Θερμοπύλες: Όταν η ιστορία συναντά έναν τόπο

Εισαγωγικά Σημειώματα

Ένας από τους πιο γνωστούς τόπους του νομού Φθιώτιδας είναι οι Θερμοπύλες. Ένα χωριό, το οποίο απέχει από την Αθήνα περίπου 199 χλμ, ενώ από την Λαμία μόλις 15. Βρίσκεται σε υψόμετρο 20 μέτρων, το γεωγραφικό τους πλάτος υπολογίζεται περίπου στα 38,7 μέτρα, ενώ το γεωγραφικό τους μήκος στα 22,5. Οι Θερμοπύλες ανήκουν ως επαρχία στον δήμο Λαμιέων, ενώ ως περιφερειακή ενότητα ανήκουν στην Στερεά Ελλάδα. Ωστόσο, είναι ιδιαίτερα φημισμένες και πολυσυζητημένες για τον ανδριάντα του Λεωνίδα, καθώς και το κτήριο ιστορικής ενημέρωσης, το οποίο επισκέπτονται καθημερινά άνθρωποι από όλα τα μέρη της γης με απώτερο σκοπό να μάθουν την ιστορία των Θερμοπυλών. Το μνημείο του Λεωνίδα πλέον έχει γίνει σημείο αναφοράς τόσο για τους ντόπιους όσο και για πολλούς επισκέπτες, αφού κοσμεί με την δική του ομορφιά το χωριό κουβαλώντας μια αιώνια ιστορική διαδρομή πίσω του.

Ετυμολογική προέλευση

Ανάμεσα ακριβώς από τις παρυφές της Οίτης και τις ακτές του Μαλιακού, δεσπόζει ο στενωπός του Καλλιδρόμιου όρους, που εκτείνεται από την Θεσσαλία και φτάνει μέχρι και την Λοκρίδα. Εκεί υπάρχει μια στενή λωρίδα γης, τα στενά από όπου εκρρέουν θερμές πηγές θειούχων υδάτων σε πετρώδες έδαφος, εξ ου και το όνομα Θερμοπύλες. Η ετυμολογική προέλευση τους προέρχεται από δύο συνθετικά. Το πρώτο συνθετικό είναι θερμές και το δεύτερο συνθετικό τους είναι πύλες. Έτσι, η ετυμολογική ονομασία τους είναι Θερμές Πύλες. Οι ιαματικές πηγές που διαθέτουν οι Θερμοπύλες ήταν αφιερωμένες στον Ηρακλή και μάλιστα σε εκείνη την περιοχή υπήρχε και ένας βωμός αφιερωμένος στον ήρωα.

Ιστορική Αναδρομή

• Μάχη Θερμοπυλών

Η μάχη των Θερμοπυλών, μια από τις μάχες των Περσικών πολέμων, έλαβε χώρα τον Αύγουστο του 480 π.Χ. Στα τέλη Ιουλίου του ίδιο χρόνου τα στίφη των βαρβάρων, που εκστράτευσαν κατά της Ελλάδος υπό την ηγεσία του βασιλιά της Περσίας Ξέρξη Α’, αφού διέσχισαν την Μακεδονία και τη Θεσσαλία και ακολούθησαν τις ακτές του Μαλιακού κόλπου, σταμάτησαν στις Θερμοπύλες. Εδώ οι προφυλακές του περσικού στρατού βλέπουν να τους φράζουν το δρόμο στρατιώτες με προτεταμένες αργυρές ασπίδες, που έφεραν για σήμα ένα κόκκινο «Λ», αρχικό της λέξεως «Λακεδαίμων». Είναι οι άνδρες της προσωπικής φρουράς του βασιλιά της Σπάρτης Λεωνίδου Α’, υιού του Αναξανδρίου, του γένους των Αγιαδών, ο οποίος ηγείτο της ελληνικής δύναμης, την οποία απέστειλε το Πανελλήνιο Συνέδριο που συνήλθε στον Ισθμό της Κορίνθου, για να προβάλει αντίσταση στην αμυντική γραμμή που ήταν στη φυσικώς οχυρή θέση των Θερμοπυλών.

