Αϊτή και επανάσταση του 1821: αλήθειες και ψέματα

Η Αϊτή είναι είναι ένα μικρό νησιωτικό κράτος στη Θάλασσα της Καραϊβικής. Αν και 9.000 χιλιόμετρα μακριά από την Ελλάδα, ήταν το πρώτο ανεξάρτητο κράτος που αναγνώρισε την ελληνική επανάσταση του 1821.

Αϊτή

Η Αϊτή και η Δομικανή Δημοκρατία μοιράζονται το νησί Ισπανιόλα. Επίσης, στη δικαιοδοσία της Αϊτής ανήκουν τα νησιά Γκονάβ, Τορτούγα, Ιλ α Βας και Les Cayemites. Το νησί υπήρξε πρώην γαλλική αποικία. Είναι η δεύτερη χώρα του Νέου Κόσμου που διακήρυξε την ανεξαρτησία της (1804), μετά τις ΗΠΑ.

Ο Χριστόφορος Κολόμβος είναι ο πρώτος λευκός που έφτασε στο νησί, δίνοντας το όνομα Ισπανιόλα. Οι άποικοι αποδεκάτισαν τους αυτόχθονες πληθυσμούς και έφεραν στο νησί σκλάβους από την Αφρική. Οι Γάλλοι έφτασαν στο νησί στα τέλη του 17ου αιώνα. Λίγα χρόνια αργότερα ίδρυσαν τη σημερινή πρωτεύουσα του νησιού, το Πορτ-ο-Πρενς.

Οι σκλάβοι σπάνε τα δεσμά τους

Οι άνεμοι της Γαλλικής Επανάστασης έφτασαν στο όμορφο νησί της Καραϊβικής, με τους μαύρους κατοίκους του νησιού -που ήταν η πλειοψηφία- να διεκδικούν τα δικαιώματά τους. Η επανάσταση με αρχηγό τον Toussaint Louverture πέτυχε την κατάργηση της δουλείας το 1794, 71 χρόνια νωρίτερα από τις ΗΠΑ.

Την Πρωτοχρονιά του 1804 το νησί ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο. Η Αϊτινή Επανάσταση πήρε μια θέση στην Ιστορία ως η μεγαλύτερη επανάσταση σκλάβων μετά την επανάσταση του Σπάρτακου στα ρωμαϊκά χρόνια. Επιπλέον, κατάφερε ένα σημαντικό πλήγμα στην αποικιοκρατία.

Ελληνική επανάσταση και Ευρώπη

Οι χώρες της Γηραιάς Αλβιώνας, που τόσο θαύμαζαν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, ήταν αρχικά από αδιάφορες έως εχθρικές απέναντι στους επαναστατημένους Έλληνες. Μετά τη Γαλλική Επανάσταση και τους Ναπολεόντειους Πολέμους, οποιαδήποτε αλλαγή στην υπάρχουσα πολιτική κατάσταση αντιμετωπιζόταν με αμφιβολία και -συχνά-εχθρότητα.

Οι επαναστατημένοι Έλληνες, στην Α’ Εθνοσυνέλευση, υπογράφουν τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας της Ελλάδος. Δηλώνουν, έτσι, τον εθνικοαπελευθερωτικό χαρακτήρα της επανάστασης. Παράλληλα, αποτελεί την πρώτη πράξη διεθνούς δικαίου του επαναστατημένου έθνους.

Ελληνική επανάσταση: γράφοντας επιστολές για βοήθεια

Καθώς η επανάσταση προχωρά, επιφανείς Έλληνες που ζουν στο εξωτερικό κοινοποιούν έκκληση στο εξωτερικό για συμπαράσταση και βοήθεια.Ένας από αυτούς είναι ο Αδαμάντιος Κοραής που ζούσε τότε στο Παρίσι.

Πρόεδρος στην Αϊτή είναι τότε ο Ζαν Πιέρ Μπουαγιέ. Είναι ο μόνος από τη διεθνή κοινότητα που θα αναγνωρίσει το δικαίωμα των Ελλήνων στην αυτοδιάθεση. Στην απαντητική επιστολή της 15ης Ιανουαρίου 1822 θα μιλήσει με θερμά λόγια για τους επαναστατημένους Έλληνες:

Με μεγάλο ενθουσιασμό μάθαμε ότι η Ελλάδα αναγκάστηκε τελικά να αρπάξει τα όπλα, για να αποκτήσει την ελευθερία της και τη θέση που της ανήκει ανάμεσα στα κράτη. Πολίτες, μεταφέρετε στους συμπατριώτες σας τις θερμότερες ευχές για απελευθέρωση, που σας στέλνει ο λαός της Αϊτής.

