Γενιά Ζ και εθισμός στο διαδίκτυο

Γενιά Ζ και εθισμός στο διαδίκτυο. Δύο έννοιες που καταλήγουν να συγγενεύουν στενά. Η γενιά Ζ περιλαμβάνει τους ανθρώπους γεννημένους μεταξύ 1997 και 2012. Είναι η γενιά που ακολούθησε τους «Millennials» και η γενιά που δεν μπορεί να θυμηθεί τον εαυτό της να ζει χωρίς την παρουσία του Ίντερνετ. Είναι αυτή που μεγάλωσε σχεδόν ταυτόχρονα με τον διαδικτυακό κόσμο ο οποίος εξελίχθηκε ραγδαία. Το διαδίκτυο απέκτησε παγκόσμια απήχηση, επηρεάζοντας πολύ σύντομα και πολύ άμεσα, τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα. Οι χρήστες του διαδικτύου είναι σήμερα περισσότεροι από 4,5 δισεκατομμύρια (Internet World Stats, 2020).

Δεν θα μπορούσαμε, εάν και εφ’ όσον σκεφτόμαστε ρεαλιστικά, να θεωρήσουμε την ακραία δημοτικότητα του διαδικτύου «παράξενη». Οι χρήστες του ψηφιακού κόσμου έχουν πρόσβαση σχεδόν σε οτιδήποτε επιθυμούν ή χρειάζονται. Είτε αυτό είναι ενημέρωση και ψυχαγωγία, είτε εργαλείο διδασκαλίας και μάθησης, είτε αλληλεπίδραση με άλλους χρήστες, είτε αγοραπωλησία αντικειμένων.

Δε χρειάζεται να μετακινηθείς,  να ψάχνεις να παρκάρεις. Βρίζοντας τιμόνια και ραδιόφωνα. Κι όλα  αυτά για κάτι μπαταρίες λιθίου που πήγαν και βρέθηκαν 25 χιλιόμετρα μακριά σου. Δεν είναι ανάγκη καν να χτενιστείς και να βγάλεις τις παντόφλες σου. Εξαιρούνται οι περιπτώσεις όπου χρησιμοποιούνται οι ψηφιακοί χάρτες προς μετακίνηση. Εκεί (συνήθως) η παντόφλα βγαίνει. Ή και όχι. Παίζεται και λιγάκι.

Διαδίκτυο. Η χρήση του είναι εύκολη. Είναι γρήγορη, είναι αποτελεσματική. Και επικίνδυνη. Ακόμα και σε light εκδοχές, όπου το google maps αποφασίζει να σε στείλει στο Σκαραμαγκά αντί για το μπαρ το Ναυάγιο. Υπάρχουν όμως και σαφώς πολύ σοβαρότεροι κίνδυνοι από το να βρεθείς κατά λάθος στα Ελληνικά Ναυπηγεία Α.Ε. και να ναυαγήσεις ψυχολογικά για μερικά λεπτά. Πέρα από τις απάτες και τις παγίδες πάσης φύσεως που κρύβει ο ψηφιακός κόσμος, ο κίνδυνος του εθισμού καραδοκεί. Είναι εκεί και αρπάζει τα θύματά του χωρίς έλεος.

Εθισμός στο διαδίκτυο

Δεν χρειάζεται να φανταστούμε έναν κλασσικό υπολογιστή-πύργο ή ένα laptop, και από πάνω σκυμμένο έναν gamer που καταναλώνει και τα τρία γεύματα της ημέρας με το ποντίκι στο χέρι, για να μιλήσουμε για εθισμό. Που και αυτή η περίπτωση είναι ξεκάθαρα ένα ανησυχητικό φαινόμενο. Τα κινητά τηλέφωνα, τα tablet, ευνοούν την αλόγιστη χρήση του ίντερνετ. Με ό, τι αυτό μπορεί να συμπεριλαμβάνει για τον καθένα. Με την κατάληξη να μην είναι άλλη από την καταχρηστική συμπεριφορά. Και κάπως έτσι, παρουσιάστηκε μια νέα μορφή εθισμού, ο Εθισμός στο Διαδίκτυο (Internet Addiction).

Η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα έχει στρέψει έντονα το ενδιαφέρον της προς αυτό το φαινόμενο. Αποτελεί έγκυρο πεδίο εμπειρικής έρευνας και κλινικού ενδιαφέροντος. Το 2017 οι Vondrácková και Gabrhelík, όρισαν τον διαδικτυακό εθισμό ως την «καταναγκαστική, υπερβολική χρήση του διαδικτύου και τον εκνευρισμό ή τη δυσθυμική συμπεριφορά που παρουσιάζεται κατά τη στέρησή του».

Η προβληματική χρήση του διαδικτύου μπορεί να έχει πολλές μορφές. Εθισμό στα διαδικτυακά παιχνίδια. Έντονη εμπλοκή παιδιών, εφήβων, ενηλίκων με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αλόγιστες αγορές μέσω ίντερνετ, υπερβολική ενασχόληση με πορνογραφικό υλικό και online τυχερά παιχνίδια. Η καταχρηστική χρήση του παγκόσμιου ιστού αποτελεί μια αμφιλεγόμενη ψυχική διαταραχή και έχει δημιουργήσει συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις στην επιστημονική κοινότητα. Παρ’ όλα αυτά η πλειοψηφία των επαγγελματιών ψυχικής υγείας συμφωνεί ότι ο εθισμός στο διαδίκτυο είναι ένα πραγματικό και ανησυχητικό φαινόμενο. Απορροφά ενέργεια και χρόνο και δεν αποκλείεται να οδηγήσει σε μακροπρόθεσμες ψυχοσωματικές διαταραχές σοβαρού χαρακτήρα.

