Με το πέρας της εορτής των Θεοφανίων, σε ολόκληρη την Ελλάδα όλα τα φώτα των γιορτών σβήνουν. Μοναδική εξαίρεση η πανέμορφη πόλη της Καστοριάς όπου εδώ και αιώνες αναβιώνει μια μοναδική τριήμερη γιορτή, τα Ραγκουτσάρια. Πρωτοπόροι πάντα οι Καστοριανοί καθώς εδώ ξεκινά το πρώτο καρναβάλι της χώρας, και στην ουσία εδώ δίνεται η έναρξη για τις αποκριές που έρχονται. Το καρναβάλι ξεκινά από την ημέρα των Θεοφανίων (6 Ιανουαρίου) και κλείνει με την γιορτή της Αγίας Δομινίκης (8 Ιανουαρίου). Ας ταξιδέψουμε όλοι μαζί νοητά από το παρελθόν στο παρόν ώστε να τα κατανοήσουμε καλύτερα.
Το όνομα Ραγκουτσάρια κατά πάσα πιθανότητα προέρχεται είτε από το λατινικό rogatores που σημαίνει ζητιάνοι είτε από την λατινική λέξη rogatio που σημαίνει ζητώ. Φαίνεται ότι αυτό είναι πιο πιθανό καθώς οι άνθρωποι μέχρι τις μέρες μας μεταμφιέζονται σαν ζητιάνοι. Η ιστορία τους φαίνεται ότι ξεκινά από τα αρχαία χειμερινά Διονύσια. Εκείνα τα χρόνια η ονομασία Ραγκουτσάρια ήταν γνωστή μόνο στις περιοχές τις Μακεδονίας και της Θεσσαλίας όπου μεταμφιεσμένοι άνθρωποι γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι ζητώντας δώρα ή κεράσματα ώστε να μπορέσουν να τους προστατέψουν απομακρύνοντας τα κακά πνεύματα και δαιμόνια. Οι μεταμφιεσμένοι φορούσαν προβιές από ζώα (αγελάδων, ελαφιών και τράγων) και έφτιαχναν μόνοι τους τις μάσκες που φορούσαν. Τα συγκεκριμένα έθιμα έχουν ρίζες στους πρώτους κάτοικους της περιοχής, τους Ορεστείες και του Δωριείς.
Στην συνέχεια με την εξάπλωση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας εξελίχτηκε στην νέα γιορτή τα saturnalia προς τιμή του Κρόνου. Οι μεταμφιέσεις εξελίχτηκαν εκείνα τα χρόνια και οι άνθρωποι ντύνονταν σαν ζητιάνοι (rogatores). Στην πορεία μεταφέρθηκε στο Βυζάντιο όπου όπως ήταν αναμενόμενο όλες οι λατρευτικές γιορτές της αρχαίας Ελλάδας ήρθαν σε αντίθεση με την επίσημη τότε χριστιανική θρησκεία με αποτέλεσμα πολλά στοιχεία να εξαφανιστούν εντελώς αλλά ευτυχώς κάποια αλλά μπόρεσαν να αντέξουν στον χρόνο και να φτάσουν μέχρι της μέρες μας. Την περίοδο του Βυζαντίου απαγορεύτηκαν αυστηρά οι μεταμφιέσεις ζωών κι έτσι σταδιακά καθιερώθηκαν άλλες μορφές μεταμφίεσης, όπως π.χ. η αλλαγή του φύλου (οι άνδρες φορούν φούστες και μαντήλια και οι γυναίκες μουστάκια και γραβάτες). Από την εποχή της τουρκοκρατίας οι μεταμφιέσεις άρχιζαν να αλλάζουν και να καταγράφονται για πρώτη φορά οι τσαρανιασμένοι ραγκουτσάρηδες δηλαδή άνθρωποι βαμμένοι στο πρόσωπο και το σώμα με μαύρο χρώμα. Στην περιοχή της Καστοριάς οι κάτοικοι έβγαιναν στον δρόμο μεταμφιεσμένοι με ότι πιο πρόχειρα ρούχα είχαν, πήγαιναν επισκέψεις σε σπίτια συνήθως αυτών που γιόρταζαν και στο τέλος όλοι κατέληγαν στην πιο παλαιά περιοχή της πόλης το Ντολτσό.
Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1920-1930 η παρουσία του Βάκχου ήταν επιβεβλημένη. Τον μετέφεραν πάνω σε ένα γαϊδουράκι που ήταν στολισμένο με κληματόφυλλα και στο σαμάρι του είχαν στερεώσει το ξόανο του Θεού Διονύσου, μέσα στο οποίο υπήρχε ένα μικρό βαρελάκι με κρασί. Την περίοδο 1940 -1950 άρχισαν να έρχονται πολλοί καστοριανοί που είχαν μεταναστεύσει στο εξωτερικό και άρχισαν να προσθέτουν νέες αλλαγές στις μεταμφιέσεις. Την εποχή εκείνη τα πιο γνωστά και μεγαλύτερα καφενεία της πόλης το «Βυζάντιο» και η «Αίγλη» διοργάνωναν ολονύχτια γλέντια, με παρέες μεταμφιεσμένων που άλλες ήταν μεταμφιεσμένες σύμφωνα με τα πατροπαράδοτα έθιμα, ενώ άλλες άρχισαν να υιοθετούν νέους τρόπους και πρότυπα μεταμφίεσης. Στα μέσα της δεκαετίας άρχισε και η βράβευση των μεταμφιεσμένων από το Δήμο Καστοριάς, δίνοντας μια άλλη διάσταση στην όλη διαδικασία.
Φτάνοντας στο σήμερα η έναρξη για Ραγκουτσάρια ξεκινά τα Θεοφάνια μετά την ρίψη του σταυρού και τον αγιασμό των υδάτων. Στην οδό Μητροπόλεως και την πλατεία Ομονοίας οι μεταμφιεσμένοι πηγαινοέρχονται χορεύοντας και διασκεδάζοντας. Παίρνουν μέρος σε «μπουλούκια», το καθένα με την δική του παραδοσιακή ορχήστρα χάλκινων χορούς, τραγούδια και με άφθονο κρασί. Την δεύτερη μέρα, ανήμερα του Αϊ-Γιαννιού, κάθε παρέα πηγαίνει στα σπίτια (όπως γίνονταν και από παλιά), για να διώξουν τα κακά πνεύματα και να παροτρύνουν τους νοικοκυραίους να συμμετέχουν και αυτοί στο ξέφρενο γλέντι. Την τρίτη ημέρα κορυφώνονται οι εκδηλώσεις με την μεγάλη παρέλαση των αρμάτων και των μεταμφιεσμένων (μπουλουκιών και σχολικών ομάδων), ξεκινά από το Δημαρχείο, φτάνει στην πλατεία Ομονοίας, αφού περάσει από την οδό Μητροπόλεως και καταλήγει στην πλατεία Ντολτσό.
Κατά τη διάρκεια της παρέλασης η οποία διαρκεί αρκετές ώρες, παίρνουν μέρος τα σχολεία και οι παρέες που παρελαύνουν με τα πόδια και με τη συνοδεία των οργάνων. Στη συνέχεια βραβεύονται οι καλύτερες συμμετοχές στις διάφορες κατηγορίες (εμφάνιση, θέαμα, σάτιρα, παράδοση) με την παράδοση αναμνηστικών. Στα Ραγκουτσάρια παίρνουν μέρος όλοι οι Καστοριανοί, αλλά και πολλοί ξένοι που παρευρίσκονται εκείνες τις μέρες στην πόλη με σκοπό να ξεχάσουν όλα τα προβλήματα της χρονιάς. Πέρα από τις συμβολικές ερμηνείες του εθίμου, τα Καστοριανά Ραγκουτσάρια προσδίδουν σήμερα μια εύθυμη και διασκεδαστική νότα, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας.
Πηγές:
- el.wikipedia.org
- kastoria.gov.gr
Σύνταξη κειμένου: Δημοσθένης Ζιούλας
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
Παρόμοια άρθρα που μπορεί να σ’ενδιαφέρουν:
- Πασχαλινά Έθιμα: Με ρίζες στα παλαιά χρόνια
- Δισπηλιό Καστοριάς: Ταξίδι σε μια άλλη εποχή
- Χαλάνδρι: Η πατρίδα του Ευριπίδη
- Μελίσσια Αττικής: Το προάστιο του ονείρου
- Το γερμανικό φρουραρχείο στην οδό Κοραή 4
