Όσοι έχουν διαβάσει την Πολιτεία του Πλάτωνα, είτε σε επίπεδο προσωπικό, είτε λόγω σχολής, είτε ως ύλη Πανελληνίων, γνωρίζουν λίγο-πολύ για την περιβόητη ιδανική πλατωνική Πολιτεία, όπως αποτυπώνεται με την αλληγορία του σπηλαίου. Είναι όμως δυνατή η εφαρμογή της Πολιτείας του Πλάτωνα σε ένα ευρύτερο φάσμα της σημερινής ζωής;
Ξεκινώντας, θα ήθελα να άρω μία πλάνη που επικρατεί ότι η πλατωνική πολιτεία συνιστά ουτοπία. Όχι, λοιπόν, η πλατωνική πολιτεία κάθε άλλο παρά ουτοπική είναι, λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι είναι η απάντηση του Πλάτωνα στη φαύλη -κατ’ αυτόν- Πολιτεία της εποχής του. Επιπλέον, χρήσιμη αναφορά πρέπει να γίνει εδώ και στα λόγια ενός καθηγητή μου ο οποίος μας είχε πει ότι ουτοπικό δεν είναι αυτό που δε μπορεί να εφαρμοστεί, αλλά αυτό που δεν έχει εφαρμοστεί ακόμα.
Ανάγοντας το ζήτημα της διακυβέρνησης των αρίστων επί των ημερών μας – όπως προτείνει ο Πλάτων στην Πολιτεία- ερχόμαστε αντιμέτωποι εξαρχής με ένα φλέγον ερώτημα, ποιοι είναι οι άριστοι και πώς ορίζονται και φέρουν αυτό το χαρακτηρισμό. Σίγουρα η έννοια της αριστείας που πολλάκις ακούγεται ιδίως τελευταία είναι μια έννοια δύσκολα και ποικίλα οριζομένη για να πούμε ότι ένας άνθρωπος λόγω αυτής υποχρέουται να αναλάβει τη διακυβέρνηση της πολιτείας. Άριστοι είναι αυτοί που έχουν τίτλους σπουδών με βαθμό άνω του 8,5 ή αυτοί που με τη δράση τους έχουν αποδείξει ότι είναι πεπαιδευμένοι; Είναι οι πνευματικοί άνθρωποι της χώρας, οι διανοούμενοι, οι πανεπιστημιακοί και ακαδημαϊκοί της χώρας; Μπορούν οι γνώσεις να αποτελέσουν εχέγγυο ορθής συμπεριφοράς; Επιπλέον, για ποιους άριστους μπορούμε να μιλάμε, όταν οι τίτλοι σπουδών που τους προσδίδουν τον τίτλο του άριστου αποδεικνύονται σε ουκ όλιγες περιπτώσεις πλάστοι; Εντέλει “κάνουν τα πτυχία τον άνθρωπο” ή η Παιδεία που τον διέπει πέραν της εκπαίδευσης του; Και ποια είναι αυτή η Παιδεία άραγε που είναι μονίμως ζητούμενη και συγχρόνως ευαγγελιζόμενη πανάκεια;
Γυρίζοντας στους πνευματικούς ανθρώπους που προαναφέρθηκαν, ένα ερώτημα που γεννάται, είναι κατά πόσο θέλουν οι πνευματικοί άνθρωποι να ασχοληθούν με την εκπαίδευση των υπολοίπων; Στην Πολιτεία θα ήσαν υποχρεωμένοι και θα είχαν υποστεί επιπτώσεις, αν δεν το έκαναν. Και εννοώντας βέβαια περί εκπαίδευσης, στη σημερινή εποχή εννοώ την αφύπνιση. Θέλουν να αφυπνίσουν λοιπόν το λαό, νοιάζονται και μεριμνούν γι’ αυτόν ή στην καλύτερη αδιαφορούν και στη χειρότερη επιτιμητικά τον ψέγουν ως κατώτερο, βρισκόμενοι σε σύγχρονα “νήσια των Μακάρων” που συνιστά και το μόνο άτυπο και έμμεσο κοινό τους στοιχείο με τους πεπαιδευμένους της πλατωνικής πολιτείας;
Αντέχει όμως και ο σύγχρονος άνθρωπος αυτή την κριτική – εφόσον γίνεται – ή δεν αναγνωρίζει αυτή τους την αξία; Δέχονται τον άλλον ως ανώτερο ως καλύτερο, ως σύμβουλο; Ή απλά θεωρούν ότι η αξία του δεν είναι πραγματικά αυτή που του έχει αποδοθεί; Και αν ασπάζονται το δεύτερο σκέλος του διπόλου, φταίνε μόνο οι ίδιοι ή και η αναξιοκρατία που χαρακτηρίζει ιδίως τη χώρα μας, δημιουργώντας συχνά διάττοντες αστέρες αμφιβόλου λάμψης και ποιότητας; Και το κυριότερο θέλει η πολιτεία να βρει τους πραγματικά άξιους ή αρέσκεται απλά να τους ευαγγελίζεται και να τους χρησιμοποιεί κατά το δοκούν, όπως και αν συμφέρει και εξυπηρετεί ανά περίπτωση;
Οι παραπάνω διαπιστώσεις υπό μορφή ερωτημάτων – που ίσως δεν είναι και οι μόνες που μπορούν να γίνουν, δίνουν μάλλον την εντύπωση ότι η πλατωνική Πολιτεία ίσως δεν είναι πρακτικά εφαρμόσιμη, όχι γιατί είναι ουτοπική αλλά γιατί είναι αθεράπευτα αισιόδοξη πως θα βρεθούν τω όντι άξιοι με όραμα, θα αναγνωριστούν και θα αναλάβουν απρόσκοπτα τη διακυβέρνηση της εκάστοτε Πολιτείας.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
Η αλληγορία του σπηλαίου του Πλάτωνα. Ανακτήθηκε από https://www.maxmag.gr/politismos/philosofia/spilaio/
Πλάτωνας : Η αλληγορία του σπηλαίου στο σήμερα. Ανακτήθηκε από https://www.maxmag.gr/politismos/koinonia/platonas-i-alligoria-toy-spilaioy-sto-simera/
