Από ένα κοινό κρυολόγημα, μέχρι τις διαταραχές τροφής, μπορούμε να εντοπίσουμε πίσω από τα παθολογικά αίτια, τις ψυχολογικές ρίζες. Το σώμα μας κρούει τον κώδωνα του κινδύνου μέσα από τα συμπτώματα. Τίθεται σε λειτουργία για να μας υπενθυμίσει ότι χρήζουμε φροντίδας. Αναντίρρητα πίσω από κάθε ασθένεια υπάρχει ένα παθολογικό αίτιο. Έχει αρκετό ενδιαφέρον όμως να δούμε τις σωματικές παθήσεις και με έναν τρόπο συμβολικό. Να δούμε την ασθένεια και ως γλώσσα της ψυχής. Ας ακούσουμε με προσοχή τι έχει να μας πει..
Το σύμπτωμα
Το σύμπτωμα σύμφωνα με την ψυχανάλυση αποτελεί ένδειξη και υποκατάστατο μιας ορμικής ικανοποίησης που δεν έλαβε χώρα. Είναι αποτέλεσμα της διαδικασίας της απώθησης. Κάθε φορά που συναντάμε ένα σύμπτωμα είναι παρούσες στο νου του ασθενούς συγκεκριμένες ασυνείδητες δραστηριότητες που περιέχουν το νόημα του συμπτώματος. Το σύμπτωμα σχηματίζεται σαν ένα υποκατάστατο για κάτι άλλο που παραμένει κρυμμένο. Ο ορισμός αυτός αφορά τα συμπτώματα των ψυχικών διαταραχών. Συνάμα, μπορούμε να τον δανειστούμε και να τον εφαρμόσουμε και στις σωματικές ασθένειες.
Το σωματικό σύμπτωμα
Ας δούμε τα σωματικά συμπτώματα ως υποκατάστατα μιας ψυχικής κατάστασης, επιθυμίας, δράσης, που δεν ικανοποιήθηκε και έχει απωθηθεί. Κάτι στο οποίο δεν έχουμε πρόσβαση συνειδητά, ξεπηδά μέσα από μια ασθένεια. Για παράδειγμα έχει βρεθεί ότι η καρδιακή προσβολή σχετίζεται με την καταπίεση των συναισθημάτων. Μια αθώα κρίση πανικού που μας κάνει να νιώθουμε ότι πνιγόμαστε ίσως μας λέει ότι πράγματι κάτι μας πνίγει και δεν το εκφράζουμε. Δεν υπάρχει αντικειμενική ερμηνεία για το κάθε σύμπτωμα, καθώς η ιστορία του καθενός είναι μοναδική. Έτσι, μπορεί για κάποιον οι πόνοι στο στομάχι να συνδέονται με τη δυσκολία να ‘χωνέψει’ κάποιες καταστάσεις της ζωής του (εμφάνιση συμπτωμάτων δυσπεψίας), ενώ για κάποιον άλλον να έχει να κάνει με την ανάγκη του να αποβάλλει τοξικά συναισθήματα (συμπτώματα ναυτίας).
Πώς ερμηνεύω το σύμπτωμα;
Η αφετηρία για την διαδρομή της ερμηνείας της ασθένειας θα μπορούσε να είναι το πως νιώθουμε μέσα στο σώμα μας. Ποια είναι η ιστορία του; Πως του φερόμαστε και πως μας το ανταποδίδει; Έπειτα, μέσα από τους ελεύθερους συνειρμούς θα οδηγηθούμε αναπόφευκτα σε πολύ ενδιαφέρουσες συνδέσεις, λαμβάνοντας υπόψη μας κάποια σημαντικά σημεία σταθμούς της ζωής μας. Αν για παράδειγμα τα συμπτώματα μιας ασθένειας άρχισαν να εμφανίζονται ύστερα από ένα συγκεκριμένο συμβάν, ίσως έχει ενδιαφέρον να ερευνηθεί η ασθένεια με άξονα το έκαστο γεγονός. Ένας μυικός πόνος λ.χ., που όταν τον περιγράφουμε αναφέρουμε ότι μας ‘καθηλώνει’ στο κρεβάτι, θα μπορούσαμε να σκεφτούμε σε τι άλλο είμαστε καθηλωμένοι ψυχικά ή συναισθηματικά. Οι συνειρμοί με την λέξη «καθήλωση», είναι αρκετοί και σίγουρα μας παραπέμπουν στα πρώτα αναπτυξιακά στάδια κατά Φρόιντ.
