Στεφάν Μαλλαρμέ, ο ηττημένος της ζωής

Στις 9 Σεπτεμβρίου 1898 ο Γάλλος ποιητής, κριτικός και μεταφραστής φεύγει από τη ζωή σε ηλικία 56 ετών στο Βαλβέν. Η συγγραφική πορεία του Στεφάν Μαλλαρμέ συνδέεται με το γαλλικό συμβολισμό και το Σαρλ Μπωντλαίρ, από το έργο του οποίου «Τα Άνθη του Κακού» δέχτηκε σημαντική επίδραση. Με ζωή ασθενική και γεμάτη στερήσεις, ο Μαλλαρμέ γεννήθηκε στο Παρίσι στις 19 Μαρτίου 1842 από μεσοαστική οικογένεια. Έβγαζε τα προς το ζην με το επάγγελμα του δασκάλου και παρά τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπιζε, το σπίτι του ήταν γνωστό ως σημείο συνάντησης καλλιτεχνικών κύκλων: Βερλαίν, Μανέ, Ντεμπυσσύ, Ρεμπώ, Ρίλκε, Βαλερί, Γιτς ήταν μόνο μερικές από τις προσωπικότητες που συναθροίζονταν στην οικία του κάθε Τρίτη και συνομιλούσαν περί λογοτεχνίας και μουσικής. Το 1863 παντρεύτηκε τη Μαρία Κριστίνα Γκέρχαρντ κι ένα χρόνο αργότερα ήρθε στον κόσμο το μοναδικό τους παιδί, η Στεφανί Φρανουά Ζενεβιέ Μαλλαρμέ.

Ήλιος, πάνω στην άμμο, κοιμωμένη ατίθαση,
Στων μαλλιών το χρυσάφι χαύνο λουτρό,
Σε παγωμένο μάγουλο θυμίαμα ανάβει
Κι ανακατεύει δάκρυα με φίλτρο ερωτικό.

Άφθαρτης ανακωχής λάμψη λευκή
Φιλιά μου ντροπαλά, θλιμμένα είπες,
«Ποτέ δεν θα γίνουμε μια μούμια απλά
Απ’ την αρχαία έρημο κάτω και τους ξένοιαστους φοίνικες! »

Advertisements

Αλλά η κόμη ποτάμι ζεστό,
Την ψυχή που μας στοιχειώνει ατρόμητα πνίγει
Και βρίσκει για σένα Ανυπαρξία ανείδωτη.

Απ’ τα δακρυσμένα σου βλέφαρα τη σκιά θα γευτώ,
Για να μάθω αν θα δώσει στην καρδιά που τραυμάτισες
τη σκληρότητα του ουρανού και των βράχων.

Στεφάν Μαλλαρμέ, «Θλίψη του Καλοκαιριού»

Εντουάρ Μανέ, Πορτρέτο του Στεφάν Μαλλαρμέ (1876)

Πολυσύνθετη και πολύ δύσκολη στη μετάφρασή της, η ποιητική του Μαλλαρμέ επηρέασε καλλιτεχνικά ρεύματα των αρχών του 20ού αιώνα, όπως τον Κυβισμό, το Σουρεαλισμό, τον Ντανταϊσμό και το Φουτουρισμό. Τα έργα του συνιστούν τη μετάβαση από την κυριαρχία του Ποιητή στην αυτονομία και πολυσημία των λέξεων, εμπνέοντας τόσο τους στρουκτουραλιστές όσο και μεταδομιστές. Η μουσικότητα των στίχων του, μάλιστα, ενέπνευσε συνθέτες σαν τον Νταριούς Μιλό, το Μορίς Ραβέλ, τον Πιέρ Μπουλέ και τον Κλωντ Ντεμπυσσύ που μελοποίησε ένα από τα κορυφαία έργα του «Το απόγευμα ενός Φαύνου» (1876). Από το 1870 άρχισε να αναπτύσσεται στη Γαλλία το ρεύμα του Ιμπρεσιονισμού, γεγονός που δεν άφησε αδιάφορο το Μαλλαρμέ κατά τη σύνθεση του λυρικού του δράματος με τίτλο «Ηρωδιάδες», ενώ ένα χρόνο μετά, μετέφρασε «Το Κοράκι» του Έντγκαρ Άλαν Πόου.

