Συρράκο: Ιστορικό αρχοντοχώρι των Τζουμέρκων (Β’ Μέρος)

Στο Συρράκο μια συγκλονιστική διαδρομή πάνω από χαοτικές χαράδρες και κάτω από τα επιβλητικά Τζουμέρκα, την Κακαρδίτσα και το Περιστέρι σε αφήνει άφωνο. Απέχει 85 χλμ. από τα Ιωάννινα και 90 χλμ. από την ‘Aρτα: η αλήθεια είναι ότι για να φτάσεις έως εδώ πρέπει να το θέλεις πολύ. Και θα το θέλεις, γιατί χωριό σαν το Συρράκο (και το «αδελφό» χωριό Καλαρρύτες, απέναντι) δεν υπάρχει άλλο. Νερά τρέχουν από παντού, πέτρινα γεφύρια, πέτρινα σπίτια με πλάκες σχιστόλιθου στις σκεπές, καλντερίμια, βρύσες, νερόμυλοι. Φύση και άνθρωπος σε άψογη συνεργασία, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα, καθώς οι αναστηλώσεις και οι φροντίδες των Βλάχων κατοίκων του δεν αποσκοπούν σε κέρδη από τον τουρισμό. 

Αξιοθέατα

Γεφύρι Πλάκας: Χτισμένο το 1866, θεωρούνταν το μεγαλύτερο μονότοξο γεφύρι των Βαλκανίων, με άνοιγμα κάμαρας 40 μέτρα, ύψος 19 μέτρα και με άνοιγμα στην κορυφή 3,2 μέτρα. Το κεντρικό του τόξο κατέρρευσε την 1 Φεβρουαρίου 2015, στη διάρκεια μιας μεγάλης κακοκαιρίας, και σήμερα βρίσκονται σε εξέλιξη διαδικασίες για να ξεκινήσει η ανακατασκευή και αναστήλωσή του. Στο σημείο όπου χτίστηκε το γεφύρι της Πλάκας υπήρχε μια παλαιά γέφυρα η οποία καταστράφηκε το 1860. Το 1863 ξαναχτίστηκε από την αρχή από το μάστορα Γιωργή από την Κόνιτσα με χορηγία του επιχειρηματία Γιάννη Λούλη.Η γέφυρα αυτή γκρεμίστηκε σχεδόν την ημέρα των εγκαινίων της. Το 1866 ξαναχτίστηκε με κτίστη τον Κωνσταντίνο Μπέκα από τα Πράμαντα. Tο γεφύρι κατέρρευσε την Κυριακή 01 Φεβρουαρίου 2015 και γίνονται προσπάθειες από τον Δήμο Βορείων Τζουμέρκων την Περιφέρεια Ιωαννίνων και την Πολιτεία αναστήλωσης του

Σπήλαιο «Ανεμότρυπα»: Τρία χιλιόμετρα από τα Πράμαντα, δυτικά της Στρογγούλας και σε υψόμετρο 900 μέτρων, ο επισκέπτης της περιοχής συναντά το σπήλαιο «Ανεμότρυπα». Μοναδικά σμιλευμένοι χρωματιστοί σταλαγμίτες και τρεις λιμνούλες σε αποχρώσεις του γκρι, του ορείχαλκου και του άσπρου, που έχουν σχηματιστεί με την πάροδο των χρόνων, συνθέτουν ένα ονειρικό περιβάλλον φανταστικών προσώπων και αρχιτεκτονικών αριστουργημάτων. Εκεί λειτουργεί το καφέ εστιατόριο «Σπήλαιο Ανεμότρυπα» του Μανώλη Σεντελέ, ο οποίος αναλαμβάνει και την ξενάγηση του σπηλαίου. Οι ώρες ξενάγησης είναι καθημερινά από τις 9 το πρωί έως τις 8 το βράδυ. Η είσοδος κοστίζει 3 ευρώ (τηλ. 26590 61516, 6958054441).

