6 ποιήματα για να γνωρίσεις τους εκπροσώπους του Μοντερνισμού στην Ελλάδα του 20ου αιώνα

για
Πρόσοψη του ξενοδοχείου Hilton στην Αθήνα, με τοιχογραφία φιλοτεχνημένη από τον Γιάννη Μόραλη, το 1959. Πηγή εικόνας: thegreekdesigners.com

Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, η ποίηση θεωρείται ανώτερη της πεζογραφίας ή του θεάτρου στην Ελλάδα. Τα «Ορφικά» (μερικά από τα αρχαιότερα σωζόμενα κείμενα), όπως και η «Ιλιάδα» και η «Οδύσσεια» του Ομήρου, γράφτηκαν σε έμμετρο στίχο με ομοιοκαταληξία, αφενός για να είναι πιο εύκολα στην απομνημόνευση και αφετέρου ούτως ώστε να περνάνε μηνύματα στο κοινό, χωρίς αυτά να διατυπώνονται κυριολεκτικά ή με μεγάλη ακρίβεια, αποφεύγοντας έτσι τη λογοκρισία της κάθε περιόδου. Όπως, λοιπόν, τα ποιήματα της Σαπφούς, του Πινδάρου, του Στησίχορου και του Βακχυλίδη έμειναν στην ιστορία, κόντρα στο πέρασμα των αιώνων, έτσι και η νεοελληνική ποίηση του Γιώργου Σεφέρη, του Νίκου Καββαδία και του Κωνσταντίνου Καβάφη έχουν περάσει πια στο πάνθεον των μοντέρνων «κλασσικών», με τον πρώτο και τον Οδυσσέα Ελύτη να έχουν βραβευτεί, μάλιστα, και με βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Αυτά είναι 6 παραδείγματα της υψηλής τέχνης του ποιητικού λόγου και έκφρασης από τον 20ο αιώνα, που κάθε φίλος της λογοτεχνίας θα πρέπει να γνωρίζει:

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης «Ἀπολείπειν ὁ θεὸς Ἀντώνιον» (1911)

Διαβάστε ολόκληρο το ποίημα στη Βικιθήκη (εδώ).

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης έγραψε το διάσημο, σήμερα, ποίημά του, «Ἀπολείπειν ὁ θεὸς Ἀντώνιον», το 1911 στη γενέτειρά του, την Αλεξάνδρεια, βασιζόμενος στο «Βίο του Αντωνίου, 75» του Πλουτάρχου και το δημοσίευσε στο περιοδικό «Γράμματα», που τότε εξέδιδε μόλις το τρίτο του τεύχος. Το ποίημα ανήκει στην κατηγορία των Διδακτικών-Φιλοσοφικών έργων του Έλληνα συγγραφέα και η πλοκή του προέρχεται ξεκάθαρα από την ιστορία της σύγκρουσης του Ρωμαίου στρατηγού, Μάρκου Αντώνιου, με τον Οκταβιανό στην Αλεξάνδρεια του 31 π.Χ. και της ολέθριας ήττας του πρώτου, την οποία περιγράφει ο Πλούταρχος στο κομμάτι του μνημειώδους έργου του, «Βίοι Παράλληλοι», που μιλάει για τον Μάρκο Αντώνιο. Όπως όλα τα ποιήματα του Καβάφη, έτσι και αυτό σηκώνει διαφόρων ειδών αναλύσεις, όπως ιστορική, ποιητική, φιλοσοφική, κλπ. Ο «μυστικός θίασος», πάντως, που ο Ρωμαίος στρατηγός ακούει, σκύβοντας έξω από το παράθυρό του (και προσπαθεί να αγνοήσει) είναι μία βακχική προειδοποίηση πως σύντομα θα χάσει την εξουσία του, όσον αφορά την πόλη, και θα τον εξοστρακίσουν από την αγαπημένη του Αλεξάνδρεια. Ο ποιητής συμβουλεύει τον άλλοτε γενναίο Μάρκο Αντώνιο να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων και να αντιμετωπίσει την ήττα του με αξιοπρέπεια. Ίσως να υπήρξε και κάποιο συμβάν στην πολιτική σκηνή στην Ελλάδα, την περίοδο εκείνη που γράφτηκε το ποίημα, η οποία να ώθησε τον Καβάφη σε αυτή την επιλογή θεματολογίας. Ο τραγουδοποιός και μουσικός, Λέοναρντ Κόεν, απέτινε το φόρο τιμής του στον Αλεξανδρινό ποιητή, συμπεριλαμβάνοντας ένα τραγούδι με τίτλο, «Alexandra Leaving», στο δίσκο του, Ten New Songs (2001), που αναφέρεται στο συγκεκριμένο ποίημα.

