“Ο Ξένος” του Camus μας σύστησε το Asperger για πρώτη φορά

Τι κοινό θα μπορούσαν να έχουν άραγε, ο Γάλλος συγγραφέας, Albert Camus με τον Αυστριακό παιδίατρο, Hans Asperger; Με μία πρώτη σκέψη, ίσως είναι δύσκολο να εντοπίσουμε κάποιο κοινό στοιχείο, “Ο Ξένος” όμως δίνει την απάντηση!

“Ο Ξένος” του Albert Camus αποτελεί ένα μυθιστόρημα με εκατομμύρια αντίτυπα και τεράστια επιτυχία. Ασχολήθηκε έντονα με υπαρξιακά ζητήματα διερευνώντας ερωτήματα σχετικά με τη ματαιότητα της ζωής. Μέσα στα πλαίσια αυτής της φιλοσοφικής αναζήτησης, το βιβλίο επικεντρώνεται γύρω από τη ζωή ενός ιδιόρρυθμου γραφειακού υπαλλήλου από το Αλγέρι. Ο συγγραφέας τον χαρακτηρίζει ως «τον άνθρωπο προτού συνειδητοποιήσει το παράλογο», δίνοντας βάση στις ψυχολογικές προεκτάσεις του χαρακτήρα του. Πάνω σ’ αυτές, βασίστηκαν σύγχρονες έρευνες, οι οποίες εντόπισαν στον ήρωα χαρακτηριστικά συνδρόμου Asperger. Το αξιοσημείωτο της υπόθεσης είναι, πως το έργο αυτό εκδόθηκε το 1942, ενώ η μελέτη γύρω από τη διαταραχή δημοσιεύθηκε δύο χρόνια αργότερα από τον ίδιο τον Hans Asperger. “Ο Ξένος” λοιπόν, έγινε το πρώτο έντυπο βιβλίο που περιέγραψε επαρκώς την τυπική συμπεριφορά ενός τέτοιου ατόμου. Είναι εντυπωσιακό, το πως κατόρθωσε ο Γάλλος συγγραφέας να διεισδύσει στα  άδυτα (για την εποχή) του Αυτισμού, ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά…

Λίγα λόγια για το Σύνδρομο Asperger

Το Asperger (AS) ή αλλιώς διαταραχή του Asperger (AD) ανήκει στην οικογένεια των διαταραχών του Αυτιστικού Φάσματος. Τα αίτια του αποδίδονται κυρίως σε γονιδιακούς παράγοντες και το ποσοστό εμφάνισής του ανέρχεται στο 0,05% παγκοσμίως. Ιδιαίτερα γνωρίσματά του, αποτελούν η αδυναμία για κοινωνική αλληλεπίδραση και λεκτική επικοινωνία σε σημείο, όπου η λειτουργικότητα του ατόμου επηρεάζεται σημαντικά. Ένα άτομο με Asperger συχνά εκδηλώνει περιορισμένα ενδιαφέροντα και παρουσιάζει επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές. Αυτό, που το διαχωρίζει από τα υπόλοιπα επίπεδα του αυτισμού είναι πως δεν κλονίζονται ιδιαίτερα η γλωσσική και γνωστική του ανάπτυξη. Κάτι τέτοιο σημαίνει, πως το άτομο παρουσιάζει μια τυπική ανάπτυξη (π.χ. πηγαίνει σχολείο, σπουδάζει, εργάζεται) σε κοινωνικό όμως επίπεδο δυσκολεύεται.

Τυπικά χαρακτηριστικά:

• Επιθυμούν να συνάψουν κοινωνικές σχέσεις (π.χ. φιλίες), αλλά έχουν χαμηλές δεξιότητες, ώστε να τις δημιουργήσουν και να τις  διατηρήσουν.
• Αδυνατούν να κατανοήσουν αντιδράσεις, συμπεριφορές και σήματα από τρίτους.
• Εμφανίζουν έλλειψη ενσυναίσθησης (Δεν ταυτίζονται συναισθηματικά με άλλους).
• Απομονώνονται κοινωνικά.
• Δυσκολεύονται να κατανοήσουν τα κίνητρα των άλλων ερμηνεύοντας τη συμπεριφορά τους ως απρόβλεπτη, γεγονός που οδηγεί σε αυξημένο άγχος.
• Παρουσιάζουν μονότονη και μακροσκελή ομιλία ή μονόπλευρη πολυλογία.
• Επιλέγουν μία τυπική και σχολαστική λεκτική επικοινωνία.
• Εμφανίζουν εμμονή με τη ρουτίνα.
• Διαλέγουν συγκεκριμένα και μετρημένα ενδιαφέροντα και ασχολούνται μαζί τους κατ’ επανάληψη.
• Δεν αναγνωρίζουν την αρχή και το τέλος μίας συνομιλίας (π.χ. ο συνομιλητής τους δείχνει, πως θέλει να τερματίσει την επικοινωνία. Δε το αντιλαμβάνονται και συνεχίζουν τη συζήτηση).
• Δεν αντιλαμβάνονται τη σημασία εκφράσεων, χειρονομιών και τη στάση του σώματος.
• Δεν κατανοούν τη σημασία αστείων, μεταφορών και ειρωνείας μεταφράζοντας τα πάντα βάσει κυριολεξίας.
• Δυσκολεύονται να σκεφτούν διαφορετικά κοινωνικά σενάρια (π.χ. αν κάνω τη χ πράξη, θα έχει το χ αποτέλεσμα. Αν όμως κάνω τη ψ, το αποτέλεσμα θα αλλάξει).
• Πολλές φορές παρουσιάζουν επιλεκτική αλαλία (Δεν μιλάνε καθόλου με άλλους από επιλογή ή μόνο σε συγκεκριμένα άτομα. Κυρίως σε όσους είναι αρεστοί).

