Άντυ Γουόρχολ. Από τη Βίκη Κοσμοπούλου

Τριάντα δύο χρόνια μετά το θάνατο του Άντυ Γουώρχολ, η pop, η τέχνη που τόσο αγάπησε, εξακολουθεί να είναι διαχρονική και επίκαιρη, απάντηση στον πλούτο, τον αναπτυσσόμενο υλισμό και καταναλωτισμό. Το pop είναι ένα καλλιτεχνικό οπτικό κίνημα και στυλ. Ήταν μια στάση ζωής, μια γενικότερη διάθεση, μια κουλτούρα.
Γεννημένος στην Αγγλία της δεκαετίας του ’50, εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη, αλλά βρήκε την καλύτερή του έκφραση στην απαστράπτουσα, δυναμική και εξιδανικευμένη Αμερική του Κένεντι. Εκεί θα εμπνευστεί, θα δημιουργήσει, θα καινοτομήσει, θα προκαλέσει ο Γουόρχολ. Ο Άντυ Γουόρχολ ήταν ένας καλλιτέχνης σταρ. Η δήλωσή του ότι ο καθένας θα είναι διάσημος για 15 λεπτά της ώρας είναι το σήμα κατατεθέν των καιρών μας.

Η ικανότητά του να μετατρέπει σε έργο τέχνης το σκουπίδι, να καινοτομεί με κολάζ τετριμμένων, τον έκανε ξακουστό. Ζωγράφισε, σκηνοθέτησε, ίδρυσε το «Interview», ένα από τα περιοδικά που άσκησαν επιρροή τον 20ό αιώνα, άλλαξε την ιστορία της ζωγραφικής αλλά και της ροκ, έστησε ένα εργαστήρι δημιουργίας και πάρτι, το Factory, και έζησε ώστε να γίνει ο ίδιος «ένα φορητό έργο τέχνης, ένα φανταστικό σάρκινο μουσείο, ένας παραγωγός ακατάσχετων πειραμάτων… που ήταν εξαιρετικά δημοφιλής».

Τόσο πολύ ενσάρκωσε την pop με την ίδια του τη ζωή, που την έκανε θέαμα ή και έργο τέχνης, αποδεχόμενος το οτιδήποτε, ταυτίζοντας τη στάση του με εκείνη ενός κοινού θεατή, ο οποίος κοιτάζει τη ζωή σαν να ήταν τηλεοπτική εκπομπή, χωρίς να συμμετέχει. Λόγω της δημιουργικότητας και της επινοητικότητάς του ανακηρύχθηκε «Πάπας της pop» και λόγω της ταύτισης του μαζί της, τον αποκάλεσαν «Πρίγκιπα της pop». Κι όμως, αν και ήταν πάντα στο προσκήνιο, μπόρεσε να μυθοποιήσει τόσο τα γεγονότα της ζωής του, ώστε να αποτελεί μυστήριο ακόμα και η ημερομηνία γέννησής του.

Ο Άντριου Γουόρχολα -έτσι ήταν το πραγματικό του όνομα- γεννήθηκε στο Πίτσμπουργκ ή στην Πενσυλβανία το 1928 ή 1929 ή 1930 ή 1931. Αλλάζει το τσέχικο όνομά του σε Άντυ Γουώρχολ το 1949, όταν εγκαθίσταται στη Νέα Υόρκη. Γιος μετανάστη μεταλλωρύχου, σπούδασε στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο Κάρνεγκι της Πενσυλβανίας και άρχισε να εργάζεται ως σχεδιαστής υποδημάτων. Το 1949 δημοσιοποιεί σχέδια, συνοδευτικά άρθρου στο περιοδικό «Glamour». Επί πέντε χρόνια εργάστηκε στο χώρο της διαφήμισης και της εικονογράφησης. Το 1954 γίνεται το επίκεντρο της προσοχής με τη συμμετοχή του σε μια ομαδική έκθεση. Βάφει τα μαλλιά του ξανθά, τα οποία και διατηρεί καθ’ όλα τα επόμενα χρόνια. Από την επόμενη μέρα των εγκαινίων θα είναι σταρ, μια γνώριμη μορφή στους κοσμικούς κύκλους, των οποίων «πέτυχε να είναι όχι μόνο ένα αναπόσπαστο στοιχείο, αλλά και ο καθρέφτης της φαιδρότητας και του μεγαλείου, της τρέλας και της φαντασμαγορίας τους, της παράνοιας και της αίγλης τους».

Ο ίδιος ο Γουώρχολ γράφει:

«Είμαι βέβαιος πως θα κοιτάξω στον καθρέφτη και δε θα δω τίποτα. Ο κόσμος με αποκαλεί πάντα καθρέφτη, και αν ένας καθρέφτης κοιταχτεί σε έναν άλλον καθρέφτη, τι θα δει μέσα;»

Στις αρχές της δεκαετίας του ’60 αντιστρέφει τους όρους της καλλιτεχνικής παραγωγής και μετατρέπει σε υψηλή τέχνη τα σκουπίδια. Μετέτρεψε τον Ποπάι και το Σούπερμαν σε σύμβολα ενός ολόκληρου τρόπου ζωής, μιας νοοτροπίας. Προϊόντα από τα ράφια των υπεραγορών, το σήμα κατατεθέν της coca-cola, το σύμβολο του δολαρίου και κινηματογραφικά είδωλα μετατρέπονται σε τέχνη, προσελκύοντας τους εύπορους φιλότεχνους σαν «δούρειοι ίπποι που έστελναν στα οχυρά της πλουτοκρατίας τους ιούς της λαϊκής κουλτούρας, που ήθελαν να μολύνουν την απαξιωτική αντιμετώπιση των λαϊκών προϊόντων».