Advertisements
Διαβάστε επίσης  Σχέση στο περίπου: το λογοτεχνικό ντεμπούτο του Στέργιου Παπαπέτρου
Ad 14
για
Πηγή εικόνας: www.loukini.gr

Ναπολέων Λαπαθιώτης «Τὰ χλωμὰ τὰ κοριτσάκια» (1925)

Διαβάστε ολόκληρο το ποίημα στη Βικιθήκη (εδώ).

Όπως και ο Κωνσταντίνος Καβάφης (με τον οποίο γνωρίστηκε στην Αίγυπτο το 1917), έτσι και ο Ναπολέων Λαπαθιώτης ήταν ομοφυλόφιλος, μια εποχή που κάτι τέτοιο δεν ήταν μόνο ανομολόγητο, αλλά αντιμετωπιζόταν και με μεγάλο μίσος από τη μεσοαστική τάξη. Ο Λαπαθιώτης, γεννημένος το 1888, ήταν Έλληνας με κυπριακές ρίζες, από την πλευρά του πατέρα του, Λεωνίδα, ο οποίος υπήρξε ανώτατος στρατιωτικός και αργότερα βουλευτής. Η μητέρα του, Βασιλική Παπαδοπούλου, με τη σειρά της, ήταν ανιψιά του Χαρίλαου Τρικούπη και έτσι ο Λαπαθιώτης μεγάλωσε σε μία εύπορη οικογένεια και συναναστράφηκε από μικρός με την πολιτική (και όχι μόνο) ελίτ της εποχής. Η καριέρα του στη λογοτεχνία ξεκίνησε νωρίς, γράφοντας σε περιοδικά όπως το «Νουμάς» και το «Ηγησώ», σε ηλικία μόλις 17 ετών. Το ειρωνικό ποίημά του, «Τὰ χλωμὰ τὰ κοριτσάκια», κυκλοφόρησε το 1925, όταν ο ποιητής, έχοντας εγκαταλείψει μία λαμπερή καριέρα στον Ελληνικό Στρατό, ως διερμηνέας, συνδέθηκε με το νεοσύστατο τότε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος και έγραφε τακτικά για το αριστερό περιοδικό, «Πρωτοπόροι». Ο Λαπαθιώτης έζησε για μεγάλο μέρος της ζωής του στο διώροφο, νεοκλασικό σπίτι της οικογένειάς του, στους πρόποδες του λόφου του Στρέφη, όπου και αυτοκτόνησε το 1944, φτωχός και εθισμένος στα ναρκωτικά. Το ποίημα αυτό, όπως και άλλα που γράφτηκαν κατά τη δεκαετία του 1920, μιλάει κεκαλυμμένα για τις σεξουαλικές προτιμήσεις του συγγραφέα του (που μόνο χλωμά, μεσοαστικά κοριτσάκια δεν είχαν ως αντικείμενό τους), αλλά και την κατάθλιψη από την οποία υπέφερε ζώντας στο περιθώριο. Καθώς άνηκε στη σκοτεινή γενιά του μεσοπολέμου, ο Λαπαθιώτης δεν ευτύχησε ιδιαιτέρως στη ζωή του, χωρίς, όμως, αυτό να κάνει την περίπτωσή του ξεχωριστή σε σύγκριση με άλλων ανθρώπων, που είχαν την ίδια ή κοντινή ηλικία με εκείνον.

για
Πηγή εικόνας: cityculture.gr

Κώστας Καρυωτάκης «Πρέβεζα» (1928)

Διαβάστε ολόκληρο το ποίημα στη Βικιθήκη (εδώ).

