Αρχαία ελληνική τριήρης: ένα υπερόπλο της εποχής

Τριήρης

Η Αθηναϊκή τριήρης ήταν ένα τεχνούργημα που αποτέλεσε καινοτομία για την εποχή του. Η σύλληψη του σχεδιασμού ενός πολεμικού πλοίου ευέλικτου σε ελιγμούς και ικανού για ανάπτυξη υψηλών ταχυτήτων λόγω των πολυάριθμων κουπιών του χάρισε στην Αθήνα ένδοξες νίκες στο πεδίο της θάλασσας.

Η τριήρης αντλεί το όνομά της από τις τρεις σειρές κουπιά που διαθέτει. Είναι σύνθετη λέξη και ετυμολογικά προέρχεται από τα συνθετικά τρις και ερέσσω (κωπηλατώ, ερετμόν: κουπί). Μία πλήρως επανδρωμένη τριήρης έφτανε σε βάρος τους 40 με 50 τόνους. Το μήκος της ανερχόταν στα 37 με 40 μέτρα ενώ το πλάτος της στα 5 μέτρα. Ήταν ένα ελαφρύ πλοίο με ανθεκτικά τοιχώματα. Τα υλικά και η δεξιοτεχνία με την οποία ήταν κατασκευασμένη, της προσέδιδαν την αεροδυναμικότητα που τη χαρακτήριζε. Σύμφωνα με τον Θεόφραστο το βασικό υλικό κατασκευής της τριήρους είναι το έλατο, διότι από τη φύση του είναι πιο ελαφρύ ξύλο. Ο σχεδιασμός της βοηθούσε στην εύκολη καθέλκυσή της.

Χρονολογία κατασκευής

Η ακριβής χρονολογία κατασκευής της τριήρους δεν είναι γνωστή, ούτε και ο εφευρέτης της. Εικάζεται ότι οι πρώτες κατασκευές τριηρών ανάγονται στη φοινικική πόλη Σιδώνα. Οι Φοίνικές ήδη από τον 8^ο αιώνα χρησιμοποιούσαν τη διήρη. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη οι Κορίνθιοι κατασκεύασαν την πρώτη τριήρη περί το 700π.Χ, και συγκεκριμένα ο Κορίνθιος Αμεινοκλής της επιφανούς οικογένειας των Βακχιαδών.

Χρήση της τριήρους

Η τριήρης προοριζόταν για ταχείες επιχειρήσεις. Δεν ήταν κατάλληλη για μεγάλα ταξίδια λόγω του περιορισμένου χώρου της, ο οποίος δεν επέτρεπε τη διαμονή σε αυτήν ούτε την αποθήκευση μεγάλων ποσοτήτων τροφίμων. Η πλεύση της απαιτούσε νηνεμία. Το μέγιστο ύψος κυμάτων που μπορούσε να αντέξει είναι ένα μέτρο, διαφορετικά το νερό πλημμύριζε το πλοίο, καθώς εισερχόταν μέσα από τα ανοίγματα για τα κουπιά. Λόγω της ιδιαίτερης θέσης τους μέσα στο πλοίο, οι κωπηλάτες ήταν εκτεθειμένοι στον κίνδυνο του πνιγμού σε περίπτωση εγκλωβισμού τους στη διάρκεια μιας ναυμαχίας.

Πολεμική τακτική

Η αθηναϊκή τακτική στις ναυμαχίες ήταν η μάχη εκ του συστάδην, επιβίβαση δηλαδή στο εχθρικό πλοίο κατόπιν εμβολισμού του. Στην πλώρη της τριήρους υπήρχε το έμβολο, μία αιχμηρή μπρούντζινη ή χάλκινη προεξοχή σχεδιασμένη για να εμβολίζει τα πλοία των εχθρών. Το έμβολο ως οπλισμός του πλοίου χρησιμοποιούταν παλαιότερα στις πεντηκόντορους και τις διήρεις. Η τριήρης ανέπτυσσε ταχύτητα στοχεύοντας στο κύτος του αντίπαλου πλοίου ώστε να το διαρράξει.

