ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Ας ξεκινήσουμε με το ερώτημα που θα διχάσει. Τί είναι καλτ;
Ο ορισμός θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι: μία ταινία που έχει ένα μικρό αλλά φανατικό κοινό. Οι καλτ ταινίες μπορεί ποτέ να μην δουν το φως μεγάλων κινηματογραφικών αιθουσών ή να γνωρίσουν εισπρακτική επιτυχία αλλά θα κερδίσουν την αφοσίωση των πιστών ακολούθων τους, οι οποίοι δεν θα αρκεστούν σε μία μόνο θέαση αλλά σε επαναλαμβανόμενες προβολές και συζητήσεις μέχρι να αποστηθίσουν κάθε ατάκα της ταινίας.
Τί είναι αυτό που καθιστά ,όμως, μία ταινία καλτ στην ουσία της; Ο όρος έχει γνωρίσει πολλές μεταβολές στο πέρασμα των χρόνων. Στη βιομηχανία του κινηματογράφου εισήχθη για πρώτη φορά τη δεκαετία του ’70 προκειμένου να χαρακτηρίσει underground ταινίες συνήθως αμφιλεγόμενες καθώς μπορεί να έφερναν στο προσκήνιο τη βία ή άλλες “αποκλίνουσες” συμπεριφορές. Ήταν κατα κανόνα ταινίες ανεξάρτητης παραγωγής, εκτός στούντιο, και με χαμηλό προϋπολογισμό, συχνά αμφίβολης ποιότητας.
Βλέπουμε, λοιπόν, πως από τη γέννηση του ο όρος καλτ έθετε τον εαυτό του μακριά από την ευρεία αναγνώριση, το mainstream κοινό και τα στούντιο. Μέσα στις δεκαετίες που πέρασαν οι φανατικοί ακόλουθοι αυξήθηκαν και η έννοια του καλτ σινεμά έγινε πιο γνωστή και ο όρος πιο ευρής, τόσο που σήμερα μπορούμε να μιλάμε για υποκατηγορίες.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ
“Υπο-καλτ-τηγορίες”
So Bad it’s Good
Ίσως η πιο γνωστή “καλτ-ηγορία”, ταινίες που όλα πήγαν τόσο υποδειγματικά στραβά, ώστε δημιούργησαν μια καινούργια έννοια της τελειότητας. Οι γραμμές εδώ είναι λεπτές για το πότε μια ταινία παύει να είναι απλώς κακή και γίνεται καλτ, αυτό, μάλλον, θα το αφήσουμε στην ευχέρεια του κοινού. Οι πιο γνωστοί δημιουργοί που πέρασαν χρόνια στην αφάνεια μέχρι να αναδειχτούν τα έργα τους ως καλτ αριστουργηματάκια είναι ο Ed Wood (Plan 9 From Outer Space-1957), για τον οποίο η αναγνώριση ήρθε μετά θάνατον και φυσικά ο Tommy Wiseau με το γνωστό πλέον σε όλους μας The Room (2003), ο οποίος μπορεί να απολαύσει τους καρπούς της επιτυχίας του, παρόλο που μπορεί να μην ήταν ακριβώς η αναγνώριση για την οποία ήλπιζε αρχικά.
Επιτηδευμένα καλτ (ή αγγλιστί instant cult)
Βλέποντας την επιτυχία των καλτ ταινιών πολλά στούντιο αποφάσισαν να δημιουργήσουν καλτ έργα ή ακόμα και ανεξάρτητες παραγωγές καθώς ήταν και οι ίδιοι φανατικοί καλτ ακόλουθοι. Γνωστά παραδέιγματα είναι ταινίες όπως το The Rocky Horror Picture Show (1975), The Attack of the Killer Tomatoes (1978), The Return of The Living Dead ή με την ελληνική μετάφραση Τα Ζόμπι δεν είναι Χορτοφάγα (1985) και κάτι ελληνικό Η Επίθεση του Γιγαντιαίου Μουσακά (1999). Και πάλι πολλοί μπορεί να έχουν ενστάσεις καθώς το καλτ είναι κάτι που πρέπει να κερδίσει τους πιστούς ακόλουθούς του με τα χρόνια αφού πρώτα έχει αποτύχει στο ευρύ κοινό. ‘Αρα ότι δημιουργείται για να γίνει καλτ χάνει αυτομάτως την καλτ αξία του; Και πάλι ας το αφήσουμε στη κρίση του κοινού.