Ο Ξένος: το μυθιστόρημα του Albert Camus

Στο βιβλίο του ο Camus μας συστήνει τον Μερσώ, έναν απλό υπάλληλο γραφείου, ο οποίος αφηγείται την ιστορία του πριν και μετά το φόνο που διαπράττει σε βάρος ενός Άραβα. Τα αίτια που τον οδηγούν στο έγκλημα δεν είναι σαφή. Ο Μερσώ γίνεται δολοφόνος παρακινούμενος από μία παράλογη τρέλα που προκλήθηκε από τον αφόρητο καύσωνας του Αλγερινού κλίματος. Το γεγονός αυτό, γίνεται το επίκεντρο της ιστορίας και η πηγή προβληματισμών σχετικά με τη ζωή και την ηθική κάτω από το πρίσμα ενός φιλοσοφικού κάτοπτρου. Ο αναγνώστης αναζητά διαρκώς το λόγο της ειδεχθής πράξης, ωστόσο για τον πρωταγωνιστή όλα είναι μάταια υποδεικνύοντας συνεχώς μία απαθή στάση. Στο πρόσωπο του, ο Camus δημιούργησε μία ψυχρή φιγούρα, όπου η αδυναμία για συναισθηματική έκφραση εκμηδενίζει ακόμα και τη σημαντικότητα του θανάτου. Ο Μερσώ μέσα από την “αντισυμβατική” προσωπικότητα του προκαλεί τον αναγνώστη να αναρωτηθεί “τι εστί παράλογο;” συγκρίνοντας τον με μία “λογική” κοινωνία που κρίνει όποιον εκφράζεται διαφορετικά σε σχέση με τις κοινωνικές νόρμες. Τελικά, ίσως μέσα στην ιδιόρρυθμη συμπεριφορά του υπάρχει και η απάντηση!

Όταν ο Ξένος συνάντησε το Asperger

Το 2010 ο Christopher Badcock, καταξιωμένος ψυχίατρος και κοινωνιολόγος με χρόνια ειδίκευση στο θέμα του Αυτισμού επιχείρησε να επεξεργαστεί την ιδιαίτερη προσωπικότητα του Ξένου. Η μελέτη του κατέληξε στο συμπέρασμα, πως ο βασικός πρωταγωνιστής αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα ανθρώπου με σύνδρομο Asperger. Ο Μερσώ παρουσιάζει μία αρκετά διαφορετική κοινωνική συμπεριφορά, από την αναμενόμενη ή από αυτή που οι περισσότεροι αναπαράγουμε ή μιμούμαστε. Σύμφωνα με τον Badcock, o Μερσώ αρνείται να προσποιηθεί συμπεριφορές που θα τον έκαναν να μοιάζει κοινωνικά αποδεκτός ή αρεστός, κάτι δηλαδή που όλοι πασχίζουμε καθημερινώς. Αρνείται να πει το παραμικρό ψέμα σε σημείο που η αυθεντικότητα του και ο ανεπεξέργαστος χαρακτήρας του μας ξενίζουν. Μάλιστα, η αλήθεια του φτάνει στα όρια του κυνισμού και της ωμής ειλικρίνειας με αποτέλεσμα να μοιάζει αβάσταχτη για τους γύρω του. Ο Μερσώ είναι αυτό που σκέφτεται και οι σκέψεις του είναι ο ίδιος του ο εαυτός. Οι συναισθηματισμοί των άλλων δε μπορούν να μπουν εμπόδιο στην αλήθεια, γεγονός που τον οδηγεί σε μία εξορία. Ο κόσμος φτάνει να τον θεωρεί απειλή βιώνοντας έτσι την απομόνωσης σε σημείο μη αναστρέψιμης τιμωρίας. Όλα αυτά βέβαια, επισημαίνονται και από τον ίδιο τον Camus, αφού έχει γράψει για τον ήρωά του:

«Χωρίς ευαισθησία για κανέναν και για τίποτα, τον οδηγεί ένα επίμονο πάθος για την αναζήτηση της απόλυτης αλήθειας».

