Χουλιγκανισμός, μια σύντομη ιστορία

Χουλιγκανισμός, μια λέξη ξενική και κακόηχη, που τη θυμόμαστε κάθε που τα γήπεδα κι οι δρόμοι γύρω από αυτά βάφονται με αίμα. Μα οι χούλιγκανς έχουν ιστορία μακρά. Κι αν λείπουν πότε-πότε δεν είναι ότι εξαφανίστηκαν -απλά ξαποσταίνουν.

Χουλιγκανισμός: μια ετυμολογία

Η ετυμολογία της λέξης είναι αβέβαιη. Φαίνεται πως συνδέεται με το ιρλανδικό επίθετο “Hoolihan”, χαρακτηριστικό επίθετο που εμφανιζόταν σε μπαλάντες και σατιρικές ιστορίες στα τέλη του 19ου αιώνα. Σύμφωνα με τον Clarence Rook, συγγραφέα και δημοσιογράφο της εποχής, η λέξη προήρθε από τον Patrick Hoolihan ή Hooligan, μπράβο της νύχτας και κλέφτη που έδρασε στο βικτωριανό Λονδίνο.

Η λέξη εμφανίζεται γραπτώς πρώτη φορά σε μια αστυνομική αναφορά το 1894 ως το όνομα μιας συμμορίας νεαρών, των Hooligan Boys. Αρχικά δεν είχε μόνη αρνητική σημασία, αλλά υποδήλωνε και την παρορμητική, νεανική συμπεριφορά. Σταδιακά η λέξη “χούλιγκαν” απώλεσε οποιαδήποτε θετική χροιά. Χούλιγκανς ονομάστηκαν νέοι που ανήκαν σε μη-τυπικές ομάδες, οι οποίοι συχνά προέβαιναν σε πράξεις βανδαλισμού ή έμπλεκαν σε καβγάδες. Σήμερα ο χουλιγκανισμός συνδέεται με τον αθλητικό χώρο και ιδιαίτερα με το ποδόσφαιρο και την οπαδική βία.

Χουλιγκανισμός στο Βυζάντιο;

Τόσο η λέξη, όσο και η σημερινή σημασία της γεννήθηκαν στην Αγγλία. Ωστόσο, αν θελήσουμε να αναζητήσουμε τα πρώτα καταγεγραμμένα σοβαρά επεισόδια οπαδικής βίας θα ξεφυλλίσουμε την ελληνική ιστορία και δη τη βυζαντική.

532 μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη, αυτοκράτορας ο Ιουστινιανός. Οι κάτοικοι της βασιλεύουσας αγαπούν πολύ τις ιπποδρομίες. Δύο οι ισχυρότερες ομάδες, οι “Πράσινοι” και οι “Βένετοι”. Βέβαια τα κίνητρα της “στάσης του Νίκα” -όπως έμεινε γνωστή- δεν ήταν οπαδικά, μα υποκινούμενα από τη λαϊκή δυσαρέσκεια. Κατά τη διάρκεια της 8ημερης εξέγερσης χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν και η πόλη παραδόθηκε στη φλόγες, με πολλά σημαντικά κτίρια να γίνονται στάχτη.

Αγγλία, χουλιγκανισμός και ποδόσφαιρο

Το ποδόσφαιρο φαίνεται πως ήταν ιδιαίτερα αγαπητό -και θανάσιμο- στην Αγγλία. Ήδη από τον 9ο αιώνα ένας Ουαλός μοναχός αναφέρει πως νέοι έπαιζαν ένα παιχνίδι κλωτσώντας μια μπάλα. Οι κανόνες του μεσαιωνικού ποδοσφαίρου δεν ήταν αυστηρά καθορισμένοι, ούτε ο αριθμός των παικτών. Αυτό που είχε σημασία ήταν ο στόχος (goal στα αγγλικά). Και κάθε ομάδα έκανε τα πάντα για να φέρει την μπάλα -ξύλινη,  δερμάτινη γεμισμένη με άχυρο ή μια φουσκωμένη γουρουνίσια μήτρα- στο τέρμα της αντίπαλης ομάδας. Έτσι, το 1280 έχουμε τον πρώτο καταγεγραμμένο νεκρό στο ποδόσφαιρο: ένας παίκτης σκοτώνεται καθώς πέφτει πάνω στο ξίφος του αντιπάλου. Ανάλογα περιστατικά πολλαπλασιάζονται, οδηγώντας στην πρώτη απαγόρευση του ποδοσφαίρου.

