Πεντέλη Αττικής: Το στέμμα του Πεντελικού όρους

Η Πεντέλη βρίσκεται πάνω στο Πεντελικό όρος. Μια γραφική, σχεδόν εξοχική πόλη, που δεσπόζει στο ψηλότερο σημείο του μυστηριακού βουνού, και η ιστορία της βρίσκεται σε μια συνεχή εξέλιξη από τα πρώτα χρόνια της ύπαρξης της, μέχρι τις μέρες μας. Η Πεντέλη σήμερα είναι πλέον δημοτική κοινότητα του Δήμου Πεντέλης, μαζί με τις διπλανές περιοχές των Μελισσιών και τις Νέας Πεντέλης. Το κλίμα της μοναδικό σε ολόκληρο το λεκανοπέδιο. Οι αυτόχθονες της περιοχής ήταν Σαρακατσάνοι βοσκοί από τον Μαραθώνα που ήρθαν στην περιοχή για να καλλιεργήσουν τα κτήματα της Μονής Πεντέλης. Οι εναλλαγές των αιώνων που πέρασαν από πάνω της, επιβάλλουν την επίσκεψη μας εκεί με σεβασμό, και σήμερα παρέα θα ταξιδέψουμε στον χωρόχρονο για να την μάθουμε όσο καλύτερα μπορούμε.

Τα πρώτα σημάδια της ιστορίας της, μας φέρνουν στην παλαιοντολογική περίοδο. Στις υπώρειες του όρους εντοπίστηκαν ευρήματα από σαρκοφάγα και φυτοφάγα ζώα καθώς και δείγματα που καταδεικνύουν πλούσια πανίδα. Τα ευρήματα αποτελούνταν από μαστόδοντες, ρινόκερους, ελάφια, αντιλόπες, ύαινες, και ένα σπάνιο είδος γιγάντιας χελώνας. Σήμερα κάποια δείγματα φιλοξενούνται στο Παλαιοντολογικό μουσείο του Πανεπιστήμιου Αθηνών και μερικά έχουν μεταφερθεί στο εξωτερικό. Προχωρώντας στον χρόνο φτάνουμε στην αρχαιότητα και βλέπουμε τα πρώτα σημάδια κατοίκησης στο λόφο που βρίσκεται μπροστά από το βουνό, στην σημερινή πλατεία Αγίας Τριάδας. Ο δήμος που εγκαθίσταται εκεί ονομάζεται Πεντέλη και χρονολογικά βρισκόμαστε στον 3ο αιώνα π.Χ. κάτι που πιστοποιεί και ο Παυσανίας με τα γραπτά του.

Τον 4^ο αιώνα π.Χ. μετά την νίκη των Αθηναίων στην μάχη του Μαραθώνα, αποφασίζουν να ανακατασκευάσουν την Ακρόπολη αντικαθιστώντας από παλαιό ναό τον πωρόλιθο, με ένα νέο ναό δωρικού ρυθμού από μάρμαρο. Έτσι οι Αθηναίοι ανακάλυψαν ότι το Πεντελικό όρος περιέχει στα σπλάχνα του, το μοναδικό στον κόσμο, σκληρό και λευκό μάρμαρο. Το αρχαίο λατομείο ανακαλύφτηκε στα νοτιοδυτικά του βουνού στην σημερινή θέση της σπηλιάς του Νταβέλη. Η εξόρυξη του γίνονταν με σφήνες χαλκού και σιδερένια ελάσματα, και η μεταφορά των μαρμάρινων μεγάλων όγκων, γίνονταν, με την χρήση αντίβαρων, βαρούλκων και τροχαλιών. Δυνατοί άνδρες μετέφεραν το μάρμαρο από το σημείο εξόρυξης στην τότε επονομαζόμενη οδό «Πεντελέθεν Λιθαγωγίας» αφού τοποθετούσαν το μάρμαρο σε έλκηθρα, και μέσω της ευθύγραμμης στενής και κατηφορικής λιθόστρωτης οδού μετακινούνταν προς τον σταθμό φόρτωσης των μεγάλων αμαξών με προορισμό την Αθήνα. Έτσι η Πεντέλη στόλισε τον μοναδικό στον κόσμο Παρθενώνα. Το Πεντελικό όμως μάρμαρο  είχε χρησιμοποιηθεί ακόμα και στου κίονες του ναού του Δία στο Καπιτώλιο της Ρώμης καθώς και σε άλλους σημαντικούς αρχαιολογικούς ναούς αλλά και σε πιο σύγχρονα κτήρια όπως της Ακαδημίας Αθηνών, την Εθνική βιβλιοθήκη και το Πολυτεχνείο.