Χαρακτηριστικά του Ξένου με Asperger

• Δεν εκφράζει κανένα αναμενόμενο συναίσθημα, επειδή δεν δύναται να το κάνει (Δε βιώνει πένθος, όταν η μητέρα του πεθαίνει. Προτιμά έχει ρόλο παρατηρητή στη κηδεία έως ότου γυρίσει σπίτι του και κοιμηθεί).
• Τηρεί μία φειδωλή λεκτική επικοινωνία, χωρίς συναισθηματισμούς (Αρνείται να δει τα λείψανα της μητέρας του για τελευταία φορά. Καπνίζει και ζητά έναν καφέ με γάλα).
• Παρουσιάζει χαμηλή ενσυναίσθηση (Έχει μια σχέση με μια όμορφη κοπέλα, δεν θα τον πείραζε να την παντρευτεί, αλλά δεν την αγαπάει και της το λέει καταπρόσωπο).
• Παρουσιάζει δυσκολία στην κατανόηση των κινήτρων (Δέχεται να γράψει ένα γράμμα χωρισμού εκ μέρους του φίλου του. Σκέφτεται πως με την κίνηση αυτή θα τον ευχαριστήσει).
• Τον ενδιαφέρει η αλήθεια του. Την υπερασπίζεται συνεχώς και εμμονικά, ακόμα κι αν αυτό φέρνει δυσμενή για τον ίδιο αποτελέσματα.
• Δεν επηρεάζεται από συναισθηματικές εκφράσεις και εξάρσεις των γύρω του.
• Επιδεικνύει συνεχώς μία απαθή συμπεριφορά (Εξηγεί στον αναγνώστη ότι απλά δεν ήταν σε θέση να αισθανθεί τύψεις ή προσωπικά συναισθήματα για καμία από τις πράξεις της ζωής του γενικότερα).
• Η συμπεριφορά του είναι ένδειξη αδιαφορίας για τους άλλους (Ο εισαγγελέας με δραματικό τόνο τον καταγγέλλει ως ένα άψυχο τέρας, ανίκανο να νιώσει τύψεις).
• Απομονώνεται κοινωνικά (Φυλάκιση – καταδίκη. Συνεχής εσωτερικός μονόλογος – μόνη του συντροφιά είναι πια ο εαυτός του).
• Εμφανίζει χαμηλές κοινωνικές δεξιότητες στις διαπροσωπικές του σχέσεις (Δεν απομακρύνει επί σκοπού τους γύρω του. Η αφιλτράριστη σκέψη του και έκφρασή του το προκαλούν).

Συνοψίζοντας…

Ο Ξένος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο προθάλαμος στη γνωριμία μας με το σύνδρομο Aspenger. Ο Albert Camus με ένα ιδιαίτερα έξυπνο τρόπο ενσωμάτωσε στο έργο του θέματα υπαρξισμού φτάνοντας στο σημείο να εντρυφά σε ζητήματα ψυχοπαθολογίας. Για τον Camus o ήρωάς του δεν είναι παράφρων. Από την άλλη πλευρά, η κοινωνία του βλέποντας κάποιον παρεκκλίνων προσπαθεί αρχικά τον συνεφέρει και όταν αυτό αποτυγχάνει, τον απομονώνει και τον τιμωρεί. Αυτή η πλευρά του βιβλίου, αντικατοπτρίζει γνώριμα και ίσως μελανά σημεία των σύγχρονων κοινωνιών, αφού αποδοχή βρίσκει συνήθως το “φυσιολογικό και αναμενόμενο”. Είναι λοιπόν, η κοινωνία λιγότερο αδιάφορη και σκληρή σε ανθρώπους διαφορετικούς, απ’ ότι ένας φαινομενικά ψυχρός χαρακτήρας που αδυνατεί να αλλάξει; Μήπως ακόμα, “Ο Ξένος” είναι τόσο ξένος γιατί δεν μπορούμε να μπούμε στα παπούτσια της διαταραχής του;

Αφήνω αυτά προς προβληματισμό…

Πηγές, που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο:

www.lifo.gr: «Ο Ξένος» του Καμύ και το σύνδρομο Άσπεργκερ | «Ο Ξένος» του Καμύ και το σύνδρομο Άσπεργκερ | Βιβλίο | ΒΙΒΛΙΟ | Θέματα | LiFO

el.wikipedia.org: Ο Ξένος – Βικιπαίδεια (wikipedia.org)

el.wikipedia.org: Σύνδρομο Άσπεργκερ – Βικιπαίδεια (wikipedia.org)

en.wikipedia.org: Asperger syndrome – Wikipedia

el.wikipedia.org: Ενσυναίσθηση – Βικιπαίδεια (wikipedia.org)

www.in2life.gr: ΒΙΒΛΙΟ | Ο Ξένος: Ο μηδενισμός του Καμύ ξαναζεί (in2life.gr)

http://www.enet.gr/: Ο «Ξένος» στο ντιβάνι! | Άρθρα | Ελευθεροτυπία (enet.gr)

http://www.galatea.gr/: Ο Ξένος του Camus – Ετερότητα και διάρρηξη στερεοτύπων (galatea.gr)

http://diavazontas.blogspot.com/: ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ: “Ο Ξένος”, Albert Camus (diavazontas.blogspot.com)