Ιερά Μονή Βύλιζας: Μοναστήρι με θέα. Η Ιερά Μονή Βύλιζας βρίσκεται σε υψόμετρο 1050 μετρων, χτισμένη πανω απο την συμβολή δυο παραποτάμων του Καλαρρύτικου,μεταξύ των χωριών Καλαρρύτες και Ματσούκι, ωστε να ελέγχει τα περάσματα.Η παράδοση τοποθετεί την ίδρυσή της στον 11ο αιώνα.Η αρχαιότερη όμως γραπτή μαρτυρία της Βύλιζας είναι η εικόνα του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου με χρονολογία 1676. Το σημερινό κτίσμα είναι μεταβυζαντινό. Στον περίβολο του μοναστηριού υπάρχει ακόμη ένας ναός αφιερωμένος στον Ιωάννη τον Πρόδρομο.Ο δεύτερος αυτός ναός είναι τοιχογραφημένος από το 1737,δια χειρός των αυταδέλφων Γεωργίου και Στεργίου από το γειτονικό χωριό Καλαρρύτες, και διαθέτει επιχρυσωμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο με υπέροχες εικόνες. Σύμφωνα με τον Άγγλο περιηγητή William Martin Leake, τα παλιότερα χρόνια υπήρχε εκεί οχυρό ελληνιστικής πόλης, τα τείχη του οποίου επισκέφτηκε τον καιρό που ταξίδεψε στην Ήπειρο (μεταξύ 1804 και 1810). Η Μονή τα παλιότερα χρόνια ήταν ένα από τα σπουδαιότερα μοναστήρια της Ηπείρου, διέθετε πλουσιότατη βιβλιοθήκη με σημαντικό αριθμό χειρογράφων και είχε μεγάλη συμμετοχή και στα κοινά της περιοχής. Σήμερα η Μονή είναι μετόχι της Ι.Μ. Κάτω Παναγιάς Άρτας. Η Μονή Βύλιζας είναι αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου.

Γεφύρι Κουιάσα ή του Νταμίρη: Πετρόκτιστο, μονότοξο, ημικυκλικό γεφύρι στην κοιλάδα του Χρούσια ποταμού. Στον κορμό τού ενός σκέλους της γέφυρας υπάρχει μικρότερο τόξο που αλαφραίνει την κατασκευή (ανακουφιστικό τόξο) και επιτρέπει τη γρήγορη διέλευση του νερού σε περίπτωση πλημμύρας.Κατασκευάστηκε με χρηματοδότηση πλούσιων κατοίκων και μεταναστών από τους Καλαρρύτες, περίπου το 1800. Το όνομα Κουιάσα σημαίνει σκιερό μέρος, ενώ το δεύτερο όνομα είναι από το χορηγό Νταμίρη, έμπορο των Καλαρρυτών.

Μουσεία Συρράκου

Λαογραφικό Μουσείο Κ.Κρυστάλλη

Το 1997 το Κοινοτικό Συμβούλιο της Κοινότητας Συρράκου αποφάσισε τη δημιουργία Λαογραφικού Μουσείου και Βιβλιοθήκης στο σπίτι του ποιητή Κώστα Κρυστάλλη. Το σπίτι του ποιητή είχε περάσει στην ιδιοκτησία του εμπόρου της Πρέβεζας, Θωμά Κ. Κατσάνου. Όμως το 1950, ένας άλλος Συρρακιώτης, έμπορος γουναρικών στο Παρίσι, ο Γεώργιος Β. Μπούντας, μεγάλος ευεργέτης του Συρράκου, ήρθε στη γενέτειρά του, αγόρασε το σπίτι του ποιητή από το νέο ιδιοκτήτη του και το δώρισε στην Κοινότητα. Η επιτροπή του Μουσείου απευθύνθηκε στους απανταχού Συρρακιώτες και ζήτησε να προσφέρουν ό,τι παλιό είχαν για τον εμπλουτισμό του Μουσείου. Έτσι, από το 2002 λειτουργεί το μεν ισόγειο ως λαογραφικό μουσείο, ο δε όροφος ως βιβλιοθήκη με πολλούς και αξιόλογους τόμους.