Λίγο πιο πάνω από το αρχαίο λατομείο σε 800 μέτρα υψόμετρο βρίσκεται το Νυμφαίο της Πεντέλης . Την ίδια περίοδο με την εξόρυξη, εντός της σπηλιάς ιδρύεται μαντείο (Νυμφαίο) που ήταν αφιερωμένο στην λατρεία γυναικείων θεοτήτων, τις νύμφες, το μοναδικό στην Ελλάδα. Εικάζεται ότι το σπήλαιο ήταν τόπος ξεκούρασης των λατόμων μετρά από την κουραστική δουλειά. Ο σπουδαίος αρχαιολόγος Ιωάννης Παπαδημητρίου ανακάλυψε ανάγλυφα των νυμφών, και των θεών Πάνα και Ερμή και πλέον διακοσμούν το αρχαιολογικό μουσείο της Αθήνας. Η συνεισφορά της περιοχής όμως δεν τελειώνει εδώ. Λόγω των πυκνών δασών από πεύκο έδινε ξυλεία ως πρώτη ύλη στους Αθηναίους για να κατασκευάσουν τις Τριήρεις. Τα ξύλα ήταν εμποτισμένα με ρητίνη και χρησίμευαν στον κλείσιμο των αρμών των πλοίων. Στην κοιλάδα των Καλισσίων, σημερινή Καλλιθέα Πεντέλης, οι αρχαιολόγοι έφεραν στο φως ένα αρχαίο τοίχος και λείψανα από αρχαίο οικισμό.

Τον 2^ο αιώνα μ.Χ. ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αδριανός παίρνει την σημαντική απόφαση να δημιουργήσει το ομώνυμο Αδριάνειο Υδραγωγείο ώστε να υδροδοτήσει την Αθήνα. Το έργο ξεκίνησε το 134 μ.Χ. και ολοκληρώθηκε το 14ο μ.Χ. Το υδραγωγείο ήταν μια υπόγεια σήραγγα μήκους 25 χιλιομέτρων. Η αρχή της βρίσκεται στο δυτικό αδιέξοδο της οδού Μεσολογγίου στην περιοχή της Αγίας Τριάδας Πεντέλης και η διαδρομή της τέμνει την οδό Αγ. Τρύφωνος της ίδιας περιοχής, περνάει στο δυτικό άκρο της πλατείας Αγίας Τριάδος και διαμέσου της κλίμακας της Ιεράς Μονής Πεντέλης συνεχίζει προς Χαλάνδρι και έφτανε στον Λυκαβηττό . Ήταν σχεδιασμένο έτσι  ώστε μαζεύει νερό κατά μήκος όλης της διαδρομής, έχοντας κατασκευαστεί και πολλά συμπληρωματικά έργα συνδεδεμένα με το Αδριάνειο μέσω υπογείων σηράγγων ή μικρών υδραγωγείων που μετέφεραν νερό από άλλες πηγές.

Φτάνοντας στα χριστιανικά χρόνια , τον 10^ο αιώνα μ.Χ. στο Πεντελικό όρος αρχίζει η ανοικοδόμηση πληθώρας χριστιανικών ναών. Η Ιερά μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου της  Πεντέλης  που είναι γνωστή και ως Ιερά Μονή Πεντέλης  θεωρείται από τα πιο πλούσια ελληνικά μοναστήρια. Ιδρύθηκε το 1578 από τον Άγιο Τιμόθεο. Το καθολικό του ναού είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο και με μελλοντικές προσθήκες τελικά πήρε την μορφή τρίκογχου. Οι τοιχογραφίες είναι μοναδικές και πιθανολογείτε ότι πραγματοποιήθηκε από τον αγιογράφο Δημήτριο Κακκαβά και ο παντοκράτορας φτιάχτηκε μεταγενέστερα γύρω στο 1750. Τις εικόνες όμως του ιερού βήματος και του τέμπλου  αγιογραφήθηκαν από τον Φώτη Κόντογλου. Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας η Ιερά Μονής συμβάλλει στην διάδοση του χριστιανικού πνεύματος και στη μεταλαμπάδευση της ελληνικής παιδείας, σήμερα υπάρχει κάτω από το μοναστήρι το κρυφό σχολείο. Το 2013 με απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού ξεκίνησαν εργασίες αποκατάστασης των κτηρίων και την δημιουργία εκθεσιακού κέντρου. Στην μονή φιλοξενείται μουσείο με έκθεση των κειμηλίων της, βιβλιοθήκη, ενώ στην ανατολική πλευρά λειτουργεί από 1969 το Διορθόδοξο κέντρο της εκκλησίας της Ελλάδας. Ιδιαίτερη αναφορά ότι κάνεις δεν πρέπει να χάσει την Αναπαράσταση της αποκαθήλωσης την Μεγάλη Παρασκευή.

