Γυρίζοντας τον χρόνο πίσω, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, εύλογα μας γεννάται η εξής απορία: Πώς γνώριζε η Παλαιά Αθήνα, τι ώρα ήταν; Τα ρολόγια δεν ήταν δημοφιλές αξεσουάρ, όπως σήμερα. Λίγοι ήταν οι άνθρωποι, που είχαν στη διάθεσή τους ρολόι και ακόμη λιγότερα τα νοικοκυριά, που είχαν στη διάθεσή τους ραδιόφωνο. Για τηλεόραση βέβαια, ούτε λόγος! Την απορία λοιπόν αυτή μας λύνει ένα άρθρο της εφημερίδας “Πρωΐα”1 για τη μέτρηση του χρόνου στην Αθήνα του 1927:
«Όταν η καμπάνα κτυπά μεσημέρι ασυναισθήτως βγάζει κανείς το ρολόϊ του και κυττάζει αν πηγαίνει καλά. Είνε όμως ακριβώς μεσημέρι όταν η καμπάνα κτυπά; Εις όλους είνε γνωστόν ότι το Αστεροσκοπείο δίδει το σημείον της ακριβούς μεσημβρίας στην πόλι και ότι το σημείον αυτό περιμένουν οι νεωκόροι των εκκλησιών, ανεβασμένοι λίγο πριν στα καμπαναριά δια να σημάνουν μεσημέρι. Πως γίνεται όμως όλη αυτή η διαδικασία; Ποιος και πως δίδει το σημείο της ακριβούς μεσημβρίας από το Αστεροσκοπείο; Πρέπει ή όχι να ρυθμίζει κανείς το ρολόϊ του με την καμπάνα; Όλα αυτά ημπορεί να μη είνε κανένα μέγα ζήτημα, είνε όμως κάτι συνυφασμένον με την καθημερική μας ζωή και το οποίον δεν θα ήτο κακόν να εγνώριζε κανείς πως γίνεται.
Το χθεσινόν ηλιόλουστο πρωί εύρε τον υποφαινόμενον οπλισμένον με την φωτογραφικήν του μηχανήν, ν’ ανέρχεται αποστολικώς τον ωραίον λόφον του Αστεροσκοπείου. Η ανάβασις δεν είνε καθόλου δύσκολος, διότι υπάρχει δρόμος ούτε καλύτερος ούτε χειρότερος από τους μη ασφαλτοστρωμένους της πόλεως, ο οποίος οδηγεί μέχρι της σιδηράς θύρας του επιστημονικού ιδρύματος. Ένας πολύ ευγενικός υπάλληλος του Αστεροσκοπείου πληροφορείται τον σκοπόν της επισκέψεώς μου και ευχαρίστως αναλαμβάνει να μου φανή χρήσιμος. -Είνε ενωρίς ακόμη μου λέγει. Εις τας 12 παρά 5’ ανεβαίνει εις τον τρούλλον ο αρμόδιος υπάλληλος. Εν τω μεταξύ κάμνομεν ένα γύρον εις το θαυμάσιον περίβολον του Αστεροσκοπείου και μου επιδεικνύει τα διάφορα επιστημονικά όργανα, που είνε τοποθετημένα εις διάφορα σημεία όπως τα βροχόμετρα, τα θερμόμετρα, τα βαρόμετρα, οι σεισμογράφοι, οι ηλιογράφοι. Εις το θυρωρείον παρετήρησα ότι υπάρχει ένα επιτραπέζιον χρονόμετρον του οποίου την ακρίβειαν ελέγχει τακτικά η αρμοδία υπηρεσία του Αστεροσκοπείου. -Μα είναι ανάγκη ο θυρωρός σας να έχη τόσον ακριβή ώραν; Ερώτησα. -Μη σας φαίνεται παράξενο αλλά είνε ανάγκη ο θυρωρός μας να έχη ακριβή ώραν … -Και ο λόγος; -Υπάρχουν πολλοί στην πόλι που δεν κανονίζουν τα ρολόγια των με την καμπάνα αλλά τηλεφωνούν εδώ διά να έχουν την ακριβή ώραν. Και επειδή ο θυρωρός έχει και το τηλεφωνικόν κέντρον του Αστεροσκοπείου εις αυτόν έχει ανατεθή και η υπηρεσία αυτή. -Μπελάς κι’ αυτός δηλαδή. -Όπως θέλετε. Παρατηρεί το χρονόμετρον και δίδει την ακριβή ώραν εις τους ερωτώντες.