Το Παραδοσιακό Σπίτι Ε.Φωτιάδου

Το παραδοσιακό σπίτι στο Συρράκου είναι το σπίτι του Κώστα Αυδίκου, με όλα τα υπάρχοντά του, κειμήλια 150 χρόνων ανεκτίμητης αξίας που η εγγονή του, Ερμηνεία Φωτιάδου, πρόσφερε ως δωρεά στο αγαπημένο της χωριό για να λειτουργήσει ως μουσείο. Σ’αυτό το μουσείο μπορεί να θαυμάσει κανείς αντικείμενα του λαϊκού μας πολιτισμού αλλά και αντικείμενα φερμένα από το εξωτερικό καθώς και βραβεία και ενθυμήματα του Ηπειρωτικού Λαογραφικού Ομίλου «Κρυστάλλης». Επίσης θα δει Γαλλικές εφημερίδες, γεγονός που εξέπληξε τους ξένους περιηγητές του Συρράκου. Το μουσείο αυτό θα αποτελέσει την κιβωτό της παράδοσης και του πολιτισμού του Συρράκου και θα συμβάλει, ώστε οι επερχόμενες γενιές να γνωρίσουν τη λαϊκή τέχνη, τον πολιτισμό, την ιστορία, την αυθεντικότητα και τον τρόπο ζωής των προγόνων τους. Μ’αυτήν της την προσφορά η δωρήτρια έδειξε το μεγαλείο της ψυχής της και το όνομά της γράφτηκε δίπλα στα ονόματα τόσων άλλων μεγάλων δωρητών του χωριού μας.

Ιεροί Ναoί – Εξωκλήσια του Συρράκου

Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου: Χτισμένος στο κέντρο του οικισμού από τους πρώτους Συρρακιώτες, μετά την εύρεση της εικόνας του Αγίου στην πηγή Γκούρα. Το 1821 οι Τούρκοι λεηλάτησαν ολοκληρωτικά το ναό. Η εκκλησία αναστηλώθηκε από τους ίδιους τους Συρρακιώτες οι οποίοι εθελοντικά κουβαλούσαν τις πέτρες και τα μάρμαρα από τα βουνά και πλήρωναν μόνο τα μεροκάματα των μαστόρων-κτιστάδων. Η αποπεράτωση του ναού ολοκληρώθηκε το 1888. Είναι το μεγαλύτερο κτίριο τιμώντας έτσι τον πολιούχο-προστάτη Άγιο του χωριού. Χαρακτηριστικά του είναι η τελειότητα, η αρμονία και η ομορφιά. Ο οκταγωνικός τρούλος στην κορυφή, τα ασημένια πολυκάντηλα, τα ξυλόγλυπτα προσκυνητάρια και ο Δεσποτικός θρόνος στο εσωτερικό τονίζουν το μεγαλείο του ναού και πλημμυρίζουν με ευλάβεια τους πιστούς.

Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου: Ναός υψηλού αρχιτεκτονικού πνεύματος που εντυπωσιάζει με την αψιδωτή αυλόπορτα, τα πέτρινα φουρούσια που στηρίζουν τη στέγη, το ψηλό καμπαναριό με τα μαστοειδή στολίδια, τις τρεις καμάρες και τις καμπάνες. Χαρακτηριστικό της, ο ολοστρόγγυλος τρούλος με τα μικρά τετράγωνα παράθυρα. Η εκκλησία δεν καταστράφηκε το 1821.Υπέστη όμως υλικές ζημιές κατά το σεισμό της 1ης Μάη 1967.Ο εορτασμός γίνεται στις 15 Αυγούστου.