Οι κριτικοί της εποχής του χαρακτήρισαν τον Κώστα Καρυωτάκη ως «πεσιμιστή». Πράγματι, πολλά από τα ποιήματα του αυτόχειρα (αφαίρεσε τη ζωή του σε ηλικία 31 χρονών) συγγραφέα είναι σκοτεινά με απαρηγόρητο τρόπο. Το ποίημα «Πρέβεζα», που είναι άλλωστε και το τόπος όπου ο Καρυωτάκης αποφάσισε να δώσει τέλος στη ζωή του, με το πιστόλι, Pieper Bayard 9mm, που είχε στην κατοχή του, αποτελεί ένα κόλαφο για τη γραφική, επαρχιακή κωμόπολη. Όντας κοσμοπολίτης και άνθρωπος της δράσης, που διάλεγε πάντα την περιπέτεια έναντι της αδράνειας, συχνά βάζοντας σε κίνδυνο την ψυχική και τη σωματική του υγεία (όπως τότε που ανακάλυψε πως έχει σύφιλη και αποφάσισε να χωρίσει με την ποιήτρια, Μαρία Πολυδούρη, η οποία ήταν ερωτευμένη μαζί του και του είχε προτείνει να παντρευτούνε), ο Καρυωτάκης κατηγόρησε την Πρέβεζα ως βαρετή και σάπια. Σύμφωνα με το ποίημά του, η Πρέβεζα είναι ένα μέρος όπου, «οι κάργες που χτυπιούνται στους μαύρους τοίχους και στα κεραμύδια» αποτελούν σύμβολα θανάτου, όπως συμβαίνει και με τις «γυναίκες, που αγαπιούνται καθώς να καθαρίζουνε κρεμμύδια». Εξετάζοντας έναν-έναν τους «ρόλους» των ανθρώπων στη μικρή αυτή κοινότητα (τον αστυνόμο, το δάσκαλο, το στρατιωτικό και τον τραπεζικό υπάλληλο), καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «αν τουλάχιστον, μέσα στους ανθρώπους αυτούς, ένας επέθαινε από αηδία», τότε «θα διασκεδάζαμε όλοι στη κηδεία». Την εποχή που έζησε ο Καρυωτάκης, ο «πεσιμισμός» δεν ήταν μία από τις απτές επιλογές που είχε στη διάθεσή του ένας μοντέρνος ποιητής. Συνεπώς, η ποίηση του Καρυωτάκη, που σαν άνθρωπος δεν είχε καμία υπομονή απέναντι στην υποκρισία, μάλλον κυνική και ειρωνική ήταν, παρά «πεσιμιστική».

Διαβάστε επίσης  Η γάτα στη λογοτεχνία
για
Πηγή εικόνας: www.ert.gr

Νίκος Καββαδίας «Μαραμπού» (1933)

Διαβάστε ολόκληρη την ποιητική συλλογή, «Μαραμπού», στην ιστοσελίδα του Ε.Κ.Π.Α. (εδώ).

Ο Νίκος Καββαδίας ήταν Έλληνας της διασποράς, γεννημένος το 1910 στο Νίκολσκ Ουσουρίσκι, μια μικρή πόλη της περιοχής του Βλαδιβοστόκ στη Ρωσία, από Κεφαλλονίτες γονείς. Το 1914, εκείνος και η οικογένειά του ήρθαν στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκαν στο Αργοστόλι, για να αποφύγουν τις δυσκολίες που εμφανίστηκαν μετά το ξέσπασμα της Οκτωβριανής Επανάστασης. Ενώ η οικογένειά του καταστράφηκε οικονομικά, χάνοντας τους ισχυρούς δεσμούς της με την τσαρική Ρωσία, ο Καββαδίας γνωρίστηκε με ένα κύκλο Ελλήνων διανοούμενων, από το σχολείο κιόλας, που συμπεριλάμβανε τον Γιάννη Τσαρούχη και τον Παπά-Γιώργη Πυρουνάκη και άρχισε, σε ηλικία 18 ετών, να δημοσιεύει έργα του σε λογοτεχνικά περιοδικά. Τελικά, ο Καββαδίας πήρε την απόφαση να μπαρκάρει στα καράβια και οι εμπειρίες του ως ναύτης στα διάφορα λιμάνια, ανά τον κόσμο, ήταν αυτές που του πρόσφεραν την πλούσια θεματολογία που μπορεί κανείς να βρει στα ποιήματά του. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι και το διάσημο ποίημα, «Μαραμπού», από την ομώνυμη πρώτη συλλογή του, που εκδόθηκε το 1933, το οποίο πραγματεύεται την ιστορία του ναυτικού πρωταγωνιστή με μία πόρνη, από την οποία κολλάει ένα σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα, στο λιμάνι της Αιγύπτου, όπου συναντάει ένα μαραμπού (μεγάλο τροπικό πτηνό), το οποίο στέκεται και τον κοιτάζει βλακωδώς. Η συλλογή αυτή, συνεχίζει να είναι μία από τις σημαντικότερες και τις πλέον αναγνωρίσιμες στην εργογραφία του.

