Η συνεξάρτηση (codependence) συνιστά έναν αμφιλεγόμενο όρο. Χρονολογείται από τη δεκαετία του 1950 και προέρχεται από τη φιλοσοφία των ανώνυμων ομάδων αυτοβοήθειας που βασίζονται στο πρόγραμμα των 12 βημάτων. Αναφέρεται σε μια συμπεριφορά “διευκόλυνσης” ενός εξαρτημένου σημαντικού άλλου, σε βάρος όμως του εαυτού. Με την έννοια “διευκόλυνση” θεωρείται μια τάση για υπερπροστασία και έλεγχο που πηγάζει από την ανάγκη φροντίδας του ατόμου που την προσφέρει. Στην πραγματικότητα ωστόσο, μιλάμε για μια συμπεριφορά, η οποία διαιωνίζει την εξάρτηση του άλλου, εμποδίζοντάς τον να αναλάβει την ευθύνη του εαυτού του. Αργότερα, το θέμα της νοσηρή δυναμικής της συνεξάρτησης επεκτάθηκε και μελετήθηκε ευρέως και από το χώρο των επαγγελματιών της ψυχικής υγείας.
Στη συνεξάρτηση, πιστεύουμε πως κάτι έξω από τον εαυτό μας μπορεί να μας δώσει ευτυχία και ολοκλήρωση. Αυτό το κάτι έξω από μας μπορεί να είναι άνθρωποι, πράγματα, μέρη, συμπεριφορές, εμπειρίες, μα ό,τι και να είναι μπορεί να μας κάνει να αρνηθούμε τον αληθινό εαυτό μας για αυτό. Συνεπώς, συνεξάρτηση σημαίνει να καθιστούμε τον εαυτό μας εξαρτημένο από άλλους ανθρώπους, προκειμένου να βρούμε την πολυπόθητη ευτυχία.
Πώς μεταφράζεται η συνεξάρτηση;
Ο όρος συνεξάρτηση περιγράφει μια ψυχολογική δομή που βασίζεται σε έναν τύπο ανθυγιεινής αλληλεπίδρασης του ατόμου στις σχέσεις που δημιουργεί. Τα συνεξαρτώμενα άτομα έχουν την τάση να εμπλέκονται σε δυσλειτουργικές σχέσεις. Άθελα τους έχουν δημιουργήσει δυσλειτουργικά πρότυπα, μέσω των οποίων αξιολογούν τις ανάγκες και τις συμπεριφορές των αγαπημένων τους ως πιο σημαντικές από τις δικές τους.
Η συνεξάρτηση δύναται να αναδυθεί σε κάθε είδους σχέση, φιλική, ερωτική, οικογενειακή. Είναι σημαντικό βέβαια να υπογραμμιστεί πως κάθε σχέση ενέχει έναν βαθμό αμοιβαίας εξάρτησης. Αυτό θεωρείται φυσιολογικό, εφόσον δεν διαταράσσει την αίσθηση προσωπικής ηρεμίας και την ψυχολογική ισορροπία των ατόμων. Στη συνεξαρτητική σχέση όμως, δεν πρόκειται για μια υγιή εξάρτηση, αλλά, αντίθετα για μια επώδυνη εμπειρία. Ορισμένες συχνές σκέψεις ενός συνεξαρτημένου ατόμου είναι οι εξής: ‘’Πως θα ζήσω μέσα από εσένα;‘’, ‘’Πως θα ικανοποιηθείς εσύ για να μπορέσω να ικανοποιηθώ και εγώ;’’, ‘’Υπάρχω, αρκεί να υπάρχεις’’. ‘’Θέλω να με έχεις ανάγκη, δεν μου αρκεί μόνο να με αγαπάς’’. Και η αλλοίωση του ‘εγώ’ δεν σταματάει εδώ, αφού πίσω από αυτές τις σκέψεις υποβόσκει η απουσία του ‘’εμείς’’, μιας και όλα επικεντρώνονται στο ‘’εσύ’’. ‘’Εσύ και πάλι εσύ’’.
Το να είσαι συνεξαρτώμενος σημαίνει ότι όταν πεθαίνεις, η ζωή κάποιου άλλου περνάει μπροστά από τα μάτια σου. Barbara Johnson
Η συνεξάρτηση μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Το νεαρό κορίτσι που πιστεύει πως χρειάζεται έναν σύντροφο να τη σώσει από μία μοναχική ζωή είναι συνεξαρτημένη. Η μητέρα που ορίζει τον εαυτό της με βάση τις επιτυχίες η αποτυχίες των παιδιών της είναι συνεξαρτημένη. Όσοι διαρκώς αναλαμβάνουν το βάρος να φροντίζουν άλλους ανθρώπους, με ή χωρίς την συναίνεσή τους είναι συνεξαρτημένοι. Όσοι προσπαθούν καταναγκαστικά να ελέγξουν τους άλλους, ακόμη και αν αυτό γίνεται στο όνομα του δικού του συμφέροντος είναι συνεξαρτημένοι. Εκείνος που δεν μπορεί να απομακρυνθεί από μια σχέση στην οποία κακοποιείται. Εκείνος που δεν μπορεί να απομακρυνθεί από μία σχέση, όπου το άλλο άτομο είναι επικοινωνιακά, συναισθηματικά η σωματικά απρόσιτο είναι συνεξαρτημένος.