Τέτοιο ως να ναι ο ίδιος πια ας του αλλαζ’ η αιωνιότητης ντύμα,

Μ’ ένα μαχαίρι ξεσηκώνει ο ποιητής γυμνό

Την ξαφνιασμένη του εποχή που δεν ήταν γνωστό

Πως θριάμβευεν ο θάνατος στο έμφωνο τούτο κλίμα!

Εκείνη, όρμημα ύδρας πριν στου αγγέλου εμπρός το ρήμα

Στις λέξεις της φυλής νόημα που ‘δινε αγνό

Έξοχο επευφήμησαν τον πιωμένο μάγο αχό

Μες στο χωρίς καμιά τιμή μίγματος μαύρου κύμα.

Από γη κι από νεφέλη εχθρούς, ω αιχμηρό γραφτό!

Με την ιδέα μας μαζί αν δεν λαξευθεί γλυπτό

Που τον περίλαμπρο του Poe τάφο να κοσμήσει,

Γαλήνη όγκου εδώ πεσμένου σκοτεινής πληγής,

Όριο για πάντα ας δείχνει του γρανίτη τούτου η φύση

Προς τη μαυρόφτερη Αρά διασποράς μελλοντικής.

Στεφάν Μαλλαρμέ, «Ο Τάφος του Edgar Poe»

Άλλα έργα του είναι τα «Les Mots anglais» (1878), «Les Dieux antiques» (1879), «Ποιήματα» (1887), η συλλογή διηγημάτων «Περιπλανήσεις» και το ποίημα «A Throw of the Dice will Never Abolish Chance» (Un coup de dés jamais n’abolira le hazard) που γράφτηκαν ένα χρόνο πριν το θάνατό του.  Για το Μαλλαρμέ, η ποίηση συνιστά την ύψιστη μορφή δραστηριότητας στη ζωή. Τα έργα του αντανακλούν τη δική του ζοφερή πραγματικότητα, τη μελαγχολία, τη μοναξιά, τη στροφή προς τον εσώτερο εαυτό και τη μη εξιδανίκευση του έρωτα. Η δημοφιλία του οφείλεται, σε πολύ μεγάλο βαθμό, στο Βερλαίν, ο οποίος τον συμπεριέλαβε στο δοκίμιό του «Οι καταραμένοι ποιητές», ενώ στη νεοελληνική ποίηση η παρουσία του παρατηρείται κυρίως σε έργα ποιητών της πρώτης μεσοπολεμικής γενιάς, όπως του Κώστα Καρυωτάκη και της Μαρίας Πολυδούρη.

Δεν έρχομαι να κατακτήσω απόψε το σώμα σου, θηρίο
Όπου ενός λαού οι αμαρτίες φτάνουν, ούτε να σκάψω
Καταιγίδα θλιβερή στα βρώμικα μαλλιά σου
Με του φιλιού μου την ανίατη πλήξη:

Ύπνο στο λίκνο σου βαρύ και δίχως όνειρα γυρεύω
Κάτω από πέπλα τριγυρνώ που δεν τα αγγίζουν τύψεις,
Ενώ εσύ από απάτες σκοτεινές μετά απολαμβάνεις,
Εσύ που ανύπαρκτη καλύτερα απ΄ τους νεκρούς γνωρίζεις.

Γιατί η Κακία, την έμφυτη ευγένεια ροκανίζει
Και όπως εσένα με στειρότητα με έχει σημαδέψει,
Μα ενώ στο πέτρινό σου στήθος κατοικεί

Καρδιά που αμαρτία καμιά δεν το πληγώνει,
Φεύγω ηττημένος και χλωμός, σάβανο με στοιχειώνει,
Φοβάμαι μην αφανιστώ, αφού κοιμάμαι μόνος.

Στεφάν Μαλλαρμέ, «Ανησυχία»