Οι εκπαιδευτικοί σε όλο τον κόσμο ασχολούνται όλο και περισσότερο με τη συμπεριληπτική εκπαίδευση. Οι ανομοιογενείς τάξεις, που έχουν καθημερινά να αντιμετωπίσουν, γεννούν την ανάγκη για ένα νέο μοντέλο εκπαίδευσης. Στα πλαίσια αυτής της ανάγκης και λαμβάνοντας υπόψιν ότι η εκπαίδευση πρέπει να είναι υποχρεωτική για όλους, χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο όρος «inclusive education», το 1990 στη Διεθνή Σύνοδο της UNESCO. Στα ελληνικά συναντάται ως συμπεριληπτική εκπαίδευση, ολική εκπαίδευση, συμμετοχική εκπαίδευση, εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς.
Στόχος της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης είναι η εμπλοκή όλων των μαθητών στη μαθησιακή διαδικασία, ανεξάρτητα από τη μητρική τους γλώσσα, τη θρησκεία, την αναπηρία, το φύλο, την εθνικότητα ή οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό τους. Συμπερίληψη δεν σημαίνει απλώς συνύπαρξη όλων των μαθητών στο ίδιο σχολείο ή την ίδια τάξη. Αντίθετα, επιδιώκει την ουσιαστική αλληλεπίδραση μεταξύ των μαθητών κατά τη μαθησιακή διαδικασία. Άξιο αναφοράς είναι επίσης ότι η συμπεριληπτική εκπαίδευση δεν αποδίδει τυχόν αποτυχίες των παιδιών στα ίδια τα παιδιά. Αντίθετα, αποδίδονται ευθύνες στο εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί στις ανάγκες τους και να τα οδηγήσει στη μαθησιακή επιτυχία. Επομένως, η συμπεριληπτική εκπαίδευση και οι εκπαιδευτικοί κάνουν λόγο για τροποποίηση των αναλυτικών προγραμμάτων, του παραδοσιακού τρόπου διδασκαλίας, των μέσων διδασκαλίας, αλλά και της γενικότερης κουλτούρας του σχολείου, η οποία οφείλει να πρεσβεύει την αποδοχή και το σεβασμό της διαφορετικότητας.
Εμπόδια κατά την εφαρμογή της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης
Η συμπερίληψη, ωστόσο, δεν είναι μια απλή διαδικασία και κατά την εφαρμογή της στην πράξη οι εκπαιδευτικοί αντιμετωπίζουν πολλά εμπόδια. Βασικότερο αυτών είναι τα αυστηρά αναλυτικά προγράμματα, που δεν αφήνουν περιθώρια για διαφοροποιήσεις με βάση τις ανάγκες των μαθητών. Οι εκπαιδευτικοί είναι υποχρεωμένοι να ακολουθούν μια συγκεκριμένη ύλη και ελέγχονται για το κατά πόσον εκτέλεσαν αυτή τους την αρμοδιότητα από τους σχολικούς συμβούλους, αλλά και τους διευθυντές. Ακόμη, είναι πολύ συχνό οι εκπαιδευτικοί να μην έχουν τις κατάλληλες γνώσεις, για να ανταποκριθούν στις ανάγκες της τάξης τους. Για παράδειγμα, δεν έχουν τις γνώσεις που απαιτούνται για το χειρισμό παιδιών με ειδικές ανάγκες, με διαφορετική γλώσσα κτλ. Για το λόγο αυτό, η συνεχής επιμόρφωση, η παρακολούθηση σεμιναρίων και η προσπάθεια για βελτίωση από τη μεριά των εκπαιδευτικών είναι υψίστης σημασίας.
