Η Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου, υπήρξε μία ζωηφόρος άμπελος, που έθρεψε για χίλια σχεδόν χρόνια την Ορθοδοξία του Βορρά, με «βότρυας ζωής». Παλαίστρα υπερφυών αγώνων. Ορμητήριο πνευματικών αναβάσεων. Φυτώριο αγίων ανδρών. Ανδρών, που με τις πύρινες προσευχές, τ’ ασκητικά παλαίσματα, τις θαυματουργίες και την αγιότητα τους, ενίσχυσαν και στερέωσαν το μήνυμα του Ευαγγελίου στη Ρωσία.Στο «Πατερικόν των Σπηλαίων του Κιέβου» περιέχονται τα στοιχεία που διασώθηκαν από τους βίους και τα κατορθώματα των οσίων εκείνων πατέρων, των πρώτων οικιστών των σπηλαίων και των μαθητών τους.
Συντάχθηκε στα μέσα του 13ου αιώνα στη σλαβονική γλώσσα.
Στα τρία πρώτα μέρη του βιβλίου, ο άγνωστος συντάκτης του, συγκέντρωσε τις σχετικές διηγήσεις των οσίων Νέστορος του χρονογράφου, Πολυκάρπου, αρχιμανδρίτου της Λαύρας και Σίμωνος, επισκόπου Βλαντιμίρ και Σουζντάλ.
Στο τέταρτο μέρος, δίνονται κάποια βιογραφικά στοιχεία για τους τρεις αυτούς ιερούς συγγραφείς, ενώ έχουν προστεθεί και δύο μεταγενέστερες «διηγήσεις» που σχετίζονται με τη μονή των Σπηλαίων.
Το «Πατερικό» γνώρισε και άλλες νεώτερες εκδόσεις στη σλαβονική και ρωσική γλώσσα.
Μία απ’ αυτές, της Οδησσού (1903), απετέλεσε την κύρια πηγή για την ελληνική μετάφραση, στην οποία προτάχθηκε και ένα σύντομο ιστορικό σημείωμα για τη Λαύρα των Σπηλαίων. Απ’ αυτή την έκδοση, προέρχονται και οι λαϊκές γκραβούρες που συνοδεύουν το κείμενο.
Μέσα στο «Πατερικό των Σπηλαίων του Κιέβου», ο αναγνώστης δεν θα βρει τη σοφία του κόσμου τούτου. Θα βρει όμως την παρουσία του Αγίου Πνεύματος, θα βρει την περίσσεια της χάριτος, της σοφίας και της δυνάμεως του Θεού στους απλοϊκούς σπηλαιώτες πατέρες του πρώιμου ρωσικού μοναχισμού. Ο βίος και η πολιτεία τους, αποδεικνύουν γι’ άλλη μια φορά ότι «τα μωρά του κόσμου εξελέξατο ο Θεός ίνα τους σοφούς καταισχύνη, και τα ασθενή του κόσμου εξελέξατο ο Θεός, ίνα καταισχύνη τα ισχυρά και τα αγενή του κόσμου και τα εξουθενημένα εξελέξατο ο Θεός, και τα μη όντα, ίνα τα όντα καταργήσει».