Το 1314 ο δήμαρχος του Λονδίνου, έχοντας τη στήριξη του βασιλιά της Αγγλίας, Εδουάρδου ΙΙ, απαγόρευσε το ποδόσφαιρο. Η αιτία ήταν η φασαρία που προκαλούσε, αλλά και “διάφορα δεινά” που μπορεί να προκύψουν. Η ανυπακοή οδηγούσε σε φυλάκιση. Ανάλογη απαγόρευση επέβαλε αργότερα και ο βασιλιάς Εδουάρδος ΙΙΙ. Πολύ πριν ο χουλιγκανισμός γεννηθεί ως λέξη, έγινε προσπάθεια να παταχθεί.

Στο σύγχρονο παιχνίδι, τώρα, η πρώτη καταγεγραμμένη δράση των χούλιγκανς ανάγεται στο 1885. Σε ένα φιλικό ματς η Preston North End νικά την Aston Villa με 5-0. Οι οπαδοί και των δυο ομάδων κατελήφθησαν από φρενίτιδα που οδήγησε σε πετροπόλεμο, επιθέσεις με ξύλα, μπουνιές και κλωτσιές. Ένας παίχτης της Preston ξυλοκοπήθηκε τόσο άγρια που έχασε τις αισθήσεις του.

Οι οπαδοί της Preston φαίνεται πως ήταν ιδιαίτερα θερμοκέφαλοι. Την επόμενη χρονιά ενεπλάκησαν σε καβγά με τους οπαδούς της Queens Park σε ένα σιδηροδρομικό σταθμό. Και ήταν πάλι οι οπαδοί της Preston που δικάστηκαν για χουλιγκανισμό το 1905, μετά τον αγώνα με την Blackburn. Μεταξύ των κατηγορουμένων και μια 70χρονη, “μεθυσμένη και διαταραγμένη” οπαδός της Preston.

Χουλιγκανισμός: η άνοδος

Οι κοινωνικές αναταραχές και η βία που σχετίζεται με το χουλιγκανισμό αυξήθηκε κατακόρυφα τη δεκαετία του 1960. Η αύξηση αυτή συνδέεται και με άλλα κοινωνικά ζητήματα, όπως η έξαρση του τοπικισμού, του ρατσισμού και του νεοναζισμού. Αξίζει να σημειωθεί, βέβαια, πως -αν και η Αγγλία έχει συνδεθεί άρρηκτα στη συνείδηση του κόσμου με τους χούλιγκανς- κατά τη δεκαετία του ΄60 η οπαδική βία ήταν πολύ χειρότερη σε άλλες χώρες.

Τις δεκαετίες του ΄60 και ΄70 η δράση των χούλιγκανς αφορά το χώρο του γηπέδου. Στα ΄90ς είναι που η οπαδική βία βγαίνει έξω, γύρω αλλά και μακρύτερα από τα γήπεδα. Και ο χουλιγκανισμός μετρά ήδη αρκετά χρόνια που δεν είναι μόνον αγγλικό φαινόμενο.

Οι χούλιγκανς της Ευρώπης

Το παράδειγμα των Άγγλων φαίνεται να ακολούθησαν οι Ρώσοι ώστε να δημιουργήσουν τους δικούς τους οπαδικούς στρατούς. Το ξύλο, η βία, ακόμη και η διανυκτέρευση στο κρατητήριο φαίνεται να είναι αυτοσκοπός και μετάλλιο για την τιμή της ομάδας για τους Ρώσους χούλιγκανς.