Επιπλέον, η έλλειψη υποστηρικτών δομών, όπως ηλεκτρονικοί υπολογιστές, προτζέκτορες κ.α., εμποδίζει εξαιρετικά την εφαρμογή διαφοροποιημένης διδασκαλίας και αναγκάζει τους εκπαιδευτικούς να ακολουθούν παραδοσιακές μεθόδους διδασκαλίας, οι οποίες ευνοούν μόνο ένα μικρό αριθμό των μαθητών. Ένα ακόμη εμπόδιο αποτελεί η κουλτούρα του σχολείου, η οποία επηρεάζει σημαντικά την εφαρμογή συμπεριληπτικών πρακτικών. Μια κουλτούρα, η οποία επιτρέπει το στιγματισμό και την περιθωριοποίηση της διαφορετικότητας, δεν αφήνει περιθώρια για εναλλακτικές και πιο δημοκρατικές πρακτικές. Τέλος, σημαντικό ρόλο στην προώθηση της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης παίζουν οι σχολικοί διευθυντές. Η στάση τους απέναντι στη διαφορετικότητα και η ελευθερία που παρέχουν στους εκπαιδευτικούς, για να παίρνουν πρωτοβουλίες, είναι σημαντικοί παράγοντες, ώστε οι δεύτεροι να κινηθούν σε πιο συμπεριληπτικά μονοπάτια.
Εύκολοι τρόποι εφαρμογής της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης από τους εκπαιδευτικούς
Παρά τα όποια εμπόδια που αναφέρθηκαν, οι εκπαιδευτικοί μπορούν με απλά βήματα, να κάνουν τη διδασκαλία τους πιο συμπεριληπτική. Έτσι, θα έχει θετικά αποτελέσματα για όλους τους μαθητές. Πρώτα από όλα, πρέπει να έχουν υπόψιν ότι ίσες εκπαιδευτικές ευκαιρίες, δε σημαίνει ίδιες. Παρέχοντας ίδιο εκπαιδευτικό υλικό, διδάσκοντας με τον ίδιο τρόπο και ακολουθώντας τις ίδιες πρακτικές για όλους τους μαθητές, δεν συμπεριλαμβάνονται όλοι στη μαθησιακή διαδικασία. Αντίθετα, αποκλείονται εκείνοι που έχουν διαφορετικές ανάγκες. Επιπλέον, ένας εύκολος τρόπος για να συμπεριλάβουν όλους τους μαθητές στη μαθησιακή διαδικασία είναι τα άτυπα περιβάλλοντα μάθησης, περιβάλλοντα δηλαδή έξω από το χώρο του σχολείου, όπως μουσεία, θέατρα, αθλητικοί χώροι, τα οποία παρέχουν πρακτικές γνώσεις στους μαθητές.
Εκτός των παραπάνω, οι εκπαιδευτικοί με σκοπό να προωθήσουν τη συμπεριληπτική εκπαίδευση, μπορούν να κάνουν χρήση της Τεχνολογίας Πληροφοριών και Επικοινωνίας (ΤΠΕ), η οποία είναι πολύ βοηθητική. Κεντρίζει το ενδιαφέρον των μαθητών και μπορεί ταυτόχρονα να παρουσιάσει ακουστικό και οπτικό υλικό. Με αυτό τον τρόπο, αξιοποιεί τα διαφορετικά μαθησιακά στιλ των παιδιών, αλλά και την εξοικείωση τους με την τεχνολογία. Τέλος, ο εκπαιδευτικός μπορεί να χρησιμοποιήσει τη συνεργατική μάθηση, η οποία έχει οφέλη για όλους τους μαθητές, καθώς μαθαίνουν να επικοινωνούν αποτελεσματικά, να ανταλλάσσουν απόψεις και να συνεργάζονται για ένα κοινό σκοπό. Τοιουτοτρόπως, καταρρίπτονται στερεότυπα, δημιουργούνται φιλικές σχέσεις ανάμεσα στους μαθητές και προωθείται η συνεργασία και ο σεβασμός.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:
Αγγελίδης, Π. (2019). Παιδαγωγικές της συμπερίληψης. Αθήνα: Διάδραση.
Στασινός, Δ. Π. (2016). Η Ειδική Εκπαίδευση 2020plus. Για μια Συμπεριληπτική ή ολική Εκπαίδευση στο νέο-ψηφιακό σχολείο με ψηφιακούς πρωταθλητές. Αθήνα: Παπαζήση.
Σπυρόπουλος, Τ. (2014). Συμπεριληπτική Εκπαίδευση. Στο Συνέδριο Νέος Παιδαγωγός. Αθήνα: Ίδρυμα Ευγενίδου.
