Ετρούσκοι: ο πρώτος ισχυρός ιταλικός πολιτισμός

Οι Ετρούσκοι ήταν ο πρώτος ισχυρός ιταλικός πολιτισμός της αρχαιότητας. Ήταν εγκατεστημένος βόρεια της Ρώμης, στην περιοχή όπου βρίσκεται η σημερινή Τοσκάνη. Αποτέλεσαν την πρώτη μεγάλη δύναμη της ιταλικής χερσονήσου και επέδρασαν καθοριστικά στη πολιτισμική διαμόρφωση της Ρώμης.

Προέλευση των Ετρούσκων

Αναφορικά με το ζήτημα της προέλευσης των Ετρούσκων επικρατεί διχογνωμία μεταξύ των ακαδημαϊκών. Ένα ποσοστό υποστηρίζει ότι οι Ετρούσκοι προέρχονται από την Ανατολία, ενώ ένα άλλο, ότι οι Ετρούσκοι ήταν γηγενής πληθυσμός. Η πρώτη άποψη διατυπώθηκε από τον Ηρόδοτο, ο οποίος αποδίδει τη μετακίνηση του πληθυσμού σε ξέσπασμα λιμού στη Μικρά Ασία. Η δεύτερη άποψη, η οποία επιβεβαιώθηκε μέσω γονιδιακού τεστ, εκφράστηκε από τον Διονύσιο τον Αλικαρνασσέα.

Οργάνωση και διοίκηση του πληθυσμού

Ο ετρουσκικός πληθυσμός ήταν οργανωμένος με τρόπο που παρέπεμπε στις αρχαίες ελληνικές πόλεις-κράτη, δηλαδή σε μία ομοσπονδία μεγάλων πόλεων, ορισμένες από τις οποίες διέθεταν λιμάνια. Κάθε πόλη λειτουργούσε ως πυρήνας που ασκούσε έλεγχο στις αγροτικές περιοχές γύρω της. Συχνά, υπήρχε ανταγωνισμός μεταξύ των πόλεων, ενώ δεν ήταν ασυνήθιστες οι πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ τους. Περίπου το 600 π.Χ. συγκροτήθηκε μία συμμαχία που περιλάμβανε τις δώδεκα ισχυρότερες πόλεις της Ετρουρίας. Με τον τρόπο αυτό κάθε πόλη μπορούσε να ελέγχει και να ρυθμίζει την οικονομική και θρησκευτική δραστηριότητα των άλλων πόλεων, χωρίς ωστόσο να χάνει την αυτονομία της. Η πλειοψηφία των ετρουσκικών πόλεων ως τον 5^ο αιώνα π.Χ. κυβερνώνταν από βασιλείς, ωστόσο αργότερα η βασιλεία αντικαταστάθηκε από την ολιγαρχία.

Ετρουσκικές πόλεις

Μία τυπική ετρουσκική πόλη ήταν χτισμένη σε υπερυψωμένο σημείο, δύσκολα προσβάσιμο από τους εχθρούς, ενώ η πόλη οχυρωνόταν από τείχη. Η τεχνολογική πρόοδος των Ετρούσκων διαφαίνεται από το γεγονός ότι σε κάθε πόλη υπήρχε αποχετευτικό και υδρευτικό σύστημα, το οποίο συνέλεγε νερό από τα βουνά και το μετέφερε στην πόλη μέσω υδαταγωγών.

Ετρούσκοι και Ρώμη

Τον πρώτο αιώνα ίδρυσής της, η Ρώμη θεωρούταν από τους Ετρούσκους ως αγροτική περιοχή, ήσσονος σημασίας. Αργότερα, το 616 π.Χ., ένας σημαίνων Ετρούσκος, ο Λεύκιος Ταρκύνιος Πρίσκος, έγινε βασιλιάς της Ρώμης και της προσέδωσε χαρακτηριστικά μίας ετρουσκικής πόλης. Αξίζει στο σημείο αυτό να επισημανθεί ότι αυτή η εκδοχή αυτή της καταγωγής του αποδίδεται στον ιστορικό Τίτο Λίβιο και ότι υπάρχει εναλλακτική εκδοχή, λιγότερο επικρατέστερη, ότι ο Λεύκιος Ταρκύνιος Πρίσκος ήταν Κορίνθιος. Έκτισε το Circus Maximus και έφερε στη Ρώμη Ετρούσκους αθλητές, ώστε να εισάγει στη νέα πόλη τον αθλητισμό ως τρόπο διασκέδασης. Οι βασιλείς που κυβερνούσαν αρχικά τη Ρώμη, ήταν Ετρούσκοι όπως ετρουσκικά ήταν και τα εμβλήματα της εξουσίας τους. Η νέα πόλη περιβαλλόταν από ετρουσκικούς οικισμούς. Όλα τα παραπάνω στοιχεία συντείνουν στο ότι η Ρώμη ήταν μία ετρουσκική πόλη, χωρίς ωστόσο, όλοι οι ιστορικοί να υιοθετούν την άποψη αυτή.

Οικονομία

Η Ετρουρία ήταν περιοχή της βόρειας Ιταλίας πλούσια σε μεταλλεύματα, γεγονός που οδήγησε στην ανάπτυξη της μεταλλοτεχνίας και την παραγωγή μεταλλικών τεχνουργημάτων. Οι Ετρούσκοι πραγματοποιούσαν εξορύξεις χαλκού στα ορυχεία της Ετρουρίας και σιδήρου στην Έλβα. Η ενασχόλησή τους με τα σιδηρομεταλλεύματα έδωσε μεγάλη ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη των Ετρούσκων. Άλλες επαγγελματικές δραστηριότητες σχετίζονταν με την καλλιέργεια εδαφών και την κτηνοτροφία, τη βιοτεχνία και το εμπόριο. Διατηρούσαν εμπορικές σχέσεις με τους Έλληνες, του λαούς της Ανατολής, τους Φοίνικες και τους Καρχηδόνιους.