Τι την προκαλεί;
Η συνεξάρτηση μπορεί συχνά να εντοπιστεί στην παιδική ηλικία, στις σχέσεις που είχαμε με τους γονείς μας (ή τους βασικούς φροντιστές). Συνήθως αναδύεται όταν οι γονείς χαρακτηρίζονται ως υπερβολικά προστατευτικοί ή όταν είναι παραμελητικοί. Οι υπερπροστατευτικοί γονείς αποτρέπουν τα παιδιά τους από την δόμηση της εμπιστοσύνης που απαιτείται για να κινηθούν μέσα στον κόσμο. Ίσως να υπήρχε ανησυχία σχετικά με τη δοκιμή νέων πραγμάτων (“δεν μπορείς να πας στην τσουλήθρα, θα χτυπήσεις”) ή να παραχαΐδευαν τα παιδιά σε σημείο που να μην γνωρίζουν βασικές δεξιότητες, όπως το μαγείρεμα ή το πλύσιμο των ρούχων. Ο γονέας εν προκειμένω, διατηρεί το παιδί εξαρτημένο, ενισχύοντας τις εξαρτημένες συμπεριφορές και αποθαρρύνοντας τις ανεξάρτητες συμπεριφορές. Σε αυτές τις περιπτώσεις, εκτός από το να μην αναπτύξει το παιδί την αυτοπεποίθηση για να φροντίσει τον εαυτό του, μπορεί επίσης να αρχίσει να δημιουργείται ενοχή που επιθυμεί και χρειάζεται την προσωπική του ζωή.
Οι παραμελητικοί γονείς, από την άλλη πλευρά, οικοδομούν τη βάση για την συνεξάρτηση με το να μην παρέχουν την απαραίτητη υποστήριξη και ασφάλεια στο παιδί. Η ανεξαρτησία είναι κάτι το οποίο το παιδί πρέπει να αποκτήσει σταδιακά και όχι από την αρχή της ζωής του. Στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης του, χρειάζεται ένα ασφαλές και σταθερό περιβάλλον, μέσα στο οποίο μπορεί να εξελιχθεί. Αν αυτό το περιβάλλον δεν υπάρξει, τότε μπορεί να φέρει ως αποτέλεσμα του φόβου και της ανασφάλειας στο παιδί για τη ζωή και τον κόσμο. Έτσι λοιπόν παιδιά με αυτόν τον τύπο γονέων, δύναται να διαπιστώσουν ότι υπεραντισταθμίζουν αυτό το αρνητικό συναίσθημα με το να καταστούν υπερβολικά αυτόνομα, απωθώντας την εσωτερική τους ανάγκη για καθοδήγηση και υποστήριξη.
Πώς αναγνωρίζουμε την συνεξαρτητική συμπεριφορά;
Ίσως είναι δύσκολο να εντοπίσουμε την εν λόγω νοσηρή δυναμική. Και αυτό γιατί δεν αναγνωρίζεται ευρέως στην κοινωνία μας ως δυσλειτουργία αλλά παρερμηνεύεται ως «υπερβολική αγάπη» ή «συναισθηματισμός». Ας έχουμε όμως κατά νου πως ορισμένα από τα κοινά συμπτώματα της συνεξάρτησης περιλαμβάνουν:
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση: Η συνεξάρτηση μπορεί να προκαλέσει αισθήματα ντροπής και αναξιότητας Το άτομο μπορεί να πιστεύει ότι δεν αξίζει την ευτυχία. Εάν λοιπόν δεν εκτιμά τον εαυτό του, θα προσπαθήσει να κάνει τους άλλους να τον εκτιμήσουν. Η αίσθηση πως «με έχουν ανάγκη» μπορεί να προκαλέσει εσωτερική ικανοποίηση, ακόμη και αν ο αποδέκτης της φροντίδας δεν δείχνει ευγνωμοσύνη.
- Έλλειψη ορίων: Τα όρια είναι η νοητή γραμμή που χωρίζει τον εαυτό μας από τους άλλους: τι ανήκει σε εμάς, δηλαδή σώμα, , υλικά αγαθά, αλλά και σκέψεις, συναισθήματα, όνειρα, φόβοι, κ.λπ. και τι ανήκει αντίστοιχα στους άλλους. Και εδώ εντοπίζεται το πρόβλημα των ατόμων με συνεξάρτηση: έχουν χαλαρά ή ασαφή όρια με τους άλλους. Οι συνεξαρτώμενοι άνθρωποι συχνά αισθάνονται υπεύθυνοι για την ευτυχία των άλλων. Μπορεί να δυσκολευτούν να πουν «όχι» ή να τοποθετήσουν πρώτα τις δικές τους ανάγκες. Ενδέχεται να αποκρύψουν την έκφραση των αληθινών σκέψεων και τα συναισθηματιών τους , για να αποφύγουν να ενοχλήσουν τους άλλους.