Οι πιθανές επιπτώσεις

Η παθολογική χρήση του διαδικτύου σύμφωνα με την νευροψυχολόγο και ψυχοθεραπεύτρια Άννα Πολεμικού (2020), μπορεί ανάμεσα σε άλλες συμπεριφορές να οδηγήσει σε: μειωμένες ώρες ύπνου, διαστρεβλωμένη αντίληψη του χρόνου όσο διαρκεί η ψηφιακή σύνδεση, εκδηλώσεις δυσφορίας, ευερεθιστότητας, εκνευρισμού και κυκλοθυμικών τάσεων, αισθήματα άγχους και πίεσης όταν διακόπτεται η χρήση του διαδικτύου. Οι τυχόν αποτυχημένες προσπάθειες ελέγχου της συμπεριφοράς ενδέχεται να οδηγήσουν σε θλίψη ή αισθήματα κατωτερότητας. Αισθήματα τύψεων, ενοχής, άγχους ή κατάθλιψης είναι δυνατό να εμφανιστούν μετά την συνειδητοποίηση της καταχρηστικής συμπεριφοράς του ατόμου. Ενέχουν κίνδυνοι για αύξηση ή απώλεια βάρους, πονοκεφάλους, πόνους στη μέση και στην πλάτη, ακόμα και σύνδρομο του καρπιαίου σωλήνα (κλικ, κλικ, κλικ).

Σε αντίθεση με άλλες μορφές εθισμού (κάπνισμα, αλκοόλ, ναρκωτικές ουσίες), η φύση του διαδικτύου έχει ιδιαιτερότητες που δεν καθιστούν δυνατή την ολοκληρωτική διακοπή της χρήσης του ή την πλήρη αποχή από αυτό. Η πλήρης απομάκρυνση από το διαδίκτυο είναι σχεδόν ανέφικτη στην εποχή που ζούμε. Ακόμα και για να ανοίξεις λογαριασμό στην τράπεζα χρειάζεσαι κινητό με κάμερα, ίντερνετ, κωδικούς και όλα τα σχετικά. Βέβαια, θα πει ο άλλος: «Τράβα στην τράπεζα». Και θα πει ο άλλος-άλλος: «Τράβα εσύ, που θα πάω να στηθώ στην ουρά, σαν πελαργός στο ένα πόδι».

Υπάρχει λύση;

Τι θα μπορούσε να γίνει; Τι να κάνει η γενιά Ζ, ή και κάθε άλλο Zombie (συγγνώμη, Zoomer θα έπρεπε να γράψω, δεν το αλλάζω όμως και δεν ντρέπομαι καθόλου) που ανήκει σε γενιά με άλλο τίτλο, παρ’ όλα αυτά, βρίσκει τον εαυτό του να κάθεται με τις ώρες μπροστά σε μια οθόνη; Αντί να συναντάει φίλους, οικογένεια ή να απολαμβάνει δραστηριότητες μακριά από συσκευές που απαιτούν wi-fi; Ή έστω δεδομένα κινητής τηλεφωνίας. Δε θα τα χαλάσουμε εδώ τώρα.

Λογικοί και εφαρμόσιμοι κανόνες προς τον εαυτό μας. Δεν αποτελεί λύση η κατάργηση της χρήσης του διαδικτύου. Όμως με λίγη προσπάθεια, μπορούμε να περιορίσουμε τη χρήση του, ιδίως τη μη απαραίτητη. Θέτουμε όρια στον εαυτό μας και τα τηρούμε. Κάνουμε διαλείμματα ανά τακτά χρονικά διαστήματα, ξεκουράζοντας μάτια, νου, σώμα και επανερχόμενοι ξανά στην πραγματικότητα γύρω μας. Αλλαγή της πηγής ευχαρίστησης προσφέροντας την ευκαιρία στον εαυτό μας να διασκεδάσει με πραγματικούς ανθρώπους σε πραγματικό χρόνο. Σαφώς υπάρχει πάντα η πιθανότητα να εκλείπουν αυτές οι δυνατότητες. Και το ίντερνετ να αναλαμβάνει να καλύψει κενά της πραγματικής ζωής.

Τότε ίσως είναι η ώρα για ένα συνειδητό, θαρραλέο, μοναχικό ενδεχομένως, εκτεταμένο διάλειμμα. Χωρίς κουδούνι. Και ίσως το χτύπημα στον κώδωνα ενός συμβούλου να αποβεί ιδιαιτέρως υποστηρικτικό. Δεν είναι κακό. Μπορεί να ανταλλάξετε και e-mail, πού το πας αυτό;

Πηγές: 

Internet World Stats: https://www.internetlivestats.com/

Potenza M. N. (2014). Non-substance addictive behaviors in the context of DSM-5. Addictive behaviors, 39(1), 1–2.

Vondrácková, P., & Gabrhelík, (2016). Prevention of internet addiction: a systematic review. Journal of Behavioral Addictions, 5(4), 568–579.

Πολεμικού, Α. (2020). Εθισμός στο Διαδίκτυο-Παρέμβαση- 3^η Συνεδρίαση. Συμβουλευτική διαχείριση κρίσεων στη σχολική κοινότητα. Πανεπιστήμιο Αιγαίου.