Εκπαίδευση και νέες τεχνολογίες. Έχουμε αναλογιστεί τί θα συνέβαινε στη ζωή μας εάν δεν υπήρχαν οι νέες τεχνολογίες; Θα ήταν ευκολότερη ή δυσκολότερη η καθημερινότητά μας; Το μόνο σίγουρο είναι ότι οι νέες τεχνολογίες μπήκαν για τα καλά στην καθημερινότητά μας και άλλοτε την εξυπηρετούν και άλλοτε την αλλοιώνουν λόγω της αλόγιστης χρήσης και της υπερβολικής εξάρτησης (κάτι σαν τα ναρκωτικά). Για την απαγκίστρωση από τον εθισμό στις τεχνολογίες, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ορθή τους χρήση. Η ορθή χρήση των νέων τεχνολογιών μπορεί να εκκινήσει από την ορθή εκπαίδευση.
Ας δούμε λοιπόν πως ορίζει ο Μπαμπινιώτης τις νέες τεχνολογίες. Οι νέες τεχνολογίες είναι σύγχρονα τεχνολογικά μέσα που έχουν σκοπό να εξυπηρετούν τον άνθρωπο. Στις νέες τεχνολογίες εντάσσεται κυρίως η πληροφορική, η οποία με το τεράστιο πλήθος των σύγχρονων εφαρμογών, έχει σχεδόν ταυτισθεί με ό,τι χαρακτηρίζεται ως ανάπτυξη. Κάθε χώρα που προσβλέπει στην ανάπτυξη (οικονομική, τεχνολογική κ.λ.π.) έχει κυριολεκτικά «γαντζωθεί» από τις νέες τεχνολογίες: τις έχει εισαγάγει στην Εκπαίδευση, ενισχύει την έρευνά τους, χρηματοδοτεί τις εφαρμογές τους, προωθεί με κάθε τρόπο ό,τι έχει σχέση μ’ αυτές, ιδιαίτερα με την τεχνολογία των Η/Υ. Εκείνο που δεν έχουμε ίσως βαθύτερα συνειδητοποιήσει, ιδίως στην Ελλάδα, είναι η σπουδαιότητα των νέων τεχνολογιών για μια ποιοτική παιδεία που αποτελεί και την προϋπόθεση για κάθε μορφής ανάπτυξη μιας χώρας. Ο χώρος αυτός στις πραγματικές διαστάσεις, προεκτάσεις και εφαρμογές του άρχισε να μελετάται πολύ πρόσφατα, και για χώρες όπως η Ελλάδα θα μπορούσε να πει κανείς ότι βρίσκεται ακόμη σε προκαταρκτικό στάδιο. (Μπαμπινιώτης, 2000)
Οι νέες τεχνολογίες συμβάλλουν καθοριστικά στην παιδεία; Με μία ιστορική αναδρομή, διαπιστώνεται ότι στις αρχές του 21ου αιώνα υποστηρίζεται ότι χωρίς τις νέες τεχνολογίες, χωρίς την πληροφορική και τις ποικίλες εφαρμογές της στην κοινωνία των πληροφοριών, στην κοινωνία δεν μπορεί να νοηθεί ανάπτυξη της παιδείας. Ήδη έχουν αρχίσει να εισάγονται σταδιακά, με αργούς ακόμη ρυθμούς και μεγάλη καθυστέρηση, οι νέες τεχνολογίες στην ελληνική Εκπαίδευση. Ωστόσο ένα είναι σίγουρο ότι η παιδεία χωρίς τις νέες τεχνολογίες θα είναι κάτι το αδιανόητο για τα αμέσως επόμενα χρόνια και στην Ελλάδα. Οι νέες ημέρες έρχονται για καλύτερη γνωριμία και κατανόηση των ανθρώπων μέσα από τα επιτεύγματα τού πνευματικού πολιτισμού, δηλαδή εκείνης της πλευράς της παιδείας που εξυψώνει τον άνθρωπο, τον διαφοροποιεί ως εθνική πολιτισμική οντότητα και συγχρόνως τον ενώνει με τους άλλους ανθρώπους στο επίπεδο μιας πανανθρώπινης οικουμενικής καλλιέργειας και ουσιαστικής συνάντησης ανθρώπου με άνθρωπο. (Μπαμπινιώτης, 2000)
Βέβαια, έχει αποδειχθεί ότι οι νέες τεχνολογίες δεν επιφέρουν μόνον θετικά αποτελέσματα αλλά και αρνητικά, λόγω της αλόγιστης χρήσης τους, λόγω της άγνοιας, λόγω της υπερβολικής εξάρτησης…. Επιστημονικές μελέτες έχουν ήδη δείξει πως η τεχνολογία κρύβει όντως κινδύνους για τα παιδιά, μεταξύ των οποίων είναι η παχυσαρκία, η μείωση των σχολικών επιδόσεων, οι διαταραχές ύπνου, η απομόνωση, ο κυβερνοεκφοβισμός και ο εθισμός. (Δεληγιάννης, 2014) Από την άλλη πλευρά, η τεχνολογία, τα κάθε λογής γκάτζετ και το ίντερνετ προσφέρουν στα παιδιά δυνατότητες βελτίωσης και εκπαίδευσης που δεν είχε καμία γενιά έως τώρα.