Μοναστήρι Προφήτη Ηλία: Βρίσκεται στο βόρειο άκρο του οικισμού, ζωσμένο από αιωνόβια δένδρα δρυών και πουρναριών. Πριν το 1821 στο ναό διέμεναν αρκετές καλόγριες. Κατά την επανάσταση το μοναστήρι λεηλατήθηκε και κλάπηκε ο κώδωνας που είχε κατασκευαστεί στη Βενετία δωρεά του Συρρακιώτη έμπορα Ι.Ζαμβράκα. Σήμερα, η εκκλησία μετά την αναστήλωση της είναι αρκετά μεγάλη, σταυροειδής, βυζαντινού ρυθμού με απλή κατασκευή του δεσποτικού θρόνου και του ιερού τέμπλου. Ο εορτασμός γίνεται στις 20 Ιουλίου.

Εξωκλήσι Αγίου Γεωργίου: Το εξωκλήσι έχτισαν Συρρακιώτες και Καλαρρυτιώτες από κοινού ορίζοντας τον Άγιο Γεώργιο ως προστάτη της στράτας τους. Το εξωκλήσι είναι μικρό, μονόκλιτο και χωρίς τρούλο. Είναι χτισμένο σε απόσταση 5 χιλιομέτρων απέναντι από το χωριό σε υψόμετρο 1.286μ. Εκεί κατέληγε ο γνωστός «μουλαρόδρομος».Στον περίβολο του ναού υπήρχαν στέρνα και φούρνος εξυπηρετώντας τις ανάγκες των ταξιδιωτών που χρησιμοποιούσαν το ναό ως καταφύγιο από τις κακοκαιρίες. Κατεδαφίσθη όμως, από τους τούρκους και αναστηλώθηκε με το πέρας της Ελληνικής Επαναστάσεως. Σήμερα, φέρει τετράγωνο υψηλό κωδωνοστάσιο με μεγάλη καμπάνα. Πίσω από το ιερό βήμα βρίσκεται ο τάφος και η προτομή του μεγάλου ευεργέτη Σπυρίδωνος Μπαλτατζή. Ο εορτασμός του γίνεται στις 23 Απριλίου.

Εξωκλήσι Αγίων Αποστόλων: Μικρό εκκλησάκι στην πανέμορφη τοποθεσία του αυχένα μεταξύ Πρίζας και Φριγουράσας. Είναι καταχωνιασμένο στο έδαφος για να προστατεύεται από τους ισχυρούς ανέμους και μόνο η στέγη του εξέχει της επιφάνειας. Χαρακτηριστικό του είναι η λιτότητα του εσωτερικού χώρου αφού χτίστηκε ως προσευχητάριο και καταφύγιο των βοσκών. Έχει υπέροχη θέα αγναντεύοντας τη λίμνη Παμβώτιδα και την πόλη των Ιωαννίνων. Ο εορτασμός του γίνεται στις 30 Ιουνίου.

Ιερός Ναός Μεταμόρφωσης του Σωτήρα: Μικρός ναός, μονόκλιτος, χωρίς τρούλο, με λιτή εσωτερική δομή, στον αύλειο χώρο του οποίου βρίσκεται το νεκροταφείο του χωριού από το 1888. Δίπλα του ακριβώς έχει χτιστεί οίκημα που λειτουργεί ως οστεοφυλάκιο. Η εορτή της Μεταμόρφωσης γιορτάζεται στις 6 Αυγούστου.

Παρεκλήσι της Αγίας Παρασκευής: Πριν λίγα χρόνια το χωριό απόκτησε και το μικρό παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής.Χτίστηκε στον κήπο του παραδοσιακού σπιτιού (μουσείο) Κ.Αυδίκου από την Ερμηνεία Φωτειάδου το 1997.Οι διαστάσεις του ναού είναι πολύ μικρές.Το κτίσμα είναι απόλυτα προσαρμοσμένο στην αρχιτεκτονική αισθητική του Συρράκου. Ολοπέτρινο και καλοδουλεμένο.