για
Πηγή εικόνας: www.elculture.gr

Ανδρέας Εμπειρίκος «Ισπαχάν» (1935)

Ακούστε ολόκληρο το δίσκο, «Ο Εμπειρίκος διαβάζει Εμπειρίκο» (1964), στο YouTube (εδώ).

Το υπερρεαλιστικό έργο του Ανδρέα Εμπειρίκου είναι σημαντικό, πρώτον, γιατί αποτελεί σπανιότητα στο είδος του, με τα δεδομένα της Ελλάδας και δεύτερον, γιατί ο ίδιος ο κοσμοπολίτης συγγραφέας, που γνώριζε από τους καλλιτέχνες φίλους του στην Ευρώπη και την Αμερική (ονόματα διεθνούς φήμης, όπως ήταν, για παράδειγμα, η πρώην σύντροφός του, Μαργκερίτ Γιουρσενάρ) ότι πολλοί λογοτέχνες ηχογραφούσαν δίσκους με απαγγελίες των έργων τους από τους ίδιους, υπήρξε ένας από τους πρώτους Έλληνες που κυκλοφόρησαν τέτοιου είδους δίσκους. Το ποίημα, «Ισπαχάν», από την ποιητική συλλογή, «Υψικάμινος» (1935), δεν είναι μόνο ένα εξαιρετικό σουρεαλιστικό ποίημα, αλλά και ένα από τα πιο ενδιαφέροντα προϊόντα επιστημονικής φαντασίας στη νεοελληνική τέχνη. Σαν την «Οκτάνα» (1965), το «Ισπαχάν» μιλάει για μία φανταστική τοποθεσία (αν και υπάρχει μια σημαντική πόλη με το ίδιο όνομα, που ήταν και πρώην πρωτεύουσα της Περσίας), όπου βρέχει ακατάπαυστα και υπάρχει μία υπόνοια ότι οι κάτοικοί της, αφενός κάνουν χρήση ψυχεδελικών μανιταριών και αφετέρου, πως βρίσκονται σε έναν άλλο πλανήτη. Ο Εμπειρίκος έχει ηχογραφήσει και αυτό, όπως και πολλά άλλα ποιήματά του, και η ηχογράφησή του έχει χρησιμοποιηθεί τουλάχιστον μία φορά ως sample, στο κομμάτι «Ισπαχάν» του ηλεκτρονικού σχήματος, Fruto 5.

Διαβάστε επίσης  Κερδίστε δύο αντίτυπα του βιβλίου " Ένα βήμα τη φορά " της Κωνσταντίνα Σιάφη – Διαμάντη, από τις εκδόσεις iwrite
Πηγή εικόνας: metacpc.org

Γιώργος Σεφέρης «Τελευταῖος Σταθμὸς» (1944)

Ακούστε τον συγγραφέα να απαγγέλει το ποίημά του στο YouTube (εδώ).