- Αντιδραστικότητα.: Μια συνέπεια των ασαφών ορίων είναι η αντίδραση στις σκέψεις και τα συναισθήματα όλων. Το άτομο γίνεται αμυντικό όταν κάποιος παρουσιάζει κάτι με το οποίο διαφωνεί. Απορροφάει τα λόγια και την ενέργεια των άλλων, ακριβώς εξαιτίας της απουσίας των ορίων. Αν υπήρχε οριοθέτηση, το άτομο θα συνειδητοποιούσε ότι η γνώμη των άλλων δεν αποτελεί αντανάκλαση του εαυτού του και ότι δεν χρειάζεται να αισθάνεται απειλή, όταν προκύπτουν διαφωνίες.
- Απώθηση: Πολύ συχνά τα συνεξαρτητικά άτομα απωθούν τις βαθύτερες σκέψεις και συναισθήματά τους . Και αυτό γιατί νιώθουν φόβο και ενοχή, φοβούνται να αφήσουν να φανεί ο πραγματικός τους εαυτός και εμφανίζονται άκαμπτα και ελεγχόμενα.
Πώς την αντιμετωπίζουμε;
Ατομικά
Η απομάκρυνση από την συνεξάρτηση σημαίνει την στροφή από έξω προς τα μέσα, προς τον εαυτό μας. Αντί να εστιάζουμε τόσο πολύ σε αυτό που χρειάζονται οι άλλοι, οφείλουμε να λαμβάνουμε υπόψιν και τις δικές μας ανάγκες καθιστώντας τες ως προτεραιότητα. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν θα υπολογίζουμε και τις ανάγκες των άλλων ανθρώπων ούτε πως δε θα τους παρέχουμε φροντίδα. Σημαίνει απλώς πως κατανοούμε αρχικά τις προσωπικές μας ανάγκες και φροντίζουμε τον εαυτό μας. Ειδάλλως, θα αισθανόμαστε μονίμως εξαντλημένοι, αγανακτισμένοι και ανολοκλήρωτοι.
Η θεραπεία της επίσης περιλαμβάνει και την διαδικασία επικοινώνησης των αναγκών μας. Χρειάζεται να αποβάλλουμε από πάνω μας τον ρόλο του θύματος/μάρτυρα . Να διεκδικούμε, να υπερασπιζόμαστε τον εαυτό μας και να θέτουμε όρια ώστε να αποφεύγουμε την κακομεταχείριση και να δημιουργούμε ομότιμες σχέσεις.
Με τη συμβολή ειδικού ειδικού ψυχικής υγείας
Τέλος, επειδή η ανάκαμψη από τη συνεξάρτηση είναι μία διαδικασία, η οποία απαιτεί να επαναγγράψεις τις δυσλειτουργικές σου πεποιθήσεις που σου επέτρεψαν να συμπεριφερθείς με τον έναν η τον άλλον τρόπο που περιγράφηκαν παραπάνω. Αυτή η επανεγγραφή απαιτεί πρώτα να αναγνωρίσεις πως οι δυσλειτουργικές πεποιθήσεις υπάρχουν. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι πραγματικά ωφέλιμη σχετικά με τον εντοπισμό της προέλευσης του μοτίβου συνεξάρτησης, ώστε να μπορέσεις να σπάσεις τον κύκλο.
Οι ζωές μας προοδεύουν μόνο όταν παίρνουμε ρίσκα. Και το πρώτο και το πιο δύσκολο ρίσκο που μπορούμε να πάρουμε είναι να είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας.
Walter Anderson
ΠΗΓΕΣ:
- Συνεξάρτηση (ή όταν η Ηχώ ερωτεύτηκε τον Νάρκισσο) Μέρος I. Ανακτήθηκε από efthimiopoulou.wordpress.com . (Τελευταία πρόσβαση στις 23/11/2020)
- Πως η ‘συνεξάρτηση’ σαμποτάρει τις σχέσεις μας; Ανακτήθηκε από www.kellyseferou.com. (Τελευταία πρόσβαση στις 23/11/2020)
- Συνεξάρτηση: Ο Πιο Κοινός Εθισμός. Ανακτήθηκε από www.http://pointfromview.blogspot.com. (Τελευταία πρόσβαση στις 23/11/2020)
- What Is Codependency? Ανακτήθηκε από www.verywellmind.com. (Τελευταία πρόσβαση στις 23/11/2020)
- Codependency. Ανακτήθηκε από www.goodtherapy.org . (Τελευταία πρόσβαση στις 23/11/2020)