Δυο σπουδαίοι Συρρακιώτες

Ιωάννης Κωλέττης

Ο Ιωάννης Κωλέττης, αγωνιστής του 1821 και πρώτος συνταγματικός πρωθυπουργός της Ελλάδας την περίοδο 1844-1847.Γεννήθηκε στο Συρράκο το 1787.Τα πρώτα γράμματα τα διδάχτηκε στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Συνέχισε τις σπουδές του στα Γιάννενα και αργότερα μετέβη στην Πίζα της Ιταλίας, όπου σπούδασε Ιατρική. Εκεί επηρεάστηκε βαθιά από τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης. Μερικοί ερευνητές πιστεύουν ότι κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Ιταλία έγραψε και τύπωσε το γνωστό έργο “Ελληνική Νομαρχία”.Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα έγινε προσωπικός γιατρός του Μουχτάρ, γιού του Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Το 1819 έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Το 1821, όταν τα σουλτανικά στρατεύματα είχαν αποκλείσει τον Αλή στα Γιάννενα, ο Ιωάννης Κωλέττης δραπέτευσε και τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς πρωτοστάτησε στην Επανάσταση του Συρράκου και των Καλαρρυτών. Μετά την καταστολή της εξέγερσης και την καταστροφή των δύο κωμοπόλεων από τους Τούρκους κατέφυγε στο Μεσολόγγι και στη συνέχεια στην Πελοπόννησο, όπου συνέχισε τον Αγώνα.

Πήρε μέρος σε όλες τις Εθνοσυνελεύσεις εκπροσωπώντας την Ήπειρο. Αναδείχτηκε αρχηγός του γαλλικού κόμματος και διετέλεσε υπουργός Εσωτερικών, Ναυτικών και Στρατιωτικών . Οραματίστηκε μια μεγάλη Ελλάδα και ήταν εμπνευστής της “Μεγάλης Ιδέας”. Μετά το θάνατο του Ιωάννη Καποδίστρια έγινε μέλος της Τριμελούς Διοικητικής Επιτροπής μαζί με το Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τον Αυγουστίνο Καποδίστρια. Το 1835 συγκρούστηκε με τους βαυαρούς του Όθωνα που τον απομάκρυναν από την Ελλάδα, διορίζοντάς τον πρεσβευτή στη Γαλλία.

Στο Παρίσι ο φουστανελοφόρος Κωλέττης ανέπτυξε έντονη διπλωματική δραστηριότητα και υπεράσπισε επάξια τα ελληνικά συμφέροντα. Συνδέθηκε στενά με τον υπουργό εξωτερικών της Γαλλίας και μετέπειτα πρωθυπουργό και ιστορικό Φραγκίσκο Γκιζώ. Το 1843 μετά την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου και την παραχώρηση συντάγματος από τον Όθωνα επέστρεψε στην Ελλάδα. Συμμετείχε με επιτυχία στις εκλογές του 1844 και έγινε ο πρώτος συνταγματικός πρωθυπουργός της χώρας. Έμπειρος πολιτικός και εύστροφος διπλωμάτης ο Κωλέττης εξασφάλισε μια πολιτική σταθερότητα στον τόπο.

Κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας του προστάτευσε τις τέχνες και με τα δραστικά μέτρα που πήρε περιόρισε τη ληστεία. Επιπλέον, με τις αναμφισβήτητες ικανότητες και την ισχυρή προσωπικότητα του κατάφερε να περιορίσει την ανάμειξη του βασιλιά Όθωνα στα πολιτικά πράγματα της χώρας. Το 1847 κέρδισε πάλι τις εκλογές με μεγάλη πλειοψηφία αλλά μετά από λίγες μέρες πέθανε από νεφρίτιδα. Μετά το θάνατό του η Ελλάδα περιήλθε σε πολιτικό αδιέξοδο και κλονίστηκε από οξύτατα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα, γιατί δε διέθετε έναν πολιτικό του διαμετρήματος του Ιωάννη Κωλέττη.