Cult ή Classic;
Ταινίες που ενώ γυρίστηκαν με την στήριξη στούντιο, σχετικά υψηλό προϋπολογισμό και συχνά γνωστούς δημιουργούς δεν γνώρισαν την εισπρακτική επιτυχία που περίμεναν, αντιθέτως απέκτησαν ένα μικρό, πιστό κοινό. Καλτ ταινίες θεωρούνταν αρχικά το Fight Club (1999) του David Fincher και το The Big Lebowski (1998) των αδερφών Κοέν, οι οποίες πλέον έχουν γνωρίσει ευρεία αναγνώριση και θεωρούνται από πολλούς κλασικές. Καθαιρεί, λοιπόν, αυτό την καλτ αξία τους;
Μήπως είναι πολύ καλό για να το πούμε καλτ ;
Σε λίστες καλτ ταινιών σίγουρα θα συναντήσουμε ταινίες όπως το Eraserhead (1977) του David Lynch, το Pink Flamingos (1972) του John Waters, το Holy Mountain (1973) του Alejandro Jodorowsky, Ταινίες που ήταν αρκετά πειραματικές και αμφιλεγόμενες και κατά κανόνα low budget. Ωστόσο πολλοί μπορεί να υποστηρίξουν πως είναι πολύ καλές ταινίες για να τις πούμε καλτ, ιδίως όταν οι δημιουργοί τους έχουν αποκτήσει πια μεγάλη φήμη, όπως όσοι αναφέραμε παραπάνω. Συχνά αναφερόμαστε σε αυτές ως ταινίες που ή θα τις μισήσεις ή θα τις αγαπήσεις.
Mainstream Cult
Όλοι το ίδιο δεν σκεφτόμαστε; Πώς κατάφερε ο Tarantino να γίνει mainstream; Τί να πω υπάρχουν και εξαιρέσεις. Πάντως σίγουρα εμπίπτει στην κατηγορία ή θα τον μισήσεις ή θα τον αγαπήσεις.
Αθάνατες Ελληνικές Βιντεοκασέτες
Έντάξει ξέρω ότι ανήκουν στην κατηγορία it’s so bad it’s good άλλα ήθελα να κάνω μια ειδική μνεία. Γνήσια καλτ διαμαντάκια προφανώς με χαμηλότατο προϋπολογισμό που μερικές φορές δύσκολα φτάνεις μέχρι το τέλος αλώβητος. Απλά αναφέρω ενδεικτικά: Χόμπυ μου ο βιασμός (1986), ‘Οταν οι Ρόδες χορεύουν (1984), Χούλιγκανς (1983).
Τελικά τί είναι καλτ; Κάτι πειραματικό; Κάτι που ή θα μισήσεις ή θα αγαπήσεις; Είναι για πολλούς ή για λίγους; Χάνουν οι ταινίες το cult status τους αν γίνουν mainstream; Υπάρχουν instant cult ταινίες;
Για ακόμα μια φορά θα το αφήσω στην ευχέρεια του κοινού. Προσωπικά θεωρώ πως οι καλτ ταινίες έχουν την ικανότητα να σε βυθίζουν σε έναν περίεργο κόσμο, από τον οποίο δεν ξέρεις αν θες να ξεφύγεις ή να βυθιστείς ακόμη βαθύτερα. Σε κάνουν να θες να τις δεις και να τις ξαναδείς, μόνος ή με παρέα. Ας ευχαριστήσουμε, λοιπόν, όλους αυτούς τους δημιουργούς που έκαναν ταινίες χωρίς να έχουν τα λεφτά ή τις γνώσεις που απαιτούνταν, χωρίς τη στήριξη στούντιο ή χορηγών και αυτούς που τόλμησαν να κάνουν κάτι διαφορετικό ακόμα και αν ήξεραν πως είναι πολύ πιθανό να αποτύχει.