Οι πατέρες που περιλαμβάνονται στο βιβλίο είναι οι:
- Όσιος Αντώνιος, κτίτωρ της Λαύρας των σπηλαίων
- Όσιος Θεοδόσιος, καθηγούμενος της Λαύρας των σπηλαίων
- Όσιος Στέφανος, επίσκοπος Βλαντιμίρ
- Όσιος Νίκων, καθηγούμενος της Λαύρας των σπηλαίων
- Όσιος Βαρλαάμ, καθηγούμενος της Λαύρας των σπηλαίων
- Όσιος Eφραίμ, επίσκοπος Περεγιασλάβ
- Όσιος Ησαΐας ο θαυματουργός, επίσκοπος Ροστώφ
- Όσιος Δαμιανός ο πρεσβύτερος και ιαματικός
- Όσιος Ιερεμίας ο προορατικός
- Όσιος Ματθαίος ο προρατικός
- Όσιος Ισαάκιος ο έγκλειστος
- Όσιος Νικήτας ο έγκλειστος, επίσκοπος Νόβγκοροντ
- Όσιος Λαυρέντιος ο έγκλειστος
- Όσιος Αλύπιος ο εικονογράφος
- Όσιος Αγαπητός ο ιαματικός και ανάργυρος
- Όσιος Γρηγόριος ο θαυματουργός
- Όσιος Μωϋσής ο Ούγγρος
- Όσιος Ιωάννης ο πολύαθλος
- Όσιος Πρόχορος ο θαυματουργός
- Όσιοι Μάρκος ο σπηλαιώτης και Θεόφιλος
- Όσιοι Θεόδωρος και Βασίλειος οι σπηλαιώτες
- Όσιος Ποιμήν ο ασθενής
- Όσιοι Σπυρίδων και Νικόδημος οι προσφοράρηδες
- Όσιος Ευστράτιος ο νηστευτής και μάρτυς
- Όσιος Νίκων Σουχόι
- Όσιοι Κούσκα ο ιερομάρτυς και Ποιμήν ο νηστευτής
- Όσιος Αθανάσιος ο έγκλειστος
- Όσιος Νικόλαος Σβιατόσα, πρίγκιπας του Τσερνιγώφ
- Όσιος Έρασμος
- Όσιος Αρέθας
- Όσιος Τίτος ο πρεσβύτερος
- Όσιος Νήφων, επίσκοπος Νόβγκοροντ
- Όσιος Νέστωρ ο χρονογράφος
- Όσιος Σίμων, επίσκοπος Βλαντιμίρ και Σουζντάλ
- Όσιος Πολύκαρπος, αρχιμανδρίτης των Σπηλαίων
Κάποια νύχτα ο Θεός πρόσταξε τον πατριάρχη Αβραάμ να βγει έξω από τη σκηνή του. Και τότε τού είπε: «ἀνάβλεψον δὴ εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἀρίθμησον τοὺς ἀστέρας, εἰ δυνήσῃ ἐξαριθμῆσαι αὐτούς».
Κι εμείς τώρα λέμε στό φιλόθεο αναγνώστη: «’Ανάβλεψον δή εις τα σπήλαια και αρίθμησον τούς εν αυτοίς οσίους, ει δυνήση εξαριθμήσαι αυτούς». Μή νομίσεις ότι είναι μόνο τόσοι, όσους αναφέρει το συγκεκριμένο βιβλίο. Είναι πολύ περισσότεροι. Πολυάριθμα είναι τα άγια λείψανα που αναπαύονται στα σπήλαια της Λαύρας! Κι απ’ αυτά λίγα μόνο ανήκουν σε γνωστούς και επώνυμους οσίους πατέρες. Όχι μόνο οι βίοι, αλλά και τα ονόματα των περισσοτέρων δεν διασώθηκαν, γιατί οι συνεχείς πόλεμοι, οι επιδρομές και οι καταστροφές της ρωσικής γης αφάνισαν κάθε στοιχείο: βιβλία, κατάστιχα, επιγραφές…
Μόνο ο Παντογνώστης Kύριος γνωρίζει τον αριθμό των αγίων ασκητών της Κίεβο-Πετσέρσκαγια Λαύρας, «ών τα ονόματα εν βίβλω Ζωής».
Στο βιβλίο αυτό συγκεντρώθηκε ότι ήταν εφικτό, από τους φιλόπονους ρώσους χρονογράφους, «είς κοινήν απάντων των Ορθοδόξων ωφέλειαν» και «εις τιμήν καί μνήμην» των οσίων σπηλαιωτών πατέρων.
Σ’ Εκείνον πού μάς φώτισε ν’ αρχίσουμε και μας αξίωσε να τελειώσουμε αυτό το έργο, τον Κύριο και Θεό και Σωτήρα μας Ιησού Χριστό, την Αρχή και το Τέλος του παντός, ανήκει η δόξα, ο αίνος και η αδιάλειπτη ευχαριστία, μαζί με τον άναρχο Πατέρα και το πανάγιο και αγαθό και Ζωοποιό Πνεύμα, στους ατελεύτητους αιώνες των αιώνων. Αμήν.