Κώστας Κρυστάλλης

Ο ποιητής Κώστας Κρυστάλλης ”Τραγουδιστής του χωριού και της στάνης” που, αν και πέθανε σε ηλικία μόλις 26 χρόνων , πρόλαβε και έβαλε τη δική του σφραγίδα στην ελληνική ποίηση.Γεννήθηκε στο Συρράκο το 1868. Έμαθε τα πρώτα γράμματα στη γενέτειρα του. Δώδεκα χρονών πήγε στα Γιάννενα και γράφτηκε στην περίφημη Ζωσιμαία Σχολή.

Μαθητής ακόμα το 1886 δημοσίευσε την πρώτη ποιητική συλλογή του με τίτλο “Αι σκιαί του Άδου”, ένα έργο γεμάτο πατριωτικό παλμό και εμπνευσμένο από την επανάσταση του 1821.Αυτό στάθηκε αφορμή να τον καταδιώξουν οι Τούρκοι .Ο ποιητής κατάφερε μετά από περιπέτειες να φτάσει στην Αθήνα .Καταδικάστηκε ερήμην του από τις τουρκικές αρχές σε 25 χρόνια εξορία στη Βαγδάτη. Στην αφιλόξενη Αθήνα αναγκάστηκε να εργαστεί κάτω από άθλιες συνθήκες σε ένα υπόγειο τυπογραφείο. Αργότερα εργάστηκε στο περιοδικό “Εβδομάς” και για ένα διάστημα στους σιδηροδρόμους Αθηνών-Πειραιώς. Παράλληλα με την εργασία ξενυχτούσε διαβάζοντας και γράφοντας.

Το 1890 κυκλοφόρησε την ποιητική του συλλογή “Αγροτικά”, που επαινέθηκε στο Φιλαδέλφειο ποιητικό διαγωνισμό. Το 1891 δημοσίευσε τη μελέτη του “Οι Βλάχοι της Πίνδου”. Το 1893 εξέδωσε το έργο “Ο Τραγουδιστής του Χωριού και της Στάνης”. Το 1894 έγραψε τα “Πεζογραφήματα”. Ο ‘Σταυραητός” ήταν το προφητικό κύκνειο άσμα του γραμμένο λίγους μήνες πριν το θάνατο του. “Παρακαλώ σε, σταυραητέ, για χαμηλώσου λίγο και δόσ’ μου τις φτερούγες σου και πάρε με μαζί σου, πάρε με απάνου στα βουνά, τι θα με φάει ο κάμπος”.

Η εξαντλητική εργασία και οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης κλόνισαν την υγεία του και προσβλήθηκε από φυματίωση. Όταν η κατάσταση επιδεινώθηκε, έφυγε από την Αθήνα και πήγε στην Άρτα, όπου πέθανε στις 22 Απριλίου του 1894 σε ηλικία μόλις 26 χρόνων. Κανένας από τους ποιητές μας δεν αγάπησε και δεν τραγούδησε τις ομορφιές της φύσης και τα ψηλά βουνά της πατρίδος μας όσο ο Κώστας Κρυστάλλης, ο νέος Θεόκριτος της φυλής μας. Το κρυσταλλένιο τραγούδι του με την ειλικρίνεια του δημοτικού τραγουδιού, με τις ωραίες ποιητικές εικόνες φτάνει σε εμάς, απλό, καθάριο και αγνό, όπως ήταν ο ίδιος.

Η γλώσσα του είναι ιδιωματική αλλά γνήσια δημοτική. Ο Κωστής Παλαμάς έβλεπε στον Κρυστάλλη τον έξοχο στιχουργό, τον πλάστη του τέλειου δεκαπεντασύλλαβου και του αφιέρωσε ένα ποίημα, όπου αποτύπωσε την αξία του Κρυσταλλικού έργου: “Κρυστάλλη, το τραγούδι σου, στέκουν, το ηχολογάνε και του καιρού το πέρασμα και των ωρών οι γύροι…”.

Πηγές:

• wikipedia.org.gr
• ert.gr
• ert3.gr
• youtube.com
• visitsyrrako.gr

Σύνταξη κειμένου: Μίλτος Γήτας

Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου