Αθανασάκειο Μουσείο Βόλου: Το καμάρι της Θεσσαλίας

Το Αθανασάκειο Μουσείο Βόλου είναι ένα από τα παλαιότερα μουσεία της χώρας μας, έχοντας ξεπεράσει έναν αιώνα ζωής, καθώς κτίστηκε το 1909. Πήρε το όνομά του από τον Αλέξιο Αθανασάκη, ο οποίος καταγόταν από την Πορταριά του Πηλίου και διέθεσε τα απαιτούμενα κεφάλαια για την κατασκευή του.

Γενικές Πληροφορίες

Πρόκειται για ένα κτίριο νεοκλασικού ρυθμού με συνολικό εμβαδόν 870 τ.μ. και περιλαμβάνει επτά χώρους έκθεσης. Το αρχικό σχέδιο της κατασκευής εκπόνησε ο Α. Αγγελίδης και το υλοποίησε ο αρχιτέκτονας Ι.Π. Σκουτάρης.

Το Αθανασάκειο Μουσείο Βόλου βρίσκεται στην παραλία της πόλης εντός του πάρκου της περιοχής του Αναύρου. Αφορμή και σκοπός της ίδρυσής του υπήρξε η στέγαση και έκθεση των γραπτών επιτύμβιων στηλών από το νεκροταφείο της αρχαίας Δημητριάδος, που είχαν εντοπιστεί στις αρχές του 20ού αιώνα έπειτα από ανασκαφές του Απόστολου Αρβανιτόπουλου.  Διοικητικά υπάγεται στην ΙΓ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Βόλου, μια υπηρεσιακή μονάδα του Υπουργείου Πολιτισμού για οτιδήποτε σχετίζεται με ευρήματα των συγκεκριμένων χρονικών περιόδων στο νομό Μαγνησίας.

Ο τεράστιος πλούτος αρχαιολογικών ευρημάτων της συλλογής του Μουσείου και, ταυτόχρονα, η έλλειψη επαρκών εκθεσιακών χώρων κατέδειξαν την ανάγκη επέκτασης του αρχικού οικοδομήματος. Το αίτημα αυτό ικανοποιήθηκε μόλις το 2004 κι ενώ είχαν προηγηθεί αρκετές δεκαετίες συζητήσεων. Τον Αύγουστο του 2004, συγκεκριμένα, το Αθανασάκειο Μουσείο Βόλου εγκαινίασε την καινούρια του πτέρυγα, η οποία κατασκευάστηκε σε άμεση επαφή με το παλαιό κτίριο.

Η νέα αυτή πτέρυγα διαθέτει πρόσθετους εκθεσιακούς χώρους, εκτεταμένες αποθηκευτικές δομές με σύγχρονο εξοπλισμό και ελεγχόμενες συνθήκες διατήρησης των αρχαιοτήτων. Παράλληλα, στο χώρο αυτό στεγάζονται και τα γραφεία της ΙΓ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, που αναφέρθηκε προηγουμένως. Οι εργασίες κατασκευής του νέου κτιρίου συνέπεσαν με την ανακαίνιση του ήδη υπάρχοντος, καθώς τα δύο έργα εντάχθηκαν στο Τρίτο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης του «Επιχειρησιακού Προγράμματος Πολιτισμός» με καταληκτική ημερομηνία τον Δεκέμβριο του 2006.

Μετά την επανέκθεση του 2004, το Αθανασάκειο Μουσείο Βόλου φιλοξενεί εκθέματα από ολόκληρη τη Θεσσαλία, χρονολογούμενα από την Παλαιολιθική Περίοδο μέχρι και τα ρωμαϊκά χρόνια. Η συλλογή του Μουσείου αναπτύσσεται σε οκτώ αίθουσες του παλαιού και του νέου κτιρίου. Ενημερωτικά κείμενα, σχέδια και φωτογραφίες εμπλουτίζουν την έκθεση, παρέχοντας εμπεριστατωμένη πληροφόρηση στο κοινό για το είδος και τη χρήση των αρχαιολογικών ευρημάτων, καθώς και για τους χώρους από όπου προήλθαν.

Ιστορικά στοιχεία

Η πρώτη έκθεση στο Αθανασάκειο Μουσείο Βόλου πραγματοποιήθηκε από τον Απόστολο Αρβανιτόπουλο, του ανθρώπου που «έφερε στο φως» μέσω των ανασκαφών του  γραπτές επιτύμβιες στήλες από τον αρχαίο οικισμό της Δημητριάδος, τα οποία αποτέλεσαν την αφορμή για την ίδρυση του μουσείου.