Καφές για ελευθερία 

Η Αϊτή ήταν μια πάμφτωχη χώρα -σήμερα είναι η φτωχότερη χώρα του δυτικού ημισφαιρίου. Δεν είχε χρήματα να προσφέρει στο δίκαιο αγώνα των επαναστατημένων Ελλήνων. Ο ίδιος ο Μπουαγιέ αναφέρει την αδυναμία της χώρας του να συνδράμει οικονομικά στον ελληνικό αγώνα. Ωστόσο, ευρύτατα διαδεδομένη είναι η ιστορία σχετικά με την αποστολή 45 τόνων καφέ -ή σύμφωνα με άλλες πηγές 25. Η Αϊτή -χώρα παραγωγής καφέ- έστειλε τον καφέ στον Αδαμάντιο Κοραή προκειμένου να τον πουλήσει και με τα χρήματα να αγοραστούν πολεμοφόδια για τον αγώνα.

Οι εθελοντές που δεν άντεξαν το μακρύ ταξίδι

Διαδεδομένη είναι επίσης η ιστορία για την αποστολή στην Ελλάδα 100 ή 120 Αϊτινών εθελοντών για να πολεμήσουν στο πλευρό των Ελλήνων. Κανείς δεν έφτασε στην Ελλάδα, όμως. Πέθαναν όλοι στο ταξίδι από τις κακουχίες ή σε πειρατική επίθεση.

Ο καφές που δεν στάλθηκε

Η προσφορά της φτωχής Αϊτής συγκινεί, ακόμη και 200 χρόνια μετά. Νεότερες μελέτες, όμως, και προσεκτικότερη μελέτη των επιστολών δείχνουν ότι η Αϊτή ουδέποτε έστειλε βοήθεια.

Η επιστολή του Μπουαγιέ προς τον Αδαμάντιο Κοραή περιλαμβάνεται στο ογκωδέστατο έργο του Τόμας Μαντιού, “Ιστορία της Αϊτής”. Ο Μαντιού, φίλος και σύγχρονος του Μπουαγιέ, παρουσιάζει στον έκτο τόμο του έργου του μια εμπλουτισμένη μορφή της απαντητικής επιστολής. Το παρακάτω απόσπασμα δεν αφήνει πολλές αμφιβολίες για τις δυνατότητες της χώρας να προσφέρει βοήθεια:

Ναι, πολίτες, φλεγόμαστε από την θέληση να υπερασπιστούμε τους συμπατριώτες σας. Μακάρι να μπορούσαμε να δώσουμε πρώτοι το όμορφο αυτό παράδειγμα στον υπόλοιπο κόσμο. Όμως δεν μας επιτρέπεται να δικαιώσουμε τις προσδοκίες σας και τον πόθο που μας φλέγει! Με την απεραντοσύνη της θάλασσας να μας χωρίζει από την Ελλάδα, στερούμενοι των πόρων που κάνουν τα έθνη που συνορεύουν με αυτήν υπερήφανα, περιβαλλόμενοι από την γαλήνη μας και μην διαθέτοντας άλλα όπλα πέραν αυτών που κυριεύσαμε στα πεδία των μαχών, περιοριζόμαστε στο να συντάξουμε ευχές.

Η επιστολή του Μπουαγιέ σώθηκε μεταφρασμένη στα ελληνικά και στο έργο του Ιωάννη Φιλήμονος, “Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως”. Το έργο εκδόθηκε το 1861 και σήμερα περιλαμβάνεται στα δημόσια έγγραφα του κράτους. Η επιστολή αυτή είναι πιο σύντομη και ολοκληρώνεται με αυτές τις 3 παραγράφους:

Προσευχόμενοι προς τον ουρανό να υπερασπιστεί τους απογόνους του Λεωνίδα, συζητήσαμε για να βοηθήσουμε τις γενναίες σας δυνάμεις, αν όχι με στρατεύματα και πολεμοφόδια, τουλάχιστον με χρήματα, τα οποία θα ήταν χρήσιμα για την προμήθεια όπλων, τα οποία έχετε ανάγκη. Γεγονότα όμως που έθεσαν την πατρίδα μας σε μεγάλη ανάγκη χρειάστηκαν όλα τα οικονομικά μας εφόδια και γι’ αυτό η Διοίκηση δεν μπορεί να καταβάλει κάποιο ποσό.

Σήμερα είναι ακόμα σε εξέλιξη η επανάσταση, η οποία συνεχίζεται στο ανατολικό μέρος, και υπάρχει νέο εμπόδιο για την εκτέλεση αυτού του σκοπού, επειδή το μέρος το οποίο ενώθηκε με Δημοκρατία, στην οποία προεδρεύω, βρίσκεται σε μεγάλη φτώχεια και απαιτεί δικαίως μεγάλη δαπάνη από τα ταμεία μας. Εάν ωστόσο γίνουν κατάλληλες οι περιστάσεις, όπως επιθυμούμε, τότε θα βοηθήσουμε με τιμή τα τέκνα της Ελλάδας, όπως επιθυμούμε.

