πως στο χωριό αυτό διεξάγεται ένα ετήσιο φεστιβάλ για τη σφυριχτή γλώσσα του τόπου, σε μία προσπάθεια διατήρησης αυτού του τρόπου επικοινωνίας. Έχουν καταγραφεί και περιπτώσεις διδασκαλίας της γλώσσας από τους γονείς στα παιδιά. 

 

σφυριχτές
Πηγή Εικόνας: fethiyetimes.com

 

Κάποιοι ποιμενικοί πολιτισμοί στο Τόγκο και στην Αιθιοπία έχουν αναπτύξει ανάλογες μορφές επικοινωνίας. Στην οροσειρά του Άτλαντα στο Μαρόκο της βόρειας Αφρικής έχουν επίσης καταγραφεί μαρτυρίες για την ύπαρξη γλωσσών αποτελούμενων από σφυρίγματα. Ακόμη, κάποιες φυλές, που ζουν στις απομονωμένες ζούγκλες στην Παπούα Νέα Γουινέα, διατηρούν μορφές επικοινωνίας που στηρίζονται στα σφυρίγματα. Η απομόνωση των πληθυσμών αυτών έχει συντελέσει στην ανάπτυξη τέτοιων μορφών επικοινωνίας για ακόμη μία φορά. 

Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει να γίνει στη μοναδική εστία σφυριχτής γλώσσας στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στην ευρύτερη περιοχή του Αντιά, στη νότια Εύβοια. Το μοναδικό για τα ελληνικά δεδομένα γλωσσικό φαινόμενο δεν απαντάται αποκλειστικά στον Αντιά αλλά και σε γειτονικά χωριά, όπως το Σιμούκι και ο Ευαγγελισμός. Οι κάτοικοι των χωριών αυτών χρησιμοποιούν σφυρίγματα για να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Τα σφυρίγματα αντιστοιχούν το καθένα σε έναν μοναδικό φθόγγο. Για τους κατοίκους της περιοχής του Αντιά έχουν ασχοληθεί εκτενώς ιστορικοί και γλωσσολόγοι. Υπάρχει η θεωρία πως είναι απόγονοι Περσών στρατιωτών, οι οποίοι φρουρούσαν Έλληνες αιχμαλώτους στην Κάρυστο. Μετά την ήττα των Περσών στη Σαλαμίνα, ο στρατός τους εγκατέλειψε αυτούς τους στρατιώτες, οι οποίοι κατέφυγαν στους ορεινούς όγκους του Αντιά και αναμείχθηκαν με τους ντόπιους. Άλλη θεωρία υποστηρίζει πως έλκουν την καταγωγή τους από δωρικά φύλα, αφού κατά τ’ άλλα μιλάνε ελληνικά σε μία αρβανιτόφωνη περιοχή. 

Διαβάστε επίσης  Ατομική βόμβα: Αναγκαίο γεγονός, επίδειξη δύναμης ή απάνθρωπο λάθος;

Οι ίδιοι αποκαλούν σφυριά τη γλώσσα τους και η “ανακάλυψή” της έγινε σχετικά πρόσφατα, μόλις το 1969 από σωστικά συνεργεία. Είχαν σπεύσει στην περιοχή λόγω της πτώσης ενός αεροσκάφους και εντυπωσιάστηκαν από τα παράξενα σφυρίγματα των βοσκών της περιοχής. Η γλώσσα μαθαίνεται από όλα τα παιδιά ανεξαρτήτως φύλου ή κοινωνικής κατάστασης περίπου στην ηλικία των 8 με 9 ετών. Συχνά βέβαια οι βοσκοί του Αντιά σφυρίζουν στα ζώα τους για να τα συγκεντρώσουν, αυτό όμως δε συνιστά γλωσσική επικοινωνία. Η σφυριχτή γλώσσα του Αντιά εμφανίζει πολλές ομοιότητες με τις προαναφερθείσες σφυριχτές ευρωπαϊκές ή ασιατικές γλώσσες κυρίως όσον αφορά την προσωδία ή το ύφος. Σε σχέση με την προφορική γλώσσα, αυτό που χαρακτηρίζει τη σφυριχτή γλώσσα του Αντιά είναι η ύπαρξη τριών ομάδων φωνηέντων που προέρχεται από την τάση προφοράς κάποιων φωνηέντων με σχεδόν ίδιο τρόπο με κάποια άλλα. 

