Κατά καιρούς, σε πόλεις τόσο της Ελλάδας, όσο και της Ευρώπης γενικότερα, προέκυπτε τακτικά η ανάγκη δημιουργίας χώρων, στους οποίους θα απομονώνονταν άνθρωποι που νοσούσαν από ορισμένες μεταδοτικές ασθένειες. Ο σκοπός της δημιουργίας των χώρων αυτών ήταν διπλός, δηλαδή να περιορίσουν την μετάδοση της εκάστοτε ασθένειας και ταυτόχρονα να περιθάλψουν μαζικά τα κρούσματα της. Ένας τέτοιος χώρος ήταν και το Σανατόριο του Ασβεστοχωρίου, μέρος του σημερινού νοσοκομείου Παπανικολάου, στο οποίο νοσηλεύονταν ασθενείς από την Θεσσαλονίκη, αλλά και από ολόκληρη τη βόρεια Ελλάδα. Μια σμίκρυνση της κοινωνίας μας, ένας χώρος που λειτουργούσε με ιεραρχία, όνειρα, επιδιώξεις και πάνω από όλα με την ελπίδα της ίασης. Κάπως έτσι χαρακτηριζόταν το σανατόριο του Ασβεστοχωρίου.
Η ιστορία του Σανατορίου στο Ασβεστοχώρι
Η ιστορία για το σανατόριο της Θεσσαλονίκης ξεκινάει τον Αύγουστο του 1920, οπότε και ιδρύεται, ενώ έναν μόλις χρόνο αργότερα εγκαινιάζεται. Αξίζει να αναφερθεί πως οι κάτοικοι των περιοχών του Ασβεστοχωρίου, αλλά και του Χορτιάτη, ποτέ δεν δέχθηκαν τη δημιουργία του σανατορίου, καθώς το θεωρούσαν εστία μόλυνσης και διάδοσης της μολυσματικής ασθένειας της φυματίωσης, η οποία σημείωνε μεγάλο ποσοστό θνησιμότητας κατά τα χρόνια εκείνα. Οι μεγάλες εγκαταστάσεις, οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν για να οικοδομηθεί το σανατόριο, αγοράστηκαν από τους Άγγλους, καθώς μέχρι τότε αποτελούσε περιουσία τους και εξυπηρετούσε τις ανάγκες του αγγλικού στρατού.
Κατά τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του σανατορίου, η διαμονή των ασθενών σε αυτό, γινόταν κάτω από άσχημες συνθήκες. Πιο συγκεκριμένα, στην αρχή χρησιμοποιούνταν παραπήγματα, η πρόχειρη κατασκευή των οποίων επιδείνωνε πολλές φορές την κατάσταση της υγείας των ασθενών. Γι αυτό τον λόγο επιτακτική κρίθηκε η ανάγκη, να δημιουργηθούν καλύτερες κατασκευές, ικανές να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των ασθενών και οπωσδήποτε να συμβάλλουν τα μέγιστα στην βελτίωση της κατάστασης της υγείας τους. Σταδιακά το σανατόριο μεγάλωνε, καθώς αυξάνονταν δραματικά και τα κρούσματα, που είχαν χτυπηθεί από την ασθένεια της φυματίωσης. Έτσι, μέχρι περίπου και το 1928, είχαν κατασκευαστεί περίπου 45 μικρά σπίτια, προορισμένα γι αυτή την χρήση. Παρόλα αυτά το κράτος δεν ήταν σε θέση να ανταποκριθεί στις ανάγκες του σανατορίου και φυσικά δεν διέθετε τις απαραίτητες γνώσεις, οι οποίες θα οδηγούσαν στην εύρεση του φαρμάκου και την συνεπαγόμενη θεραπεία των ασθενών. Δυστυχώς, όπως γινόταν και τα χρόνια εκείνα γνωστό με τα ποσοστά θνησιμότητας που επικρατούσαν, το σανατόριο δεν λειτουργούσε ως τόπος που θα συνείσφερε στην ολοκληρωτική θεραπεία των νοσούντων, αλλά ως ένας χώρος που απλά θα απομόνωνε τους ασθενείς, περιορίζοντας έτσι, κατά έναν βαθμό, την διάδοση της νόσου. Εν ολίγοις, όσο σκληρό και αν ακούγεται αυτό, τα χρόνια εκείνα, οι ασθενείς, στις περισσότερες περιπτώσεις, έμπαιναν στο σανατόριο γνωρίζοντας πως θα καταλήξουν στον θάνατο.