Ναυμαχία της Σαλαμίνας

Η αδιαμφισβήτητη ευελιξία της τριήρους έναντι των ογκωδών περσικών πλοίων συνέβαλε καθοριστικά στη νικηφόρο για τους Έλληνες έκβαση στη ναυμαχία της Σαλαμίνας το 480 π.Χ. Στο βιβλίο του “Πολύμνια” ο Ηρόδοτος αναφέρει τους χρησμούς που έδωσε η Πυθία στους Αθηναίους εν όψει του περσικού κινδύνου. Η Πυθία αναφέρθηκε σε ξύλινα τείχη, τα οποία θα έσωζαν την Αθήνα. Ο χρησμός ερμηνεύθηκε με διαφορετικούς τρόπους από το στράτευμα. Μία μερίδα πολιτών εξέλαβε κυριολεκτικά τη συνεκφορά “ξύλινα τείχη”. Θεώρησε αναγκαία την έναρξη οχυρωματικών έργων γύρω από την Αθήνα. Η άλλη πλευρά αντιλήφθηκε ότι γινόταν λόγος για πολεμικά πλοία, άποψη την οποία υποστήριξε σθεναρά ο Θεμιστοκλής. Κατά τον Ηρόδοτο, ο αριθμός των πλοίων του ελληνικού στόλου ανέρχεται στα 380, ενώ του περσικού στα 1200 πλοία, αριθμός που αμφισβητήθηκε από τους κατοπινούς μελετητές.

Απολογισμός της ναυμαχίας

Οι ελληνικοί ελιγμοί κατατρόπωσαν τον περσικό στόλο. Οι ναυτικοί κατεύθυναν σωστά το πλοίο, ενώ οι κωπηλάτες εργάζονταν με ταχύτητα και με απόλυτο συγχρονισμό. Στην ιστορική αυτή αναμέτρηση οι τριήρεις και η ναυτική εμπειρία των Ελλήνων αποδείχθηκαν το νικηφόρο όπλο των Ελλήνων.  Η αριθμητική υπεροχή των Περσών δεν ήταν επαρκής ώστε να τους προσφέρει τη νίκη. Το πλήγμα στον βασιλικό στόλο του Ξέρξη ήταν σοβαρό. Ο ίδιος παρακολούθησε να εκτυλίσσεται ενώπιόν του ο καταποντισμός των πολεμικών του πλοίων αλλά και του κύρους του.

Επίλογος

Συνοψίζοντας, η τεχνολογικά προηγμένη για την εποχή της, τριήρης, αποτέλεσε ένα υπερόπλο που συνέβαλλε στην ενίσχυση της ελληνικής κυριαρχίας στο Αιγαίο. Το ίδιο το πλοίο, όσο και η λαμπρή στρατηγική του Θεμιστοκλή αλλά και η επιδεξιότητα του πληρώματος, έκαμψαν το ηθικό των Περσών και συνέβαλαν καθοριστικά στην επιτυχή έκβαση των περσικών πολέμων.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:

All About History (2022). Ελληνικά Πολεμικά Πλοία – Επιβιβαστείτε σε μια τριήρη, την απόλυτη πολεμική μηχανή της αρχαιότητας. Στο τεύχος: Αρχαία Ελλάδα. Αθήνα: Εκδόσεις Archive.

Fields, N. (2007). Ancient Greek Warship. Oxford: Osprey Publishing.

Παπαδημητρίου Κ. (2006). Η τριήρης: Το πολεμικό πλοίο των δύο αντιπάλων της ναυμαχίας της Σαλαμίνας. Στο: Η ναυμαχία της Σαλαμίνας – Τα “ξύλινα τείχη” σώζουν την Ελλάδα. Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία. Αθήνα: Εκδόσεις Περισκόπιο.

Shepherd, W. (2010). Salamis 480 B.C. The naval campaign that saved Greece. Oxford: Osprey Publishing.