5 Προσωπικά Αγαπημένες Ταινίες για να Βυθιστείτε στον Κόσμο του Καλτ
Miami Connection (1987) του Woo-sang Park
Τα μέλη μιας μπάντας που στον ελεύθερο χρόνο τους είναι karate-fighters εμπλέκονται σε μια διαμάχη με μια συμμορία νίντζα- μοτοσυκλετιστών. Ναι είναι τόσο καλτ όσο ακούγεται. Με την αισθητική των ’80s να ξεχειλίζει, πραγματικά ευχάριστη και κολλητική μουσική και άκρως απολαυστικές ερμηνείες κερδίζει επάξια μια θέση στη λίστα των καλτ αριστουργημάτων.
The Return of the Living Dead (1985) a.k.a Τα Ζόπμι δεν είναι Χορτοφάγα του Dan O’Bannon
Όταν έναν αέριο του αμερικανικού στρατού, με περίεργες ιδιότητες, απελευθερώνεται ,από ατύχημα, στην ατμόσφαιρα όλοι οι νεκροί ζωντανεύουν ως ζόμπι και ψάχνουν για φρέσκους εγκεφάλους. Επιτηδευμένα ή όχι καλτ, μια από τις καλύτερες σάτιρες στις ταινίες τρόμου που έχω δει, με μια παρέα με τα πιο εξεζητημένα punk στυλ να μάχεται υπό punk μελωδίες τους πιο απέθαντα απέθαντους που έχουν εμφανιστεί ποτέ σε ταινία.
Dead Alive a.k.a Braindead (1992) του Peter Jackson
Πριν αναλάβει την σκηνοθεσία της τριλογίας Lord of the Rings ο Peter Jackson μας άφησε παρακαταθήκη μερικά καλτ διαμαντάκια. Στην ταινία Dead Alive o Lionel ζει με τη μητέρα και είναι αρκετά προσκολλημένος σε αυτήν. Η αγάπη του για την μητέρα, όμως, θα δοκιμαστεί όταν την πρώτη δαγκώσει μια μαϊμού-αρουραίος και την μετατρέψει σε νεκροζώντανη, με αποτέλεσμα να αρχίσει να τρώει τους γείτονες.
Seksmisja a.k.a Σε-ξ-αποστολή (1984) του Juliusz Machulski
Πολωνικό Sci- fi του ’80. Δύο επιστήμονες τοποθετούνται τεχνητά σε ένα είδος λήθαργου με σκοπό να ξυπνήσουν μετά από 3 χρόνια, λόγω λάθος υπολογισμών ,όμως, θα ξυπνήσουν μετά από 50. Η κοινωνία που τους περιμένει είναι αρκετά διαφορετική, αρχικά η ατμόσφαιρα του πλανήτη δεν είναι πλέον βιώσιμη, με αποτέλεσμα να έχει δημιουργηθεί μια υπόγεια κοινωνία και το κυριότερο το ανδρικό φύλλο έχει πλέον εκλείψει, είναι, λοιπόν, οι μοναδικοί πλέον άνδρες στη γη.
Η Επίθεση του Γιγαντιαίου Μουσακά (1999) του Πάνου Κούτρα
Εξωγήινοι μετατρέπουν κατά λάθος ένα κομμάτι μουσακά σε μια τεράστια δολοφονική μηχανή, που σκοτώνει αθώους εκτοξεύοντας τοξικά υγρά, τρομοκρατεί τους κατοίκους της Αθήνας και σκορπά χάος στο πέρασμά του. Άκρως απολαυστική με πολλά απρόσμενα cameo και γνωστά πρόσωπα.