Σημαντική ήταν και μια άλλη πτυχή, η οποία σχετιζόταν με τον χώρο γύρω από το σανατόριο. Δεν ήταν σπάνιο το φαινόμενο, ασθενείς να μην βρίσκουν κλίνες εντός του σανατορίου ή ορισμένοι που τελικά κατάφεραν να θεραπευτούν, να μην επιθυμούν να επιστρέψουν στις πόλεις τους, καθώς θεωρούνταν μολυσμένοι και περιθωριακοί, τόσο από την κοινωνία, όσο και από τους ίδιους τους συγγενείς τους. Άλλωστε το κλίμα του Ασβεστοχωρίου, προσφερόταν για τη μη επιδείνωση της ασθένειας. Τα γεγονότα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα, τη δημιουργία ολόκληρου συνοικισμού γύρω από το σανατόριο, ο οποίος το 1937 αριθμούσε περίπου εκατό μικρά σπίτια. Η πολιτεία όμως εναντιώθηκε στην εξέλιξη αυτή και περιόρισε σημαντικά τη δημιουργία οικιών, χρησιμοποιώντας ως αιτία, την ιδέα πως οι άνθρωποι που εγκαθίστανται γύρω από το σανατόριο, ζουν εις βάρος του. Παρ’ όλα αυτά η ζωή άνθιζε τόσο εντός, όσο και γύρω από το σανατόριο ενώ σε πολλές περιπτώσεις τα όρια αυτών των δύο ήταν δυσδιάκριτα.
Ως προς τον τρόπο ζωής ασθενών και ιαθέντων, χαρακτηριζόταν από τον φόβο του θανάτου και τη θέληση για ζωή. Το μεν πρώτο τους ωθούσε σε συμπεριφορές που δεν ήταν κοινωνικά αποδεκτές, ενώ το δεύτερο το αποδείκνυαν σε κάθε πτυχή της καθημερινής τους ζωής. Παράδειγμα αυτού που προαναφέρθηκε, αποτελεί το γεγονός πως οι άνθρωποι της φυματιούπολης, συνήθιζαν να αλλάζουν τακτικά τους ερωτικούς τους συντρόφους ενώ δεν ήταν και σπάνιες οι εξωσυζυγικές σχέσεις.
Ένα από τα γεγονότα που στοίχειωσαν το σανατόριο του Ασβεστοχωρίου, ήταν αυτό της εκτέλεσης, τον Ιούλιο του 1944, δεκαέξι ατόμων, δέκα εκ των οποίων ήταν υπάλληλοι του σανατορίου, από τις γερμανικές δυνάμεις. Τραγική λεπτομέρεια της αποτρόπαιης αυτής πράξης, ήταν πως οι Γερμανοί, έδωσαν εντολή στους συγγενείς των θυμάτων να σκάψουν οι ίδιοι έναν ομαδικό τάφο και έπειτα αυτοί σκοτώνοντας ένα-ένα τα θύματα, τα έριχναν εκεί.
Το Σανατόριο του Ασβεστοχωρίου σήμερα
Πλέον ο χώρος του σανατορίου, έχει εξελιχθεί στο γνωστό νοσοκομείο ‘Γ. Παπανικολάου’. Όσα χρόνια και αν περάσουν όμως, κανείς δε θα πρέπει να ξεχάσει τα όσο εκτυλίχθηκαν κάποτε στο εσωτερικό του νοσοκομείου, τον πόνο, τον φόβο, τον θάνατο, όμως και την ελπίδα και την αστείρευτη διάθεση για δημιουργία και ζωή. Στα πλαίσια αυτά, οι σημερινοί εργαζόμενοι του νοσοκομείο Παπανικολάου, έχουν κάνει αξιοσημείωτες ενέργειες με σκοπό να μην επέλθει η λήθη των περασμένων γεγονότων. Έχουν ιδρύσει την θεατρική ομάδα ‘Ληνός’, καθώς και τον σύλλογο ‘Θυμητάρι’, με σκοπό να διασώσουν αντικείμενα και μνήμες, τα οποία θα βοηθήσουν τον ιστορικό του μέλλοντος, αλλά και κάθε απλό πολίτη, να κατανοήσει καλύτερα τον τρόπο ζωής και δράσης των ασθενών που χτυπήθηκαν από την φυματίωση. Καταλήγοντας, τους τελευταίους μήνες έχουν γίνει συντονισμένες προσπάθειες, και πάλι από το προσωπικό του νοσοκομείου Παπανικολάου, με στόχο τη δημιουργία μουσειακού χώρου, αφιερωμένου μεταξύ άλλως και στην ιστορία του σανατορίου. Αν όλα τα παραπάνω υλοποιηθούν και εξακολουθήσουν να επιτελούν το έργο τους, είναι βέβαιο πως η ιστορία του σανατορίου Ασβεστοχωρίου, θα παραμείνει ζωντανή και θα διδαχθεί και στις επόμενες γενιές, πάντοτε με σεβασμό σε αυτά που κάποτε διαδραματίστηκαν εκεί.
Πηγές:
parallaximag.gr
thessmemory.gr
ikee.lib.auth.grf
Σύνταξη κειμένου: Ευθυμία Μερτσανίδου
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