Ο «Τελευταῖος Σταθμὸς» του νομπελίστα Έλληνα ποιητή, Γεώργιου Σεφεριάδη (γνωστότερος στο αναγνωστικό κοινό ως Σεφέρης), γράφτηκε το 1944 στο λιμάνι Cava dei Tirreni, κοντά στο Σαλέρνο της Ιταλίας, ένα χρόνο, δηλαδή, πριν τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και συμπεριλήφθηκε στην ποιητική του συλλογή, «Ημερολόγιο Καταστρώματος Β’». Πάντα πλούσια σε δράση και περιγραφές, η ποίηση του Σεφέρη είναι εδώ στα καλύτερά της, αν και τα θέματα του «Τελευταίου Σταθμού» (η φρίκη του πολέμου και η εξαγορασιμότητα του ανθρώπου) είναι από τα σκοτεινότερα που έχει πραγματευτεί ο ποιητής. Αν και οι περιγραφές του θανάτου και της δυστυχίας των μετεχόντων στον πόλεμο είναι συγκλονιστικές, ο Σεφέρης έχει, όπως πάντα, ένα μήνυμα που λάμπει μέσα στο σκοτάδι και έτσι «κλείνει» το τρικυμιώδες ποίημα με το βαρυσήμαντο στίχο: «Οι ήρωες προχωρούν στα σκοτεινά», που μοιάζει, περιέργως, γεμάτος αισιοδοξία.

για
Πηγή εικόνας: www.ertnews.gr

Η ποίηση του 20ου αιώνα στην Ελλάδα, και ειδικά όσα έργα ανήκουν στο κίνημα του Μοντερνισμού, έχουν εξαιρετικά υψηλό επίπεδο αισθητικής, εφάμιλλο με εκείνα άλλων Μοντερνιστών ανά τον κόσμο, όπως αυτά του Τ.Σ. Έλιοτ, του Έζρα Πάουντ, της Χίλντα Ντούλιτλ, του Τζέιμς Τζόυς και του Γουάλλας Στίβενς. Το γεγονός ότι γράφτηκαν στην Ελλάδα ή από Έλληνες λογοτέχνες είναι σημαντικό μόνο και μόνο όσον αφορά τη συνέχεια της ελληνικής λογοτεχνίας μέσα στους αιώνες. Σε μια χώρα με μια τόσο πλούσια και πολυσύνθετη ιστορία επάνω στις τέχνες και τον πολιτισμό, είναι πολύ ενδιαφέρον ο πειραματισμός με ένα κίνημα που απαιτεί βαθιά γνώση του παρελθόντος, ούτως ώστε να γίνουν κατανοητά τα συμπυκνωμένα και γεμάτα αναφορές έργα που κατατάσσονται σε αυτό. Ποιητές, όπως ο Καβάφης, υπήρξαν φίλοι και συνεργάτες λογοτεχνών που ανήκαν στο κίνημα αυτό, εκτός της Ελλάδας, όπως στην περίπτωση του πρώτου με τον Τ.Σ. Έλιοτ, ο οποίος κυκλοφορούσε εκείνη την περίοδο το περιοδικό, «The Criterion» (Οκτ. 1922 – Ιαν. 1939), που φιλοξένησε ποιήματα του Έλληνα δημιουργού, παραπάνω από μία φορές.

Ο Γιώργος Δήμος γεννήθηκε το 1993 στην Αθήνα. Σπούδασε Δημιουργική Γραφή και Φιλοσοφία στο Pratt Institute, στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, όπου και έζησε για 8 χρόνια. Το 2019 επέστρεψε στην Ελλάδα και από τότε εκδίδει συστηματικά άρθρα σε περιοδικά, κυρίως σχετικά με τον κινηματογράφο, τη λογοτεχνία και τη φωτογραφία. Είναι μέλος της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων για την Ανεξαρτησία και τη Διαφάνεια των ΜΜΕ.

Αρθρα απο την ιδια κατηγορια

Στην εικόνα απεικονίζεται ένα ζευγάρι εφήβων στην δεκαετία του '80. Είναι ντυμένοι με ρόζ γυναικείες μπιτζάμες και ξαπλώνουν σε ένα κρεβάτι.

Lisa Frankenstein: Mary Shelley του ’80

 Η Lisa Frankenstein είναι μια αμερικανική κωμική ταινία τρόμου του
Για να πας μπροστά, πρέπει να αφήσεις πίσω

Για να πας μπροστά, πρέπει να αφήσεις πίσω

Για να πας μπροστά, πρέπει να αφήσεις πίσω. Το παρελθόν.