Χρησιμοποίησε μια φωτορεαλιστική, μαζικής παραγωγικής αποτύπωσης τεχνική καλούμενη seriagraphy, για να παράξει τα σχόλιά του για τα μέσα, τη φήμη και τη διαφήμιση.

Στη σιωπή και στη σχεδόν απόλυτη στατικότητα των εικόνων ο Γουόρχολ ανέδειξε τη μονοτονία. Ο Πάπας της pop εκφράζει την αδιαφορία του μέσου Αμερικανού και ταυτόχρονα την υπονομεύει με τις «Ηλεκτρικές καρέκλες» του, τις «Καταστροφές» ή τα «Ατυχήματα» του, που τα αντιμετωπίζει όπως τις περίφημες κονσέρβες της «Σούπας Κάμπελ» ή τα πορτρέτα της «Μαίριλυν».

Ζωγραφίζει ακριβώς μια πραγματικότητα απ’ όπου έχει αποκλεισθεί κάθε συναίσθημα, κάθε ταυτότητα. Έναν κόσμο που αντιλαμβάνεται κανείς περισσότερο μέσα από την εικόνα του. Από όλους τους καλλιτέχνες της pop, ο Άντυ Γουόρχολ είναι εκείνος ο οποίος τράβηξε μέχρι τα άκρα την ιδέα του απρόσωπου, του χωρίς ταυτότητα, που είναι συνυφασμένη με την pop τέχνη. Η «Πορτοκαλί Μαίριλιν» ένα από τα έργα που εμπνεύσθηκε το 1964 από το ίνδαλμα των Αμερικανών, δημοπρατήθηκε το 1998 έναντι 17,3 εκατ. δολαρίων. Το 1968 κατακτά την Ευρώπη με μια σειρά εκθέσεις, ξεκινώντας από το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Ευρώπης. Κατά το ίδιο έτος η καλλιτέχνιδα Βαλερί Σολάνις αποπειράται να δολοφονήσει το Γουόρχολ «κυριευμένη από το φθόνο». Ένα χρόνο μετά ιδρύει το περιοδικό Interview, λανσάροντας με επιτυχία την ελεύθερη συνομιλία, συνδυάζοντας τις αιχμηρές και τις χαλαρές ερωτήσεις σε προσωπικότητες, τον καθημερινό αλλά και τον εξειδικευμένο καλλιτεχνικό λόγο, την εναλλαγή θεμάτων και καταστάσεων. «Έτσι ακόμα και ο πιο εστέτ καλλιτέχνης γίνεται απτός, προσιτός με μια λέξη: pop». To 1972 επανέρχεται στο προσκήνιο με έγχρωμα πορτραίτα του Μάο.

Τα πορτραίτα του αυτά, βλασφημία κατά μερικούς, «αποπνέουν μια αφοπλιστική αθωότητα, κάτι που ανέκαθεν υπήρξε το άδολο και συνάμα το δόλιο άλλοθι του». Τρία χρόνια μετά την επαναφορά του και στο αποκορύφωμα της φήμης του εκδίδει τη φιλοσοφική αυτοβιογραφία του «Από το Α στο Β και πάλι απ’ την αρχή», με χιουμοριστικά κείμενα, όπου ακριβώς νοηματοδοτείται η απουσία νοήματος, σαν ένα είδος παιχνιδιάρικου σήματος κινδύνου, ενός πολύπτυχου SOS για μια κοινωνία που βυθίζεται αύτανδρη στα βαθιά νερά της απόλυτης επιφάνειας.

Επιδιδόμενος σε ποικίλες δραστηριότητες ο Γουώρχολ μπόρεσε να γίνει «μια καταλυτική μορφή» της τέχνης του 20ού αιώνα και ένας εύστοχος σχολιαστής των καιρών μας. Στις 22 Φεβρουαρίου του 1987, αφήνει την τελευταία του πνοή κατά τη διάρκεια εγχείρησης.

Τώρα ίσως ζωγραφίζει τα σύννεφα, ίσως βάζει κόκκινα πουά και πορτοκαλιά καρό στις νεφέλες!

Βίκη Κοσμοπούλου
Ψυχολόγος, συγγραφέας

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Λίπαρντ Λούσυ, Ποπ Αρτ, μτφ. Τασσόπουλος Γιώργος, εκδ. Υποδομή, Αθήνα 1984

Ένθετο περιοδικό «Ε», τεύχος 709, 14/12/2004

http://nea.dolnet.gr/

http://www.fi.muni.cz/~toms/PopArt/Biographies/warhol.html

http://www.artchive.com/artchive/pop_art.html

http://www.artlex.com/ArtLex/p/popart.html

http://www.ibiblio.org/wm/paint/tl/20th/pop-art.html

http://www.biddingtons.com/content/pedigreepop.html

http://en.wikipedia.org/wiki/Pop_art