Η ασθένεια ως γλώσσα της ψυχής
Με την ασθένεια μιλάμε στον εαυτό μας. Ο πόνος, η φλεγμονή, εκφράζουν εύγλωττα τα συναισθήματά μας. Μόνο που το κάθε συναίσθημα μετατρέπεται σε σωματική αίσθηση… Τι μας τρώει; Τι είναι αυτό που κάνει το κεφάλι μας να σπάσει; Τι μας πνίγει; Τι παραφορτώνει τη μέση μας; Τι μας καμπουριάζει; Τι δυσκολευόμαστε να χωνέψουμε; Οι λέξεις που χρησιμοποιούμε έχουν πάντα ιδιαίτερη σημασία. Το σημείο του σώματος επίσης που υποφέρει, έχει ιδιαίτερη σημασία (πώς αντιλαμβανόμαστε αυτό το όργανο ή τη λειτουργία του; Π.χ. το κεφάλι διοικεί, συντονίζει τους χειρισμούς και τις αποφάσεις? Παρόμοιες αναλογίες μπορούμε να συναντήσουμε σχετικά με τα ατυχήματα, τα κατάγματα, τους τραυματισμούς…
Μετατροπές
Συχνά, τρομακτικές σκέψεις μετασχηματίζονται σε κάτι άλλο μέσω της μετατροπής, έννοια που εισήγαγε ο Φρόιντ. Η σκέψη απωθείται από το συνειδητό. Τα συνοδά συναισθήματα διαχέονται στο σώμα. Η ένταση της επίμαχης σκέψης γίνεται λιγότερο απειλητική χάρη στη μεταμόρφώσή της σε κάτι σωματικό. Έχουμε ως αποτέλεσμα κάποια μηνύματα της ψυχής, που εκδηλώνονται μέσα από το σώμα μας. Προβλήματα όρασης ως άρνηση του να δούμε κάτι, κρύα χέρια ως ένδειξη ότι μας άφησαν στα κρύα του λουτρού, παραλυσία χεριού ως φορέας μιας επιθυμίας να αγγίξει ένα άλλο άτομο ή τον εαυτό με ερωτική ή επιθετική επιθυμία… ένα άλλο είδος γλώσσας… ένας κώδικας.
Ψυχοσωματικά
Όταν μιλάμε για ψυχοσωματικά συμπτώματα αναφερόμαστε σε ένα σύμπτωμα, μια παθολογική κατάσταση (π.χ. πόνος), η οποία επιδεινώνεται από ψυχολογικούς παράγοντες. Για παράδειγμα, όταν έχουμε μια ευαισθησία γενικότερα στη μέση μας, όταν ψυχολογικά δεν είμαστε καλά, πιεζόμαστε, δεν εκφραζόμαστε, αγχωνόμαστε, στενοχωριόμαστε, αυτό μπορεί να εμφανίσει πόνο στην ήδη ευαίσθητη από πριν περιοχή. Σε αυτή την περίπτωση λέμε ότι ο πόνος είναι ψυχοσωματικός. Γιατί ήδη υπήρχε πόνος αλλά όχι σε τόση ένταση.
Σωματοποίηση
Η σωματοποίηση, ωστόσο, διαφέρει λίγο. Σε αυτή την περίπτωση δεν έχουμε από πριν κάποιον πόνο, κάποια ενόχληση και αυτή εμφανίζεται όταν βιώνουμε κάποια έντονη συναισθηματική δυσφορία. ⊳ Με άλλα λόγια, τα έντονα και δυσάρεστα συναισθήματα που βιώνουμε διοχετεύονται μέσα από σωματικές ενοχλήσεις (π.χ. σε μια περίοδο πένθους μπορεί να εμφανίσουμε πόνο σε διάφορα μέρη του σώματος, αλλεργίες, σπυράκια τα οποία οφείλονται στην έντονη συναισθηματική κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε και σε καμία περίπτωση δεν υπάρχει οργανικό πρόβλημα).