Το 480 π.Χ. η επιλογή των Θερμοπυλών ως κατάλληλος τόπος για να αντιμετωπιστεί η τεράστια περσική στρατιά υπαγορεύτηκε από το οχυρό της θέσης. Οι Πέρσες δε θα μπορούσαν να αναπτύξουν εκεί τους αναγκαίους ελιγμούς για την προώθηση τους. Μετά όμως από προδοσία του Έλληνα Εφιάλτη, οι Πέρσες προωθήθηκαν στα νώτα των Ελλήνων από κατάλληλο πέρασμα που τους υποδείχτηκε. Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να συμπτυχθούν και οι 300 Σπαρτιάτες του Λεωνίδα μαζί με 700 Θεσπιείς έπεσαν στο πεδίο της μάχης υπερασπίζοντας τα στενά των Θερμοπυλών. Οι Έλληνες έχασαν τη μάχη στη στεριά, αλλά καθυστέρησαν αρκετά τις περσικές δυνάμεις και πέτυχαν την τελική νίκη εναντίον των Περσών στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Βασική πηγή πληροφοριών είναι ο ιστορικός Ηρόδοτος, ο οποίος περιγράφει τη γνωστή μάχη.

Η σημασία της μάχης των Θερμοπυλών στη συνέχιση του ελληνικού πολιτισμού, ο οποίος αποτέλεσε το θεμέλιο του ευρωπαϊκού πολιτισμού, επισημάνθηκε από πολλούς ιστορικούς, μερικοί από τους οποίους αναφέρουν, ότι η Ελλάδα έσωσε τον ευρωπαϊκό πολιτισμό τη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή. Τα ιστορικά γεγονότα των Θερμοπυλών έδωσαν στο χώρο και συμβολική χροιά πέρα του καθαυτού ιστορικού γεγονότος.

Η απήχηση της μάχης έως τη σημερινή εποχή σηματοδοτείται από το σύγχρονο μνημείο του Λεωνίδα και από το μνημείο των 700 νεκρών της βοιωτικής πόλης των Θεσπιών, απέναντι ακριβώς από το σημείο της ιστορικής μάχης. Ο χώρος των Θερμοπυλών συνέχισε ωστόσο να αποτελεί και μετά τη μάχη των Θερμοπυλών πεδίο συγκρούσεων μεταξύ Ελλήνων και εισβολέων. Οι περισσότερες συγκρούσεις μεταξύ των διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου έγιναν εντός των Θερμοπυλών.

Εδώ έλαβε χώρα το 279 π.Χ. η μάχη των Ελλήνων εναντίον των Γαλατών και το 191 π.Χ. η μάχη κατά των Ρωμαίων. Μικρής έκτασης ανασκαφική έρευνα στο λόφο του Κολωνού κατά το 1939, αποκάλυψε μικρά οχυρωματικά έργα διαφόρων περιόδων, τάφους ρωμαϊκής και βυζαντινής εποχής, και λείψανα ρωμαϊκών και βυζαντινών οικοδομημάτων.

Επιρροή ποιητών

Η Μάχη των Θερμοπυλών αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για μεγάλους ποιητές και ιστορικούς. Ένας από αυτούς είναι και ο Καβάφης, με το ομώνυμο ποίημα του «Θερμοπύλες». Εξιστορώντας έτσι τα γεγονότα και τη μάχη από την δική του οπτική γωνία.

Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των
ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·
δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία·
γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.

Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κ’ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.

-Κ.Π. Καβάφης

Εκτός από ποιητές, οι Θερμοπύλες αποτέλεσαν και προγενέστερα πηγή έμπνευσης για πολλούς ιστορικούς. Όπως λόγου χάρη τον Ηρόδοτο, ο οποίος στο έργο του «Ιστορίαι» καταγράφει με κάθε λεπτομέρεια τα γεγονότα της μάχης των Θερμοπυλών.

Πηγές:

• http://www.routes.gr/?Page=el/Hiking/Kallidromo-Piges-Thermopylon
• http://el.metapedia.org/wiki/%CE%9C%CE%AC%CF%87%CE%B7_%CF%84%CF%89%CE%BD_%CE%98%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%BF%CF%80%CF%85%CE%BB%CF%8E%CE%BD#.CE.93.CE.B5.CF.89.CE.B3.CF.81.CE.B1.CF.86.CE.B9.CE.BA.CE.AE_.CE.B8.CE.AD.CF.83.CE.B7
• http://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=4961
• http://www.kavafis.gr/poems/content.asp?id=150
• https://www.youtube.com/watch?v=bm61Yiu8E5o

Σύνταξη κειμένου: Ανθή Σακκά

Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου