Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής σήμερα ομιλούνται αρκετές γλώσσες, αν και η αγγλική είναι αυτή με το υψηλότερο κύρος. Παρότι στο σύνταγμα των ΗΠΑ δεν υπάρχει κάποια γλώσσα που να απολαμβάνει επίσημο καθεστώς, εντούτοις τα αγγλικά είναι αυτά που χρησιμοποιούνται ακόμα και στους πιο επίσημους φορείς. Είναι εύληπτο πως μία τόσο μεγάλη χώρα θα έχει και μεγάλο εύρος γεωγραφικών διαλέκτων, οι οποίες σε γενικές γραμμές δε φέρουν κάποιο στίγμα. Ορισμένες γεωγραφικές γλωσσικές ποικιλίες, όπως το γλωσσικό ιδίωμα του Brooklyn, το γνωστό ως “χωρίς r” , η μακρόσυρτη προφορά των κατοίκων του αμερικανικού νότου και η επιμονή κάποιων κατοίκων του Τέξας να προφέρουν έντονα τα ρινικά στοιχεία, ίσως πέσουν θύματα χλευασμού ή αστεϊσμού, αλλά χωρίς κάποια ουσιαστική έκταση στο θέμα.
Σήμερα, υπάρχουν κάποιες διαλεκτικές ποικιλίες της αγγλικής στις ΗΠΑ που έχουν κατά καιρούς πέσει θύματα διακρίσεων κυρίως λόγω προκαταλήψεων και στερεοτύπων τα οποία βεβαίως γεννούν την άγνοια γύρω από ένα θέμα. Το πιο τρανό παράδειγμα είναι αυτό της λεγόμενης αφροαμερικανικής αγγλικής, ή αγγλικής των μαύρων ή αστικής αγγλικής ή και εβονικής. Ένα μεγάλο ποσοστό Αμερικανών αφρικανικής καταγωγής μιλάνε σήμερα την αφροαμερικανική διάλεκτο που στην πραγματικότητα είναι ένα συνονθύλευμα διαλέκτων και τοπικών ιδιωμάτων. Πολλοί είναι οι λόγοι που ωθούν τη διατήρηση των διακριτικών χαρακτηριστικών της κυρίως για κοινωνικούς ή εκπαιδευτικούς και οικονομικούς σκοπούς. Οι ιστορικές διακρίσεις εναντίον των Αφροαμερικανών, φαινόμενο διαχρονικό στις ΗΠΑ, έχει οδηγήσει μεταξύ άλλων και στην κοινωνική απομόνωσή τους. Η χρήση της χαρακτηριστικής διαλέκτου έχει συμβάλλει στο να διατηρηθεί η μοναδικότητα και η κοινή κληρονομιά μεταξύ των Αφροαμερικανών.
Τη δεκαετία του ’60, παρατηρήθηκε εκτενώς ένας πολιτικός οργασμός του κινήματος αναζήτησης των δικαιωμάτων και των άλλων φυλετικών ομάδων της χώρας. Η αφροαμερικανική αγγλική έτσι προσέλκυσε το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης. Εκείνα τα χρόνια, στο πλαίσιο του ρατσισμού και των διακρίσεων, είχαν εκπονηθεί αμφιβόλου ποιότητας μελέτες που θεωρούσαν τα αγγλικά των Αφροαμερικανών ως μία “ανεπαρκή, παράλογη και ατελή” γλώσσα. Βέβαια, ο μύθος αυτός που εξυπηρετούσε προπαγανδιστικά συμφέροντα με τον καιρό ατόνησε όταν και οι Αφροαμερικανοί άρχισαν να αποκτούν περισσότερα δικαιώματα. Είναι εντελώς παράλογο να θεωρεί κανείς πως η φυλή ενός ατόμου προσδιορίζεται αποκλειστικά από την ομιλία του. Ένα έγχρωμο παιδί που μεγαλώνει σε ένα βρετανικό σπίτι θα μάθει να μιλάει άψογα βρετανικά αγγλικά, ενώ ένα λευκό παιδί που θα μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον Αφροαμερικανών θα μάθει φυσικά την ανάλογη διάλεκτο των αγγλικών.
Η φωνολογία του γλωσσικού ιδιώματος των Αφροαμερικανών είναι αρκετά ενδιαφέρουσα. Πολλοί Αφροαμερικανοί αποβάλουν το [r] εκτός και αν ακολουθεί φωνήεν. Αυτό συμβαίνει και σε άλλες αμερικανικές διαλέκτους αλλά και στα βρετανικά αγγλικά. Ας πούμε, η λέξη guard θα προφερθεί [gad] χωρίς το /r/. Ανάλογο φαινόμενο παρατηρούμε και σε λέξεις όπως sore όπου θα προφερθεί με παρόμοιο τρόπο με τη λέξη saw, court όπου θα προφερθεί όπως και το cought περίπου. Υπάρχουν επίσης αρκετοί ομιλητές των αφροαμερικανικών αγγλικών που αποβάλλουν και το [l] κυρίως όταν αυτό είναι σε ζεύγη, π.χ. all θα προφερθεί παρόμοια με το awe, wolf θα προφερθεί [wʊf] κλπ. Υπάρχει μία περαιτέρω ιδιαιτερότητα, η δίφθογγος [oj] συχνά απλοποιείται και έτσι, η λέξη boil προφέρεται ως [bo] με ταυτόχρονη απαλοιφή του [l].
Στην αφροαμερικανική αγγλική, συχνά απλοποιούνται συμφωνικά συμπλέγματα και ιδιαίτερα στο τέλος των λέξεων, αν ένα από τα δύο σύμφωνα είναι φατνιακό (t,d,s,z). Φερ’ ειπείν, η λέξη past που προφέρεται [pæst], στη διάλεκτο των Αφροαμερικανών θα προφερθεί [pæs] χωρίς δηλαδή το /t/. Ο κανόνας της απαλοιφής είναι προαιρετικός και φαίνεται να εφαρμόζεται περισσότερο, όταν το τελικό [t] ή [d] δεν αντιπροσωπεύει το μόρφημα του παρελθοντικού χρόνου, σε ονόματα όπως το paste και όχι σε ρήματα όπως το chased, όπου το τελικό [t] της προφοράς ενίοτε διαφοροποιείται. Η απλοποίηση συμφωνικών συμπλεγμάτων δε συμβαίνει μόνο στη διάλεκτο των μαύρων αλλά και σε άλλες διαλέκτους των ΗΠΑ. Ας πούμε, το μέσο [d] στη λέξη din’t συχνά εξαφανίζεται όπως και διάφορα ρινικά σύμφωνα συνήθως απαλείφονται πριν από άηχα κλειστά.
Ένα ακόμα φαινόμενο της διαλέκτου των Αφροαμερικανών είναι η τροπή ενός [θ] σε [f] και ενός [δ] σε [v], ας πούμε το κύριο όνομα Ruth [ruːθ] θα προφερθεί [ru:f] ή η λέξη brother [brʌð.ɚ] θα προφερθεί [brʌv.ɚ]. Η αντιστοιχία μεταξύ σε [θ] και [f] ισχύει και σε ορισμένες διαλέκτους της βρετανικής αγγλικής. Το αρχικό [δ] σε λέξεις όπως this, that, these, those προφέρεται ως [d]. Αυτό δεν είναι αποκλειστικό χαρακτηριστικό της αφροαμερικανικής. Όλες αυτές οι διαφορές είναι συστημικές και προέρχονται από κανόνες, ενώ είναι ανάλογες με αλλαγές φθόγγων που έχουν συμβεί σε γλώσσες σε όλον τον κόσμο.
Από συντακτική άποψη, η αφροαμερικανική αγγλική εμφανίζει διπλές αρνήσεις, π.χ. he doesn’t know nothing, διότι δύο αρνήσεις ισοδυναμούν με μία κατάφαση. Εφόσον υπάρχουν τέτοιες συντακτικές ιδιαιτερότητες στην αφροαμερικανική, ορισμένοι κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι Αφροαμερικανοί είναι διανοητικά καθυστερημένοι, επειδή χρησιμοποιούν παράλογα τη γλώσσα (!) Τα διπλά αρνητικά, ωστόσο, αν και δεν εμφανίζονται στην πρότυπη αγγλική, εμφανίζονταν παλαιότερα σε αυτή και είναι κοινό χαρακτηριστικό γλωσσών, όπως η γαλλική, η ιταλική και η ελληνική. Τα ρήματα που στην κοινή αγγλική μπορούν να συναιρεθούν σε σύντομους τύπους, στα αφροαμερικανικά αγγλικά εξαφανίζονται εντελώς, π.χ. He’s nice > He nice, They’re mine > They mine.