Ενδεικτικά τα οι δυσκολίες που μπορούν να προκύψουν σχετικά με τη χρήση των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση, μπορεί να είναι οι εξής:
(α) «Με την εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στα σχολείο αλλάζει άρδην και ο ρόλος του εκπαιδευτικού γενικότερα. Μέχρι σήμερα δάσκαλος και σχολικά βιβλία ήταν η κύρια πηγή πληροφοριών. Εφεξής ο δάσκαλος θα έχει ως πρόσθετο ρόλο να επιλέξει τα κατάλληλα προγράμματα, να οργανώσει τη χρήση τους μέσα και έξω από την τάξη και γενικά θα πρέπει να κατευθύνει και την εκμάθηση με προγράμματα. Ερώτημα: Για να είναι ο εκπαιδευτικός έτοιμος για το ρόλο, χρειάζεται να συμπληρωθεί ο τρόπος κατάρτισής του στα ΑΕΙ με τη διδακτική μέσω προγραμμάτων.
(β) Η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών προϋποθέτει την ύπαρξη αξιόλογων και αξιόπιστων, ποιοτικών, έγκυρων επιστημονικώς και κατάλληλων παιδαγωγικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων κατασκευασμένα από ειδικούς και όχι βιαστικά.
(γ) Χρειάζεται ακόμη αρκετή έρευνα και ενασχόληση με το πρόβλημα των μεθόδων αξιοποίησης αυτών των προγραμμάτων ιδίως μέσα στην τάξη.» (Μπαμπινιώτης, 2000)
Ενδεικτικά, έρευνα του Πανεπιστημίου του δυτικού Ιλινόις έδειξε πως τα e-mail μπορούν να εξελίξουν τον γραπτό λόγο, ενώ μελέτη του Πανεπιστημίου της Νεμπράσκα συμπέρανε πως υπηρεσίες σαν το Skype και οι υπηρεσίες messaging ενισχύουν τις επικοινωνιακές δεξιότητες. Σύμφωνα λοιπόν, με την Αμερικανική Παιδιατρική Εταιρεία, βασική προϋπόθεση για οφέλη σαν τα παραπάνω είναι η «λογική χρήση», μαζί με την καθοδήγηση των γονιών. Κάτι που σημαίνει πως ο χρόνος που περνούν τα παιδιά 3-18 ετών μπροστά από μια οθόνη (μαζί με την τηλεόραση) δεν πρέπει να ξεπερνά τις δύο ώρες ημερησίως. Αντίθετα, για τις μικρότερες ηλικίες, η Εταιρεία συστήνει καμία επαφή με την τεχνολογία. (Δεληγιάννης, 2014).