Advertising

Πολίτες, ενημερώστε τους συμπατριώτες σας με τις πιο θερμές ευχές μας, τις οποίες ο λαός της Αϊτής στέλνει για την ελευθέρωση αυτών. Οι μεταγενέστεροι Έλληνες ελπίζουν τρόπαια άξια με αυτά της Σαλαμίνας για την αναγεννημένη ιστορία τους. Μακάρι να αποδειχθούν όμοιοι με τους προγόνους τους, οι οποίοι βρίσκονταν υπό τις διαταγές του Μιλτιάδη, και να μπορέσουν να πετύχουν στο πεδίο ενός νέου Μαραθώνα τον θρίαμβο της ιερής τους υπόθεσης, την οποία επιχειρούν για τα δικαιώματά τους, την θρησκεία και την πατρίδα τους. Μακάρι, τέλος να μνημονεύονται στην ιστορία οι κληρονόμοι της καρτερίας και των αρετών των προγόνων.

Οι εθελοντές που δεν έφτασαν

Ακόμη κι αν η Αϊτή δεν είχε τους πόρους να στηρίξει την ελληνική επανάσταση, εθελοντές θα μπορούσαν να πολεμήσουν πλάι μας. Δε θα ήταν η πρώτη φορά, άλλωστε, που η Αϊτή θα έστελνε βοήθεια έμπρακτη σε επαναστάτες. Το 1815 ο Αλεξάντρ Πετιόν, πρώην αγωνιστής και ηγέτης της Αϊτής έστειλε πολεμοφόδια και στρατό για να βοηθήσει την επανάσταση του Μπολιβάρ. Ως αντάλλαγμα ζήτησε να καταργηθεί η δουλεία στη Βενεζουέλα. Δε θα μπορούσε να επαναληφθεί μια τέτοια κίνηση;

Θα μπορούσε; Η τεράστια απόσταση που χωρίζει τις δύο χώρες έκανε και μόνο την σκέψη για ένα τέτοιο ταξίδι απαγορευτική. Γιατί η Ελλάδα είναι πολύ, πολύ μακρύτερα από τη Βενεζουέλα.

Πάντως ο Μαντιού ψέγει τον Μπουαγιέ που έμεινε μόνο στα λόγια και δεν στήριξε έμπρακτα την ελληνική επανάσταση. Θεωρεί ότι η χώρα του μπορούσε να στείλει το ποσό των 40.000 πιάστρων(σ.σ. νόμισμα της εποχής). Με αυτά θα μπορούσαν να αγοραστούν 8.000 καριοφίλια, σημαντική βοήθεια για τους Έλληνες αγωνιστές.

Ο σκλαβωμένος νιώθει τον σκλαβωμένο

Ακόμη όμως και χωρίς έμπρακτη βοήθεια, η αναγνώριση της ελληνικής επανάστασης από την Αϊτή είναι πολύ σημαντική. Θα μπορούσε, ίσως, να θεωρηθεί ότι ο φιλελληνισμός γεννήθηκε με μια επιστολή από ένα φτωχό νησί της Καραϊβικής, πριν συνεπάρει τα σαλόνια της Ευρώπης. Πριν τον Ντελακρουά, το Λόρδο Βύρωνα και τους άλλους φιλέλληνες, ένας πρώην σκλάβος απευθυνόταν στους επαναστατημένους Έλληνες με αυτά τα λόγια:

Και εσείς, γενναίοι Έλληνες, θυμηθείτε την δύναμη των προγόνων σας όταν στρατιές πιο πολυάριθμες από αυτές που απειλούν εσάς έφεραν στα σπίτια τους τόσο τον σίδηρο όσο και την φλόγα. Θυμηθείτε ότι 300 Σπαρτιάτες έσωσαν την πατρίδα τους. Μην φοβάστε λοιπόν καθόλου την ισχύ των αριθμών, θα υποχωρήσει μια μέρα μπροστά στην αξία σας. Καταπλήξτε την Ευρώπη, αποσπάστε τον θαυμασμό της με την ακλόνητη επιμονή σας στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων σας. Τότε, σύντομα θα την δείτε πιστή στις αρχές της να σας προσφέρει η ίδια την βοήθεια που σας αρνείται σήμερα, και τότε θα έχετε θριαμβεύσει. Μαθαίνοντάς το, η Αϊτή θα αγαλλιάσει με το ευτυχές σας πεπρωμένο. Θα έχει την τιμή να ενώσει με μια συνθήκη φιλίας τα παιδιά της με τους υιούς της Ελλάδος.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%8A%CF%84%CE%AE

Αϊτή: η ιστορία της χώρας που αναγνώρισε πρώτη την ελληνική επανάσταση, ανακτήθηκε από: https://www.bestnews.gr/aiti-i-istoria-tis-choras-poy-anagnorise-proti-tin-elliniki-epanastasi/

Επανάσταση 1821: Η συγκλονιστική κίνηση της φτωχής Αϊτής, ανακτήθηκε από: https://www.janus.gr/2020/03/1821-100.html

Such a beautiful and just case: Haiti/ Greece/ 1821, ανακτήθηκε από: https://www.nationalopera.gr/en/alternative-stage/es-music-theater/item/3640-mia-toson-oraia-kai-toson-nomimos-ypothesis-aiti-ellada-1821

Τι λένε οι ιστορικοί της Αϊτής για την υποστήριξη στην ελληνική επανάσταση, ανακτήθηκε από: https://www.janus.gr/2021/04/blog-post_27.html