Πιο συγκεκριμένα, στην ελληνική εκδοχή αυτού του τρόπου επικοινωνίας, τα πέντε φωνήεντα της κοινής νεοελληνικής [a, e, i, o, u] σφυρίζονται σε πέντε μεσοδιαστήματα που καλύπτει το ένα το άλλο σε εντελώς άνιση κατανομή. Το σφυριχτό [i] ποτέ δεν αλληλοκαλύπτεται με τα άλλα φωνήεντα, ενώ τα υπόλοιπα έχουν μια τάση να το κάνουν. Το [u] και το [e] αλληλοκαλύπτονται συχνά και το ίδιο συμβαίνει και με το [a] και το [o] αν και λιγότερο συχνά. Συχνά μάλιστα το [a] προφέρεται ως πισινό φωνήεν δηλαδή με τρόπο που παραπέμπει σε [o]. Έτσι, διαμορφώνονται τρεις κύριες ομάδες, το [i], το [u,e] και το [a,o]. Αυτό βέβαια δε σημαίνει πως έχουμε αποκλειστικά τρία φωνήεντα. Το λεξικό πλαίσιο δίνει τη δυνατότητα στους χρήστες των σφυριών να προσδιορίσουν τα φωνήεντα [e] και [u] από τη μία και τα [a] και [o] από την άλλη.

Διαβάστε επίσης  Άρειος Πάγος: Απόφαση μη έκδοσης των 8 Τούρκων αξιωματικών

Τα τελευταία χρόνια, ο πληθυσμός του Αντιά έχει μειωθεί και πολλοί ομιλητές έχουν χάσει τα δόντια τους κι έτσι δυσκολεύονται με το σφύριγμα. Η σφυριχτή γλώσσα του Αντιά παρόλα αυτά έχει γίνει αντικείμενο συζήτησης και έχουν γυριστεί και δύο ταινίες μικρού μήκους με θέμα τη γλώσσα, η ταινία “Αντιά” του Σ. Ιωάννου (1980) και το “Χωριό που σφυρίζει” της Κ. Ζούλα (2010). Το 2005 έγινε σχετική παρουσίαση στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών από τον Παναγιώτη Κεφάλα, τον ικανότερο από τους σφυριχτές του χωριού. Το χωριό έχουν επισκεφτεί ερευνητές από την μη-κυβερνητική οργάνωση Le Monde Siffle («Ο Κόσμος Σφυρίζει»). Το 2010 δημιουργήθηκε από τον απόδημο Π. Τζαναβάρη ο Πολιτιστικός Σύλλογος των Απανταχού Αντιωτών στο χωριό, με κύριο στόχο την διάσωση και διάδοση της σφυριχτής γλώσσας. Δεδομένου ότι η εν λόγω γλώσσα τελεί υπό εξαφάνιση και χρήζει προστασίας, η Δημοτική Αρχή Καρύστου, εκ μέρους της κοινότητας των ομιλούντων, αιτήθηκε την εγγραφή της στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας. 

 

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν γι’ αυτό το άρθρο:

Φσσστ! Το απομονωμένο χωριό του Κάβο Ντόρο που επικοινωνεί με τα σφυρίγματα. Η γλώσσα επινοήθηκε για την προστασία των κατοίκων από επιδρομές και έγινε γνωστή μετά από ένα αεροπορικό δυστύχημα: αντλήθηκε από mixanitouxronou.gr

Sibo gomero: A whistling language revived: αντλήθηκε από bbc.com

Greece’s disappearing whistled language: αντλήθηκε από bbc.com

What You Need to Know About Greece’s Rare Whistled Language, Sfyria: αντλήθηκε από theculturetrip.com

In Turkey, Keeping a Language of Whistles Alive: αντλήθηκε από nytimes.com

The Whistle Language of Northern Turkey: αντλήθηκε από newyorker.com

Χαραλαμπάκης Χ. (1993): Themes in Greek Linguistics:Μία περίπτωση γλώσσας σφυριγμάτων από την Ελλάδα – John Benjamins Co.

Meyer J. (2007): Acoustic Strategy, Phonetic Comparison and Perceptive Cues of Whistled Languages – αντλήθηκε από academia.edu

Whistled Languages – Ultimate Guide to Long Distance Conversations – αντλήθηκε από blog.pimsleur.com

Ενδιαφέροντα: ιστορική γλωσσολογία, γλωσσικές επαφές, νεότερη και σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας, παγκόσμια ιστορία, βαλκανικές σπουδές, ιστορία του Καυκάσου, ιστορία της Ρωσίας και της Ουκρανίας, σύγχρονη ιστορία της Μέσης Ανατολής, ιστορία των Εβραίων, ανατολικό μπλοκ, μειονότητες, ανθρωπολογία, εθνογραφία, προκολομβιανοί πολιτισμοί, κλπ.

Αρθρα απο την ιδια κατηγορια

Ένας διαφορετικός τυμπανιστής

“Ένας διαφορετικός τυμπανιστής” του φυλετικού ρατσισμού

  Το μυθιστόρημα  «Ένας διαφορετικός τυμπανιστής» του William Melvin Kelley ανήκει

Φούστα πάνω από παντελόνι: Ένα αμφιλεγόμενο trend

Η επιστροφή του trend!Από το τότε στο τώραΜε τις ρίζες