Μπορούμε να συμπεράνουμε μέσα από την εμπειρία ότι οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί μπορούν να συμβάλλουν στην ορθή καθοδήγηση των παιδιών σχετικά με τη χρήση των νέων τεχνολογιών. Θα πρέπει λοιπόν τα παιδιά να αντιληφθούν και να ακολουθούν τον θετικό ρόλο των τεχνολογιών, όπως τη διδασκαλία, η ψυχαγωγία και η ενημέρωση, η οποία πολλές φορές μπορεί να μην είναι έγκυρη. Θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι δεν είναι ο κόσμος των τεχνολογιών δεν είναι ο μόνος ιδανικός, στον οποίο μπορεί να καταφύγει κανείς. Υπάρχει ακόμη καλύτερος κόσμος, εκείνος της φύσης, της ανθρώπινης επικοινωνίας εκ του σύνεγγυς, της φιλίας, του παιχνιδιού με δραστηριότητες. Εάν τα παιδιά καθοδηγηθούν από τους γονείς και εκπαιδευτικούς προς αυτή την κατεύθυνση, τότε θα κάνουν ορθότερη χρήση των νέων τεχνολογιών. Άλλωστε, τα πάντα χρειάζονται με μέτρο! «(Παν) μέτρον άριστον»! (Η φράση «μέτρον άριστον» ανάγεται στην αρχαιότητα και πρωτοδιατυπώθηκε από τον Κλεόβουλο τον Λίνδιο και δηλώνει ότι το καλύτερο είναι να αποφεύγουμε τις ακρότητες και να τηρούμε το μέτρο σε κάθε έκφανση του δημοσίου και ιδιωτικού μας βίου. Με το πέρασμα των αιώνων προστέθηκε το εύηχο και ποιητικό «παν» μπροστά στη φράση και χρησιμοποιήθηκε από λόγιους της Βυζαντινής περιόδου ως «παν μέτρον άριστον»).
Έχει παρατηρηθεί ότι στις μικρότερες ηλικίες η πολύωρη ασχολία με τις νέες τεχνολογίες ενέχει κινδύνους στην παιδική υγεία, σωματική και ψυχική. Πολλά παιδιά καταντούν να θεωρούν τον «κόσμο» της τεχνολογίας ως τον μόνο πραγματικό, να αποσπούν την προσοχή τους από την καθημερινότητα και να οδηγούνται σε σημείο αποχαύνωσης. Επίσης, δεν έχουν σωματικές δραστηριότητες μέσω του παιχνιδιού, αφού το σώμα τους παραμένει ακίνητο για ώρες μπροστά σε κάποιο ηλεκτρονικό παιχνίδι, χωρίς ο εγκέφαλός τους να έχει την αίσθηση του χρόνου. Ας αναλογιστούμε τί είχαν οι μαθητές τη δεκαετία του 90′ και τί έχουν σήμερα στην σχολική τους τσάντα. Ας αναρωτηθούμε ποιός μαθητής δεν έχει κινητό και πρόσβαση στο διαδίκτυο μέσω αυτού; Προβλήματα αντιμετωπίζονται και στη διδασκαλία. Το βασικό πρόβλημα έγκειται στον τρόπο υποκίνησης και ενεργοποίησης των εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας τους. Απαιτούνται, κατά συνέπεια, αλλαγές στην κουλτούρα της διδασκαλίας και στην κουλτούρα των σχολείων. (Υφαντή, 2003)
Η χρήση των νέων τεχνολογιών λοιπόν, έχει θετικές και αρνητικές επιπτώσεις στους ανθρώπους και στην εκπαίδευση. Ειδικότερα, στην παιδεία όταν εφαρμοσθούν σωστά προγράμματα με κατάλληλο εκπαιδευτικό λογισμικό, τα θετικά θα είναι κυρίως τα εξής:
- Δυνατότητα αναζήτησης ποικίλων και μεγάλης κλίμακας πληροφοριών μέσα από την πρόσβαση σε διάφορες Τράπεζες Δεδομένων. Το να μπορεί να μπει κανείς σε μεγάλες βιβλιοθήκες, ξένες αλλά και ελληνικές πλέον, και να αντλήσει τις πληροφορίες που χρειάζεται, να μελετήσει άρθρα σε περιοδικά.
- Χρησιμοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων με την τεχνολογία των πολυμέσων (συνδυασμός κειμένου – εικόνας – ήχου). Η τεχνολογία αυτή δίνει τη μοναδική δυνατότητα στον μαθητή να προσεγγίσει και να επεξεργασθεί σύνθετες πληροφορίες με ποικίλους συνδυασμούς και δυνατότητες. Με αυτή την τεχνολογία τα πολιτισμικά ή εθνικά μαθήματα τού εκπαιδευτικού συστήματος μιας χώρας μπορούν να διδαχθούν με νέους ελκυστικούς, ανανεωμένους και ουσιαστικούς τρόπους που και τα αντικείμενα αυτά καθ’ εαυτά αναδεικνύουν στη συνείδηση τού μαθητή και επιτρέπουν μια άμεση προσωπική συνεργασία του (διαδραστική λειτουργία) με το πρόγραμμα και όχι μια απλή παθητική προσέγγιση. Τα παιδιά συγχρόνως λαμβάνουν πληροφορίες για τη λογοτεχνία, τις επιστήμες, τις τέχνες, την παράδοση, τη θρησκεία, τη γλώσσα ενός λαού με εικόνα, με ήχο και φυσικά με κείμενο.
Με τέτοια προγράμματα στο σχολείο, στο νηπιαγωγείο, η εκπαίδευση και η παιδεία μπορούν να αποκτήσουν το ενδιαφέρον που χρειάζεται για να προσελκύσουν την αγάπη και την ουσιαστική συμμετοχή των μαθητών. Μέσω αυτών των προγραμμάτων μπορεί το εκπαιδευτικού συστήματος να ανανεωθεί ριζικά σε νέες βάσεις. (Μπαμπινιώτης, 2000)
Η εκπαίδευση, λοιπόν, μέσα από τη χρήση νέων τεχνολογιών, οφείλει να είναι ο χώρος όπου αναπτύσσονται ιδέες και επιχειρήματα για το μέλλον, ώστε να αξιοποιούνται και από την εκπαιδευτική πολιτική. Η εκπαίδευση επίσης, καλείται να διαδραματίσει ένα σημαντικό ρόλο στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη στο μέλλον, βελτιώνοντας λοιπόν τις συνθήκες μάθησης προς όφελος των εκπαιδευτικών και των μαθητών, επεκτείνοντας τις εκπαιδευτικές ευκαιρίες αλλά και συγκρίνοντας και κατανοώντας τη διαφορά που υπάρχει μεταξύ των θεσμών και των πολιτισμών μέσα στην εκπαίδευση και στη μάθηση. Με αυτό τον τρόπο αλλαγής, η εκπαίδευση θα φέρει πολίτες ικανούς να μπορούν να συμμετέχουν ενεργητικά και κριτικά στη διαμόρφωση πολιτικών για τη δημιουργία ενός πιο δημοκρατικού κόσμου και μιας παγκόσμιας κοινωνίας μάθησης. (Υφαντή, 2003) Βέβαια η αλόγιστη χρήση των νέων τεχνολογιών, δεν σταματά να υφίσταται και οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν είναι πολλοί, ειδικά για τα μικρά παιδιά. Όμως εμείς καλούμαστε να αλλάξουμε αυτή την αρνητική χρήση σε μία περισσότερο ορθή. Φυσικά χρειάζεται και η μελέτη και η κατάρτιση των εκπαιδευτικών και η ενημέρωση των γονέων και της ευρύτερης κοινωνίας από την πλευρά της πολιτείας, για να πετύχει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Η ενημέρωση και καθοδήγηση κυρίως των παιδιών για τον ορθό τρόπο χρήσης των νέων τεχνολογιών θα επιφέρει μελλοντικά, περισσότερα θετικά αποτελέσματα.
Πηγές:
- Δεληγιάννης, Κ. (20-9-2014) Μόνο η λογική χρήση νέων τεχνολογιών ωφελεί τα παιδιά, Η Καθημερινή, Games, διαθέσιμο (online) στο: http://www.kathimerini.gr/784680/article/texnologia/games/mono-h-logikh-xrhsh-newn-texnologiwn-wfelei-ta-paidia
- Μπαμπινιώτης, Γ. (3-12- 2000) Νέες τεχνολογίες και ποιοτική παιδεία, Το βήμα, γνώμες, διαθέσιμο (online) στο: http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=128521
- Υφαντή, Α. (2003) «Πολιτικές αποκέντρωσης στο σύγχρονο αναλυτικό πρόγραμμα και οι επιρροές της παγκοσμιοποίησης», στο 5ο Ετήσιο Συνέδριο της Μονάδας Μεθοδολογίας και Προγραμμάτων Εκπαίδευσης, Ο Εκπαιδευτικός και το Αναλυτικό Πρόγραμμα, Πάτρα, 9-10 Μαΐου 2003