Το 1940 το Μουσείο ανέστειλε τη λειτουργία του εξαιτίας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου με τις αρχαιότητες να απομακρύνονται και να φυλάσσονται σε ασφαλές μέρος. Με το πέρας του Πολέμου, το Αρχαιολογικό Μουσείο επαναλειτούργησε σχεδόν αμέσως, ωστόσο έκλεισε εκ νέου τη διετία 1955-56. Αιτία ήταν οι καταστροφές, που είχε υποστεί από τους σεισμούς, που έπληξαν εκείνο το διάστημα την περιοχή του Βόλου. Με ενέργειες του τότε έφορου Δ.Ρ. Θεοχάρη πραγματοποιήθηκαν εργασίες στερέωσης, αναστήλωσης και ανακαίνισης του κτιρίου, οι οποίες ολοκληρώθηκαν το 1960.

Σχεδόν μια δεκαπενταετία αργότερα, το 1976, ολοκληρώθηκε η συλλογή του Μουσείου και η οποία επεκτεινόταν σε επτά αίθουσες. Τα αντικείμενα τοποθετήθηκαν κατά θεματικές ενότητες και ελεύθερα στο χώρο, με σαφή επιδίωξη να υιοθετηθεί ένας εκπαιδευτικός χαρακτήρας στην έκθεση.

Στις μέρες μας το Αθανασάκειο Μουσείο Βόλου λειτουργεί με δύο εκθέσεις: τη μόνιμη έκθεση με αρχαιότητες από την Παλαιολιθική Εποχή έως και τα ρωμαϊκά χρόνια και προέλευση από ολόκληρη τη Θεσσαλίας και την περιοδική έκθεση με θέμα «Αγώνες και Αθλήματα στην αρχαία Θεσσαλία».

Η έκθεση του Μουσείου – Ενότητες

Η έκθεση του μουσείου αποτελείται από έξι θεματικές ενότητες, οι οποίες καλύπτουν διάφορες χρονολογικές περιόδους. Οι αίθουσες αυξήθηκαν κατά μία σε σχέση με το αρχικό πλάνο και έγιναν από επτά οκτώ. Η εσχάτως προστιθέμενη αίθουσα φιλοξενεί ευρήματα προερχόμενα από τα μεγάλης εκτάσεως δημόσια έργα, που πραγματοποιήθηκαν τα πιο πρόσφατα χρόνια στη Μαγνησία. Παράλληλα, οργανώθηκε εκ νέου μία αίθουσα, που περιλαμβάνει τις επιτύμβιες στήλες της αρχαίας Δημητριάδος με πολλές χρήσιμες πληροφορίες για την παλαιά πόλη του νομού.

Οι έξι θεματικές ενότητες:

1. Νεολιθικός Πολιτισμός (αίθουσα Γ.Χ. Χουρμουζιάδη). Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα, κατάλοιπα διατροφής (σπόροι, οστά ζώων), εργαλεία, αγγεία, ειδώλια, κοσμήματα.
2. Δωρεά συλλογής Άγγελου Μπάστη. Νεολιθικά ευρήματα, που δώρισε ο διάσημος συλλέκτης και έμπορος στο Μουσείο.
3. Ανασκαφές μεγάλων έργων. Ευρήματα από διάφορες θέσεις, που ανασκάφηκαν στο πλαίσιο μεγάλων δημόσιων έργων του νομού Μαγνησίας.
4. Γραπτές επιτύμβιες στήλες Δημητριάδος. Ευρήματα από την πόλη και τα νεκροταφεία με έμφαση στις γραπτές επιτύμβιες στήλες.
5. Χθόνιες θεότητες, κτερίσματα τάφων. Ευρήματα από νεκροταφεία της περιοχής.
6. Ταφικά έθιμα. Τάφοι, που μεταφέρθηκαν αυτούσιοι στο Μουσείο.

