«Οι Άθλιοι» του Βίκτωρ Ουγκώ: ένα διαχρονικό μυθιστόρημα

Μόλις πριν λίγες ημέρες η ημερομηνία έδειξε 22 Μαΐου του 2019, πράγμα το οποίο σημαίνει πως έχουν συμπληρωθεί ακριβώς 134 χρόνια από εκείνη την ανοιξιάτικη ημέρα του 1885 που ο μεγάλος Γάλλος μυθιστοριογράφος, ποιητής, δραματουργός αλλά και ο πλέον από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του γαλλικού Ρομαντισμού του 19ου αιώνα, Βίκτωρ Ουγκώ, άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 83 ετών, κληροδοτώντάς μας μεγάλο αριθμό έργων, που αποτέλεσαν αντικείμενο φιλολογικής μελέτης για τους ειδήμονες της παγκόσμιας κλασικής λογοτεχνίας, αλλά και μέσο τόσο τέρψης όσο και προβληματισμού του φιλαναγνωστικού κοινού.

Φυσικά, καθίσταται αδύνατον να αναφερθεί κάνεις στο ογκώδες συγγραφικό έργο του Β. Ουγκώ προσπερνώντας το εκδοτικό φαινόμενο των καιρών του και μυθιστορηματικό αριστούργημά του, με τίτλο, “Οι Άθλιοι” (Les Misérables, 1862), ένα έργο που δυσανασχέτησε μεν τον κύκλο των διανοουμένων της εποχής του αλλά και τον Πάπα Πίο ΙΔ’, ο οποίος το συμπεριέλαβε στον κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων, γοήτευσε δε το λαϊκό κοινό, κερδίζοντας μεγάλη αναγνωρισιμότητα κι αποτελώντας “κοινωνικό ευαγγέλιο” των πολιτικών και ηθικών αρετών της εποχής του, διατηρώντας ταυτόχρονα ιδιαίτερη αξία στο πέρασμα των αιώνων. Ένα έργο για το οποίο καθόλου τυχαία ο μεγάλος Έλληνας ποιητής, Κωστής Παλαμάς, δήλωσε ότι “οι σελίδες του αποτελούν λυρικές εποποιΐες πρωτογενούς φύσεως”.

Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα του οποίου η τεχνική στηρίζεται στην εξιστόρηση απλών ιστοριών, μέσα στις οποίες εγκιβωτίζονται προσωπογραφίες, ενδελεχείς περιγραφές αλλά και παρεμβάσεις που αφορούν διαχρονικά ανθρώπινα προβλήματα κι αναζητήσεις, όπως ο έρωτας, η καταδίωξη, η ηθική και πνευματική κατάπτωση ως απόρροια της δυσκολίας των καιρών. Κεντρικό άξονα αυτών των ιστοριών αποτελεί η ιστορία του πρώην φυλακισμένου Γιάννη Αγιάννη, ο οποίος γίνεται η προσωποποίηση του “καλού” στην γη, προσπαθώντας να επανενταχθεί στο κοινωνικό σύνολο με στόχο την ανέλιξη κι αποτυγχάνοντας, ωστόσο, αρκετές φορές να ξεφύγει από το ζοφερό παρελθόν του. Μέσα από την αφήγηση μιας περιόδου άνω των 20 ετών στις αρχές του 19ου αιώνα, η οποία περιλαμβάνει και τους ναπολεόντειους πολέμους με τα χρόνια που ακολούθησαν, σκιαγραφούνται οι ζωές αρκετών Γάλλων χαρακτήρων ενώ την ίδια στιγμή εξετάζονται θέματα τα οποία αφορούν την ιστορία της Γαλλίας, την ηθική και πολιτική φιλοσοφία, τον νόμο, την θρησκεία αλλά και τον έρωτα και την οικογενειακή αγάπη.

Ο ίδιος ο Β. Ουγκώ έγραψε για τους Άθλιους, προσδίδοντας ήδη κοινωνικό χαρακτήρα στο έργο του, “Οι Άθλιοι γράφτηκαν για όλα τα έθνη. Δεν ξέρω αν θα διαβαστούν από όλους, όμως εγώ για όλους το έγραψα. Όπου ο άνθρωπος ζει αμόρφωτος κι απελπισμένος, όπου η γυναίκα πουλάει το κορμί της για μια μπουκιά ψωμί, όπου το παιδί υποφέρει από αγραμματοσύνη κι έλλειψη παιδείας, το βιβλίο αυτό χτυπά στην πόρτα της καρδιάς τους. Στο σκοτεινό σημείο όπου βρίσκεται ο σημερινός πολιτισμός, ο άθλιος ονομάζεται άνθρωπος, που αγωνιά κάτω από όλα τα κλίματα και τα καθεστώτα, που στενάζει σε όλες τις γλώσσες.” (απόσπασμα κι από το οπισθόφυλλο του βιβλίου).

Ένα έργο, λοιπόν, διαχρονικό και άξιο θετικής κριτικής που δικαιολογεί ως προφητικό τον χαρακτηρισμό του επίσης Γάλλου συγγραφέα, Σατωβριάνδου, προς τον Βίκτωρ Ουγκώ ως “ιδιαίτερη φυσιογνωμία”.