Η τεχνική του φωτογράμματος
Φωτόγραμμα ονομάζεται η σκιώδης φωτογραφική αποτύπωση που δημιουργείται χωρίς τη χρήση φωτογραφικής μηχανής. Αυτό επιτυγχάνεται όταν διάφορα αντικείμενα τοποθετούνται σε ένα φωτοευαίσθητο χαρτί και εκθέτονται στο φως. Η κενή περιοχή του χαρτιού καίγεται και συνεπώς, δημιουργείται μια σκουρόχρωμη απόχρωση, σε αντίθεση με τα σχήματα και τις επιφάνειες που δημιουργούνται από τη λευκή σκίαση των αντικειμένων. Στο φωτόγραμμα ο τόνος ορίζεται με βάση τη διαφάνεια του αντικειμένου που χρησιμοποιείται. Όσο πιο αδιάφανο είναι το αντικείμενο που ορίζεται, τόσο πιο συμπαγή σιλουέτα προβάλλεται στο τελικό αποτέλεσμα.
“Καταγεγραμμένες σκιές”
“Οι σκιές που κάνουν τα πράγματα, τα πράγματα που κάνουν οι σκιές“- Les Rudnick, © 2004-2011 Les Rudnick
Πειραματισμοί και πρώτα φωτογράμματα
Οι προσπάθειες από τον Johann Heinrich Schulze (1687 – 1744) για τη σύλληψη και απεικόνιση της πραγματικότητας το 1717, πραγματοποιήθηκαν με την διαπίστωση ότι ο νιτρικός άργυρος σε σκόνη σκουραίνει με την έκθεση στο φως. Αυτό οδήγησε σε πειράματα που έγιναν σε φιάλες, σχηματίζοντας εικόνες στο εσωτερικό τους. Τα πρώτα φωτογράμματα πραγμάτωσε ο Thomas Wedgwood (1771 – 1805), χωρίς όμως να καταφέρει να τα στερεώσει.
O William Henry Fox Talbo (1800 – 1877) άφησε στον ήλιο το φωτοευαίσθητο χαρτί με αλάτι και νιτρικό άργυρο. Στο χαρτί αποτυπώθηκαν σε αρνητικό φύλλα και κλαδιά, τα οποία τοποθέτησε πάνω του. Εκτός από το ασπρόμαυρο αποτέλεσμα δημιουργήθηκαν τονικές διαβαθμίσεις του γκρι, στα σημεία που τα αντικείμενα διαγράφονταν ημιδιάφανα. Ο Talbo κατάφερε να επιτύχει το πρώτο διασωζόμενο φωτόγραμμα.
Φωτόγραμμα – Καλλιτεχνική δημιουργία
Τα “schadographs” του ζωγράφου και φωτογράφου Christian Schad αποτελούν τα πρώτα σκόπιμα αφαιρετικά φωτογραφικά έργα. Για τα φωτογράμματα κάλυπτε τις επιφάνειες των φωτοευαίσθητων χαρτών με φθαρμένα υλικά, που συχνά μάζευε από το δρόμο, αλλά και από κάδους απορριμμάτων. Οι συνθέσεις του, που απαρτίζονταν από υλικά, όπως απορρίμματα χαρτιού και κομμάτια υφάσματος, τοποθετούνταν στο περβάζι του για τη σύλληψη του φωτός. Ο ντανταϊστής καλλιτέχνης επενέβαινε στα περιγράμματα τους “για να τα απελευθερώσει από τον κανόνα του τετραγώνου”.
Ο Tristan Tzara περιέγραψε τα φωτογράμματα του Man Ray ως: “Προβολές αντικειμένων που ονειρεύονται και μιλούν στον ύπνο τους”
Ο Αμερικανός καλλιτέχνης Man Ray (1890-1976) δημιούργησε φωτογράμματα που ο ίδιος ονόμασε ”rayographs”, δηλαδή ακτινογραφίες. Ο καλλιτέχνης χρησιμοποίησε κάποια αντικείμενα, επιτυγχάνοντας τρισδιάστατα εφέ και δημιουργώντας πλήρες τονικό φάσμα στα φωτογράμματα του. Τα αντικείμενα μεταλλάσσονται σε μια νέα πραγματικότητα, γεννημένη από τον αυτοματισμό της διαδικασίας. Ο ίδιος δήλωσε ότι το εγχείρημα του ήταν καθαρός Ντανταϊσμός, βασισμένος στην αφαίρεση και την απόρριψη.
O László Moholy-Nagy (1895–1946) επινόησε τον όρο φωτόγραμμα. Οι αφηρημένες του συνθέσεις, αμφισβητούσαν τους παραδοσιακούς τρόπους αντίληψης και αναπαράστασης. Ο καθηγητής της σχολής του Bauhaus πίστευε πως η φωτογραφία μπορεί να ενσωματώσει, ακόμη και να υπερβεί, τη ζωγραφική στη σύγχρονη εποχή.