Όπως μπορεί εύκολα να ανιχνευθεί, οι ρίζες της αφροαμερικανικής αγγλικής εντοπίζονται τον 17ο αιώνα, όταν οι πρώτοι μαύροι σκλάβοι κατέφτασαν στη Βιρτζίνια. Οι παράγοντες βέβαια που οδήγησαν σε συστηματικές διαφορές της διαλέκτους των Αφροαμερικανών με διαλέκτους άλλων ομάδων είναι ακόμα αντικείμενο έρευνας. Κάποιοι θεωρούν πως η αφροαμερικανική διάλεκτος δημιουργήθηκε, όταν οι μαύροι σκλάβοι έμαθαν τα αγγλικά ως δεύτερη γλώσσα. Αν και έμαθαν τη βασική γραμματική, εντούτοις οικοδομούνταν πολλές διαφορές από τα παιδιά τους κυρίως που άκουγαν τους γονείς τους να μιλάνε αγγλικά. Οι διαλεκτικές διαφορές παρέμειναν και διογκώθηκαν με τα χρόνια.
Μία άλλη θεωρία ισχυρίζεται πως τα μοναδικά χαρακτηριστικά της αφροαμερικανικής εντοπίζονται λόγω επιρροών από αφρικανικές γλώσσες. Οι λευκοί άρχοντες του 17ου και 18ου αιώνα δημιούργησαν σκόπιμα ομάδες με Αφρικανούς που μιλούσαν διαφορετικές γλώσσες για να αποθαρρύνουν την επικοινωνία μεταξύ των σκλάβων και έτσι και τις πιθανότητες εξέγερσης. Άρα, οι σκλάβοι εφηύραν μία γλώσσα πίτζιν για να μπορούν να μιλάνε μεταξύ τους. Τα αφροαμερικανικά σχετίζονται περισσότερο με τις νότιες διαλέκτους των ΗΠΑ. Αυτό συμβαίνει επειδή οι μαύροι σκλάβοι έμαθαν τη γλώσσα των λευκών του Νότου. Η αμφίδρομη επαφή ανάμεσα στην αφροαμερικανική αγγλική και την πρότυπη αγγλική συνεχίζεται αδιάκοπα έως και σήμερα.
Μετά τους έγχρωμους Αφροαμερικανούς, η τρίτη μεγαλύτερη φυλετική ομάδα στις ΗΠΑ είναι τα άτομα λατινοαμερικανικής καταγωγής. Αυτοί μπορεί να είναι φυσικοί ομιλητές της ισπανικής ή απόγονοί τους που μιλάνε μία συγκεκριμένη ποικιλία των αγγλικών, εμπλουτισμένη με τα δικά τους ιδιαίτερα πολιτισμικά στοιχεία. Οι νοτιοδυτικές πολιτείες των ΗΠΑ κάποτε ήταν μέρος του Μεξικού και για πάνω από μισό αιώνα ένας σημαντικός αριθμός μεταναστών από τις χώρες της Λατινικής Αμερικής κατέφθανε στις ΗΠΑ. Πολλοί από αυτούς ήταν και είναι φυσικοί ομιλητές της ισπανικής και άρχισαν να μαθαίνουν σταδιακά τα αγγλικά ως δεύτερη γλώσσα. Άλλοι πάλι γεννήθηκαν σε ισπανόφωνες οικογένειες, αν και μητρική τους αναδείχθηκε η αγγλική, χωρίς να γνωρίζουν απαραίτητα τα ισπανικά.
Κατανομή ατόμων λατινοαμερικανικής καταγωγής στις ΗΠΑ
Όπως και με τους Αφροαμερικανούς, έτσι κι εδώ δεν κάνουμε καν λόγο για ενιαία λατινοαμερικανική αγγλική. Υπάρχουν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στους μονόγλωσσους και τους δίγλωσσους ομιλητές και επιπλέον οι διάλεκτοι που μιλιούνται στην Κούβα, το Πουέρτο Ρίκο, τη Γουατεμάλα είναι κάπως διαφορετικές μεταξύ τους. Εξάλλου, ακόμα και τα ισπανικά που ακούγονται σε αυτές τις χώρες είναι διαφορετικά. Πολλοί ιστορικοκοινωνικοί παράγοντες δεν επιτρέπουν μία σαφή περιγραφή και ταξινόμηση των λατινοαμερικανικών διαλέκτων. Πολλοί Λατινοαμερικανοί είναι δίγλωσσοι, αν και τα τελευταία χρόνια αυξάνεται ο αριθμός των Λατινοαμερικανών που είναι φυσικοί ομιλητές της αγγλικής. Οι τελευταίοι, έχουν παθητική γνώση της ισπανικής ή μιλάνε λίγα ισπανικά. Η ισπανική συνείδηση φυσικά και επιρροή δεν τους έχει εγκαταλείψει καθόλου.
Οι δίγλωσσοι Λατινοαμερικανοί συχνά εισάγουν ισπανικές λέξεις, όταν μιλάνε αγγλικά και εναλλάσσουν τη χρήση ισπανικών και αγγλικών. Αυτό το φαινόμενο της εναλλαγής κώδικα είναι πολύ κοινό στη γλωσσολογία των γλωσσικών επαφών και συμβαίνει και στο γαλλόφωνο Κεμπέκ του Καναδά και στην Ελβετία και γενικά σε κοινωνίες που μιλιούνται παραπάνω από μία γλώσσες. Εξαιτίας στερεοτύπων και άγνοιας, πολλοί θεωρούσαν πως οι Λατινοαμερικανοί μιλούσαν μία κακή εκδοχή της αγγλικής, τα λεγόμενα spanglish. Αυτό που ισχύει πάντως, είναι πως οι φράσεις που εισάγονται σε μία πρόταση είναι πάντα σύμφωνες με τους συντακτικούς σχεδιασμούς της ανάλογης γλώσσας. Ας πούμε, στα ισπανικά το επίθετο συνήθως ακολουθεί το ουσιαστικό, ενώ στα αγγλικά προηγείται, λ.χ. My mom fixes green tamales αγγλ, Mi mamá hace tamales verdes ισπ, η μαμά μου φτιάχνει πράσινες ταμάλες. Κάποιος που κάνει εναλλαγή κώδικα, μπορεί να πει My mom fixes tamales verdes αλλά ποτέ My mom fixes verdes tamales.
Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στο γλωσσικό ιδίωμα των Αμερικανών που είναι μεξικανικής καταγωγής. Οι Μεξικανοί των ΗΠΑ δεν μιλάνε ούτε αυτοί μία ομοιογενή διάλεκτο. Ωστόσο, τα μεξικανικά αγγλικά θεωρούνται μητρική γλώσσα εκατομμυρίων ατόμων στις Ηνωμένες Πολιτείες. Δεν είναι αγγλικά με ισπανική προφορά, ούτε μία κατώτερη εκδοχή της πρότυπης αγγλικής. Η μεξικανική αγγλική είναι αποτέλεσμα πολλών μεταβλητών, με σημαντικότερη την επίδραση της ισπανικής. Η ισπανική ας πούμε έχει μόνο πέντε φωνήεντα /i,e,u,o,a/ ενώ η αγγλική πολλά περισσότερα. Στη μεξικανική αγγλική συχνά εμφανίζονται τα ισπανικά φωνήεντα και όχι τα αγγλικά. Επίσης, τα ch και sh ενδέχεται να αλλάξουν μεταξύ τους προφορές. Συχνά, οι Μεξικανοί των ΗΠΑ αποηχηροποιούν ορισμένα σύμφωνα όπως το /z/, π.χ. easy /isi/, guys /gajs/. Οι φωνοτακτικοί κανόνες της ισπανικής δεν επιτρέπουν μια λέξη να ξεκινάει από ένα σύμπλεγμα του /s/, έτσι στα μεξικανικά αγγλικά μπορεί να παρατηρηθούν τύποι όπως escare, αντί scare, eschool αντί για school.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
Fromkin V, Rodman R., Hyams N. “Εισαγωγή στη Μελέτη της Γλώσσας” – Πατάκης 2015
African American English: αντλήθηκε από britannica.com
What is Ebonics? (African American English): αντλήθηκε από linguisticsociety.org
African American English: αντλήθηκε από uni-due.de
Chicano English: αντλήθηκε από pdx.edu
O.A. Santa Anna, “Chicano English and the Nature of the Chicano Language Setting”, Hispanic Journal of Behavioral Sciences 15/1, 1993: 3 – 35.
Penfield J. & Ornstein – Calicia J.L. “Chicano English: An Ethnic Contact” Philadeplhia: John Benjamins, 1985.