Οι Ιταλοί χούλιγκανς, οι Ultras, αναπολούν τον Μουσολίνι και τη φασιστική Ιταλία. Οι Irriducibili της Λάτσιο συνδέθηκαν με εμπόριο ναρκωτικών στη Ρώμη, ενώ σύνδεση με τον υπόκοσμο φαίνεται να έχουν και οι Droogs της Γιουβέντους.

Στην Κροατία και τη Σερβία το ποδόσφαιρο είναι απλά το προκάλυμμα. Οι οπαδοί της κροατικής Ντιναμό Ζάγκρεμπ ακολουθούν την ομάδα τους στο εξωτερικό και ενίοτε διψούν για βία που θα φέρει ακόμη και τιμωρία στην ομάδα τους. Κι αυτό γιατί οι φανατικοί οπαδοί έχουν κηρύξει πόλεμο με τη διοίκηση και την εξουσία. Και η βία είναι ένας τρόπος εκβιασμού, ώστε η διοίκηση της ομάδας να υποκύψει στις απαιτήσεις τους. Στη Σερβία οπαδικές συμμορίες συνδέθηκαν με προστασία και ναρκωτικά.

Τον Απρίλιο του 2000 δύο οπαδοί της Leeds United μαχαιρώθηκαν μέχρι θανάτου στην Κωνσταντινούπολη, πριν τους ημετελικούς του κυπέλλου UEFA. Οι άτυχοι φίλαθλοι έπεσαν σε οργανωμένη ενέδρα από Τούρκους οπαδούς.

Στην Ελλάδα πριν και μετά από κάθε ματς ορκισμένων εχθρών οι κάτοικοι και οι μαγαζάτορες γύρω από τα γήπεδα φοβούνται για τις περιουσίες τους. Μα υπάρχει και βαρύτερος φόρος στον χουλιγκανισμό -αυτός του αίματος. Από τον 18χρονο Αριστείδη Δημητριάδη που δολοφονήθηκε το 1983 κοντά στο γήπεδο της Χαριλάου, ως τον Άλκη Καμπανό το 2022 -στην ίδια περιοχή- και τον Μιχάλη Κατσούρη το 2023, φαίνεται πως τίποτα δεν άλλαξε. Κι όσο το “Ποτέ ξανά” παραμένει hashtag κι όχι πολιτική και κοινωνική απόφαση, το αίμα δεν προλαβαίνει να στεγνώσει.

Πηγές:

Ingle, S. & Hodgkinson, M. (2001). When did football hooliganism start? The Guardian. Ανακτήθηκε από: www.theguardian.com (τελευταία πρόσβαση: 11/08/2023)

Kamali, T.S. (2008). Hooliganism in English Football. Ανακτήθηκε από: bleacherreport.com (τελευταία πρόσβαση: 11/08/2023)

Lewis, M. (2022). Why Was Medieval Football Banned? HistoryHit. Ανακτήθηκε από: www. historyhit.com(τελευταία πρόσβαση: 11/08/2023)

Δημητρέλλος, Γ. (2023). Πώς γιγαντώθηκε ξανά ο χουλιγκανισμός στην Ευρώπη- Μαφία, όπλα και ο “βασιλιάς” των δρόμων. reader. Ανακτήθηκε από: www.reader.gr (τελευταία πρόσβαση: 11/08/2023)

hooligan. Online Etymology Dictionary. Ανακτήθηκε από: www.etymonline.com (τελευταία πρόσβαση: 11/08/2023)

Who were the original Hooligans? (n.d.). History House. Ανακτήθηκε από: www.historyhouse.co.uk (τελευταία πρόσβαση: 11/08/2023)

Τα θύματα του χουλιγκανισμού που συγκλόνισαν την Ελλάδα. Οι “Βαρβάτοι”, οι φλώροι και οι ροκάδες σε ραντεβού θανάτου. Ανακτήθηκε από: www.mixanitouxronou.gr (τελευταία πρόσβαση: 11/08/2023)

“Στάση του Νίκα” -Η εξέργερση που έμεινε στην ιστορία (2022). Το Βήμα. Ανακτήθηκε από: www.tovima.gr