Δώδεκα παρά δέκα. Ήτο καιρός ν΄ανέβωμεν εις τον τρούλλον του Αστεροσκοπείου. Το θέαμα των Αθηνών από τον περιφερικόν εξώστη του είνε θαυμάσιον. Τα Φάληρα, η Καστέλλα, ο Ελαιών και ολόκληροι αι Αθήναι εκτείνονται εις ποικιλίαν χρωματισμών με όλην των την μεγαλοπρέπειαν πλέοντα εις πελάγη φωτός. Άλλοτε ο αρμόδιος υπάλληλος του Αστεροσκοπείου έδιδε το σημείον της μεσημβρίας σείων μίαν χρωματιστήν σημαίαν και φωνάζων συγχρόνως: -Δώδεκα! Εις ημέρας όμως σκοτεινάς ή όταν έβρεχεν οι νεωκόροι των εκκλησιών εδυσκολεύοντο να διακρίνουν την σειομένην σημαίαν και δι΄αυτό πολλές φορές εγίνοντο λάθη τα οποία είχον σοβαρόν αντίκτυπον εις την ακρίβειαν της αθηναϊκής ώρας. Κατά τα τελευταία έτη η σημαία αντικατεστάθη με μίαν μεγάλην ερυθρόλευκον σφαίραν. Εις τας 12 παρά 5’ η σφαίρα υψώνεται παρά του υπαλλήλου μέχρι της κορυφής σχεδόν του τρούλλου και εις τας 12 ακριβώς καταβιβάζεται. Η σφαίρα αυτή είνε ευδιάκριτος από όλα σχεδόν τα κωδωνοστάσια των εκκλησιών. Εις την υπηρεσίαν η οποία δίδει το σημείον της ακριβούς μεσημβρίας απασχολούνται δύο υπάλληλοι του Αστεροσκοπείου. Ο ένας ανέρχεται εις τον εξώστην δια το ανεβοκατέβασμα της σφαίρας και ο άλλος παρακολουθεί κάτω εις την κεντρικήν αίθουσαν το μεγάλο χρονόμετρον του Αστεροσκοπείου το οποίον ρυθμίζεται δια της αστρονομικής μεσημβρίας.
Εις τας 12 παρά πέντε ο παρακολουθών το χρονόμετρον κάνει σήμα εις τον επί του εξώστου ν΄αναβιβάση την σφαίραν. Εις τας 12 παρά δύο δευτερόλεπτα δεύτερον σήμα ειδοποιεί τον υπάλληλον της σφαίρας να είναι έτοιμος και εις τας 12 ακριβώς τρίτον σήμα δίδει το σύνθημα της καταβιβάσεως της σφαίρας. Παρηκολούθησα με προσοχήν πως διεξάγεται η υπηρεσία αυτή. Ειδικώς δε επρόσεξα αν με το κατέβασμα της σφαίρας εσήμαιναν ταυτοχρόνως και η καμπάνες. Βεβαιώ λοιπόν ότι και η καμπάνα της Μητροπόλεως και η καμπάνα του Αγίου Κωνσταντίνου εκτύπησαν ταυτοχρόνως. Καθυστερούν δέκατα δευτερολέπτου μόνον οι καμπάνες των άλλων μικροτέρων εκκλησιών, διότι δεν βλέπουν την σφαίραν του Αστεροσκοπείου οι νεωκόροι των και περιμένουν ν΄ακούσουν τις άλλες καμπάνες δια να σημάνουν και αυτοί μεσημέρι. Ώστε ρολόι που «πηγαίνει με την καμπάνα» δείχνει ακριβώς μεσημέρι. Επομένως … καλή όρεξι!»
1Η ημερίσια εφημερίδα “Πρωΐα” ιδρύθηκε το 1925 από τους υιούς του Ιωάννη Πεσμαζόγλου, Στέφανο και Γεώργιο Πεσμαζόγλου.
Πηγές:
- http://paliaathina.com/
- http://www.mixanitouxronou.gr/pos-i-athinei-gnorizan-ti-ora-ine-stis-arches-tou-perasmenou-eona-i-neokori-evlepan-ti-sfera-apo-ton-troulo-tou-asteroskopiou-ke-chtipousan-tis-kampanes/
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%89%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%82_%CE%A0%CE%B5%CF%83%CE%BC%CE%B1%CE%B6%CF%8C%CE%B3%CE%BB%CE%BF%CF%85
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CF%8E%CF%81%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%A0%CE%B5%CF%83%CE%BC%CE%B1%CE%B6%CF%8C%CE%B3%CE%BB%CE%BF%CF%85
- http://www.lidoriki.com/2014/03/61-1927.html
- https://www.newsit.gr/ellada/spanies-fotografies-apo-mia-athina-pou-den-yparxei-pia/2214584/