«Αγώνες και αθλήματα στην αρχαία Θεσσαλία» – Η περιοδική έκθεση του Μουσείου

Το αθλητικό πνεύμα στην ευρύτερη περιοχή της Μαγνησίας είναι ζωντανό για πάνω από 3.500 χρόνια με σημαντικές διακρίσεις, που ανάγονται στη μυθική εποχή της Ιωλκού. Το Αθανασάκειο Μουσείο του Βόλου έχει θεσπίσει από το 2004 την περιοδική έκθεση «Αγώνες και αθλήματα στην αρχαία Θεσσαλία», μέσω της οποίας παρουσιάζονται όλα τα αθλητικά δρώμενα, που λάμβαναν χώρα στην περιοχή της Θεσσαλίας κατά την αρχαιότητα και, τα οποία προσέλκυαν αρκετούς διάσημους αθλητές και σπουδαίες προσωπικότητες της τότε εποχής.

Οι δύο πιο χαρακτηριστικές αθλητικές εκδηλώσεις ήταν τα «Άθλα επί Πελία» και «Άθλα επί Πατρόκλω» προς τιμήν του βασιλιά της Ιωλκού Πελία, θείο του Ιάσονα(Αργοναυτική Εκστρατεία) και του ήρωα του Τρωικού πολέμου Πατρόκλου, ξάδερφο του μυθικού Αχιλλέα. Στους αγώνες προς τιμήν του Πελία τα αθλήματα ήταν τα εξής: αρματοδρομία, δρόμος, τοξοβολία, πάλη, ακοντισμός, πυγμαχία, δισκοβολία, ενώ δεν έλειψαν και οι μουσικοί αγώνες.

Τους αγώνες προς μνήμην του Πατρόκλου οργάνωσε ο Αχιλλέας, όπως αναφέρει ο Όμηρος και συμμετείχαν σε αυτούς ξακουστοί αρχηγοί, λαμβάνοντας βαρύτιμα έπαθλα από τον ίδιο τον Αχιλλέα. Άπαντες οι συμμετέχοντες λάμβαναν βραβεία και όχι μόνο οι νικητές με τα επτά αγωνίσματα να είναι ίδια με αυτά στα «Άθλα επί Πελία».

Σε αρκετές περιοχές της Θεσσαλίας πέραν των αθλητικών δρωμένων διεξάγονταν μουσικοί και χορευτικοί αγώνες. Γνωστά θέατρα της τότε εποχής όπως της Λάρισας και της Δημητριάδος εκτιμάται, ότι φιλοξένησαν χορευτικούς αγώνες και θεατρικές παραστάσεις. Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο οι αγώνες απέκτησαν καθαρά ψυχαγωγικό χαρακτήρα με κύρια αθλήματα την πάλη, το παγκράτιο, την πυγμαχία και τις θηριομαχίες.

Ποικίλα ευρήματα, που έχουν εντοπιστεί ύστερα από ανασκαφές, αποδεικνύουν την ύπαρξη και την επιτυχία των σπουδαίων αυτών διοργανώσεων. Διάφορα αγγεία λαδιού, αμφορείς και λύχνοι με απεικονίσεις από τέτοιους αγώνες είναι τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα.

 Αλέξιος Αθανασάκης – Ο ευεργέτης του Μουσείου

Ο Αλέξιος Αθανασάκης γεννήθηκε στην Πορταριά του Πηλίου το 1843.Στην ηλικία περίπου των τριάντα χρόνων ξενιτεύτηκε στην Αίγυπτο, όπου καταπιάστηκε με γεωργικές καλλιέργειες δημιουργώντας τεράστια χρηματική περιουσία.

Επέστρεψε μερικά χρόνια αργότερα στην Πορταριά και μαζί με τα αδέρφια του Δημήτριο και Ιωάννη θέλησε να συνεισφέρει στην τοπική κοινότητα, προχωρώντας σε μια αλυσίδα ευεργεσιών. Το Μάρτιο του 1900 θεμελιώνει το νηπιαγωγείο θηλέων Πορταριάς, ένα από τα πρώτα σε ολόκληρη την Ελλάδα.

Στο Βόλο ιδρύει σταθμό πρώτων βοηθειών, ενώ με δωρεά του κτίζεται μεγάλο μέρος του βρεφοκομείου και το μαιευτήριο του Αχιλλοπούλειου Νοσοκομείου. Και φτάνουμε στο 1908, όπου διαθέτει τα απαιτούμενα κεφάλαια για την κατασκευή του νεοκλασικού κτιρίου του Αρχαιολογικού Μουσείου, το οποίο πήρε το όνομά του και είναι γνωστό πλέον ως Αθανασάκειο Μουσείο Βόλου.