Ένας ιδιαίτερος τρόπος έκφρασης
Το ψυχοσωματικό σύμπτωμα μπορεί να εξυπηρετεί ένα σκοπό, να διευκολύνει. Για παράδειγμα, ένας υποψήφιος φοιτητής μπορεί να παθαίνει συχνές κρίσεις πανικού, γιατί δυσκολεύεται (εκείνος ή η οικογένεια) να φύγει από το πατρικό σπίτι. Οι ψυχολογικές συγκρούσεις πραγματώνονται συνήθως στο ασυνείδητο του ατόμου με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να τις ελέγξουμε, να τις χειριστούμε. Γι’ αυτό άλλωστε είναι δύσκολο να αντιμετωπίσουμε τις ψυχοσωματικές ενοχλήσεις μας. Ας σκεφτούμε πως η εκδήλωσή τους είναι μια ‘φωνή βοήθειας’ που κραυγάζει η ψυχή μας. Μόνο έτσι, θα την ακούγαμε. Όλες οι ασθένειες μπορούν να θεωρηθούν ως ψυχοσωματικές με την έννοια ότι η αντίδραση του μυαλού (ψυχή) μπορεί να εκδηλώσει μια σωματική νόσο (σώμα). Μερικές κλινικές ασθένειες μπορεί να επηρεαστούν πολύ από ψυχολογικούς παράγοντες. Τέτοιες είναι το σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου, η υπέρταση, το έλκος στομάχου και το έκζεμα. Σωματικά συμπτώματα μπορεί να προκληθούν από άγχος και αγωνία.
Το παράπλευρο όφελος της ασθένειας
Τελικώς έχουμε δίκιο που υποφέρουμε, γιατί μέσα από την ασθένεια έχουμε αποδείξεις για το ότι κάτι δεν πάει καλά μέσα μας. Ο εσωτερικός, ψυχικός πόνος, αποκτά μια εξωτερική μορφή, μια πραγματική υπόσταση. Έτσι, μπορεί να γίνει ορατός και πιστευτός. Συνεπώς, έχει σημασία να σκεφτούμε την ασθένεια και ως έναν τρόπο ‘εξυπηρέτησης’. Τι μας προσφέρει τελικά αυτό το σύμπτωμα; Πως μας κάνει να αισθανόμαστε εκ του αποτελέσματος; Και σίγουρα το timing δεν είναι τυχαίο. Οι πόνοι στη μέση θα εμφανιστούν τη στιγμή που θα χρειαζόμαστε μια ψυχική εκτός από σωματική ξεκούραση. Θα εκδηλωθούν και θα αποτελέσουν το σήμα για την ανάγκη ενός διαλείμματος.
Μερικές ερμηνείες…
Το γόνατο: Αυτή η άρθρωση μας λέει ότι αν θέλουμε να προχωρήσουμε πρέπει να λυγίσουμε. Ίσως τα προβλήματα εδώ να σχετίζονται με το πείσμα μας να παραμένουμε σε μια κατάσταση που μας πληγώνει, χωρίς ευλυγισία. Άλλοτε πάλι, μπορεί να πάσχουμε εκεί λόγω διαρκών υποχωρήσεων…
Κεφάλι: διοικητής / Δέρμα: Προστασία, επαφή, αποβολή, όρια, αγάπη
Αυχένας: οδός συνάντησης της ιδέας με την ενέργεια της αναπνοής και της καρδιάς: λόγος ή πράξη
Άνω άκρα: πράξη, ικανότητα δράσης
Σπονδυλική στήλη: στέκομαι, σηκώνω βάρος, πισώπλατα χτυπήματα (παράδειγμα πλάτης) / Κάτω άκρα: ανακάλυψη, μετακίνηση, κοινωνικοποίηση
Γοφοί: σημείο στήριξης (όπως και οι ώμοι)
Καρδιά: δίνει ζωή
Αναπνοή: ζωή, χαρά της ζωής & της ύπαρξης, ρυθμός, ο χώρος (που μας λείπει;)
Λεπτό έντερο: επιλέγει και ξεχωρίζει / Παχύ έντερο: αποβάλλει τα περιττά
Πάγκρεας: η γλύκα της ζωής που βοηθά στη χώνεψη, διαχείριση ενέργειας
Αξίζει να ακούσουμε με προσοχή τα σημάδια του σώματός μας και να αφήσουμε τη σκέψη μας να μας ταξιδέψει στα βάθη της ψυχής μας. Ίσως ανακαλύψουμε ότι τελικά η ασθένεια προσπαθεί να μας γιατρέψει.