Διασκέδαση

Ο αθλητισμός είχε ξεχωριστή θέση ως τρόπος διασκέδασης για τους Ετρούσκους. Οι Ετρούσκοι επιδίδονταν σε αθλητικές δραστηριότητες αντίστοιχες με τις ελληνικές, όπως αγώνες δρόμου, ακοντισμός, αρματοδρομίες, δισκοβολία και πάλη. Προσφιλείς δραστηριότητες ήταν επίσης το κυνήγι και το ψάρεμα, ενώ κάποιες μορφές διασκέδασης είχαν πιο επίσημο χαρακτήρα, όπως οι γιορτές και οι θρησκευτικές ιεροτελεστίες, στις οποίες οι γυναίκες λάμβαναν ενεργό δράση.

Τέχνη

Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως αξιόλογα δείγματα της ετρουσκικής τέχνης, που αναδεικνύουν τη στενή σύνδεσή της με τη θρησκεία. Οι πλούσια κτερισμένοι τάφοι αντανακλούν τη δεσπόζουσα θέση που κατείχε η αντίληψη για τη μεταθανάτια ζωή, η οποία εντυπωνόταν και στις παραστάσεις των τοιχογραφιών και των αγγείων.  Η ετρουσκική ζωγραφική, υιοθετώντας στοιχεία από την αντίστοιχη ελληνική τεχνοτροπία, αναπαριστά τις αντιλήψεις των Ετρούσκων για την καθημερινή ζωή, την ιστορία και τη θρησκεία. Χαρακτηριστική ήταν επίσης η αναπαραστατική γλυπτική, στην οποία δημιουργούνταν αγάλματα σε φυσικό μέγεθος είτε μικρά ειδώλια από τερακότα και χαλκό. Στις τοιχογραφίες απεικονίζονταν συχνά μορφές που κρατούσαν μουσικά όργανα, όπως διπλό αυλό, κρουστά και έγχορδα όργανα όπως η λύρα. Η αρχιτεκτονική τους επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τους Έλληνες, και επηρέασε με τη σειρά της στους Ρωμαίους.

Σε ό,τι αφορά στη λογοτεχνία, τα μοναδικά γραπτά ετρουσκικής προέλευσης είναι κυρίως επιτύμβιες επιγραφές. Η ύπαρξη ετρουσκικής λογοτεχνίας επιβεβαιώνεται μόνο έμμεσα, δηλαδή από μεταγενέστερες αναφορές Ρωμαίων συγγραφέων.

Η θέση της γυναίκας

Σε αντίθεση με τη γενικότερη δυσμένεια στην οποία βρίσκονταν οι γυναίκες στην αρχαιότητα, στην Ετρουρία η γυναίκα είχε ένα προνόμιο αδιανόητο για την εποχή – μπορούσε να κατέχει περιουσία, να την κληρονομεί και να την κληροδοτεί. Επίσης, στις γιορτές οι γυναίκες συμμετείχαν ως ίσες με τους άνδρες και είχαν το προνόμιο της κατανάλωσης κρασιού, σε αντίθεση με την Ελλάδα όπου συνέβαινε το αντίθετο.

Δρόμος προς την παρακμή

Κάθε περίοδος ακμής, νομοτελειακά ακολουθείται από την παρακμή.  Μεταξύ του 6^ου και του 4^ου αιώνα, η Ετρουσκική δύναμη άρχισε να περιορίζεται. Η ανάπτυξη των ελληνικών πόλεων στη νότια Ιταλία και τη Σικελία αποδυνάμωσε την οικονομική και στρατιωτική επιρροή των Ετρούσκων. Η Ρώμη ανεξαρτητοποιήθηκε και έδιωξε τους Ετρούσκους επικεφαλής της. Στο βορρά, οι γαλατικές φυλές μετακινήθηκαν προς τη βόρεια Ιταλία και κατέστρεψαν τις ετρουσκικές πόλεις που βρίσκονταν εκεί. Παρόλα αυτά, ορισμένες πόλεις διατήρησαν την ισχύ τους, μέχρι τον 3^ο αιώνα π.Χ., οπότε παρέδωσαν την ανεξαρτησία τους στη Ρώμη.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:

Dr. Taylor, Laurel. (2015). “The Etruscans, an introduction,” in Smarthistory. Ανακτήθηκε από https://smarthistory.org/the-etruscans-an-introduction/. (τελευταία πρόσβαση 25.02.2023).

Λύθηκε το μυστήριο της καταγωγής των Ετρούσκων. (2021) Ανακτήθηκε από https://www.naftemporiki.gr/culture/1146459/lythike-to-mystirio-tis-katagogis-ton-etrouskon/. (τελευταία πρόσβαση 25.02.2023)

Hamori, A.. The Etruscan Civilization. Ανακτήθηκε από https://www.academia.edu/36945555/The_Etruscan_Civilization. (τελευταία πρόσβαση 24.02.2023)

Etruscans: Italian Civilization Before Ancient Rome. (2020) [Video] Ανακτήθηκε από https://www.youtube.com/watch?v=FkySjRwUteE. (τελευταία πρόσβαση 25.02.2023)

Rostovtzeff, M. (1984). Ρωμαϊκή Ιστορία. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Παπαζήση.

The Etruscans. Ανακτήθηκε από https://timemaps.com/civilizations/etruscans/?utm_content=cmp-true. (τελευταία πρόσβαση 24.02.2023)