Μεγάλη μορφή της περιοχής που άφησε το στίγμα της, ήταν η γνωστή δούκισσα της Πλακεντίας (Σοφία Ντε Μπαρμπουά). Άφησε κληρονομιά στην περιοχή το Μέγαρο Δουκίσσης Πλακεντίας (Καστέλο Ροδοδάφνης), μια έπαυλη του 19^ου αιώνα που θυμίζει γοτθικό πύργο και είναι ένα κλασικό δείγμα αρχιτεκτονικής της εποχής. Η κατασκευή του πραγματοποιήθηκε το 1840 από τον Αρχιτέκτονα Κλεάνθη και τον μηχανικό του Αλέξανδρο Γεωργαντά. Την περίοδο 1950 και έως 1967 χρησιμοποιήθηκε ως προσωρινή κατοικία του κληρονόμου του ελληνικού θρόνου Κωνσταντίνο. Το καλοκαίρι πλέον πραγματοποιούνται θεατρικές, και άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Μαζί με το περίφημο μέγαρο η Δούκισσα κατασκευάζει και αλλά 3 κτήρια. Το κτήριο “Tourelle” που βρίσκεται σήμερα στην οδό Ελευθέριου Βενιζέλου ερείπιο πια , δίπλα το παλαιό πανδοχείο “Plaisance”που πλέον ανήκει σε ιδιώτη, και το κτήριο “Maisonette” στην γωνία οδών Τσάκωνα & Αθανασιάδη και αυτό σε ιδιοκτησία ιδιώτη. Ο τύμβος της Δούκισσας της Πλακεντίας βρίσκεται στην οδό Νικ. Αθανασιάδου. Είναι ένας μαρμάρινος τάφος σε σχήμα ναόσχημου σαρκοφάγου με τέσσερις κίονες δωρικού ρυθμού στις άκρες του. Η επιγραφή είναι στην γαλλική γλώσσα και αναγραφεί όλα τα σχετικά στοιχεία της. Φημολογείται ότι ο σχεδιαστής του τάφου ήταν ο Φρειδερίκος Γκαίρτνερ. Στο παρελθόν ο τάφος είχε συληθεί χωρίς όμως να βρουν τίποτα αξίας.

Κοντά στην ζώνη των λατομείων, στην θέση Καμάρι, βρίσκεται ένα όχι και τόσο γνωστό εκκλησάκι, οι Άγιοι Ασώματοι (Ναός αγίου Μιχαήλ του Κηπουλούεζη). Είναι ένα πανέμορφο υστεροβυζαντινό μνημείο και χρονολογείται μεταξύ του 14^ο-15^ο αιώνα. Ο τύπος του, είναι μια μικρή Βασιλική με τυφλό τρούλο. Δίπλα από τον ναό υπάρχουν δυο δωμάτια που ανήκαν στον ασκητή που έμενε εκεί. Οι τοιχογραφίες μοναδικές ξεχωρίζουν η σύναξη των Αρχαγγέλων που κρατούν εντός ενός μεταλλίου την εικόνα του Ιησού Χριστού, και οι εικόνες των Άγιο Δημητρίου & Αγίου Γεωργίου. Κάνεις δεν πρέπει να χάσει μια επίσκεψη και στο Αστεροσκοπείο της Πεντέλης που ιδρύθηκε το 1936 και βρίσκεται στην κορυφή του λόφου Κουφού και είναι κατασκευασμένο εξολοκλήρου από πεντελικό μάρμαρο. Στην περιοχή υπάρχει και η διάσημη σπηλιά του Νταβέλη που βρίσκεται νοτιοδυτικά του όρους, εδώ οι θρύλοι και οι μύθοι δίνουν μια μυστηριώδες διάσταση και συχνά πυκνά γίνονται αναφορές για μεταφυσικά φαινόμενα. Στην αρχαιότητα ήταν ιερό του θεού Πάνα και στα βυζαντινά χρόνια υπήρξε ερημητήριο ασκητών. Δεξιά της σπηλιάς υπάρχει το γραφικό εκκλησάκι του Αγίου Νικόλαου με τοιχογραφίες του 13^ου αιώνα και το ασκηταριό του Αγίου Σπυρίδωνα με μεταβυζαντινά έργα.

Στην περιοχή υπάρχουν πολλές πηγές και νερά που δημιουργούν στην θέση Βαλανάρη ένα καταπληκτικό καταρράκτη ύψους 5-6 μέτρων μέσα σε ένα μοναδικό τοπίο στην θέση Ντράφι – Καλλιθέα. Ένας δεύτερος μικρότερος καταρράκτης υπάρχει και στην περιοχή της Ραπεντώσας που για να τον εντοπίσεις υπάρχει ένα μικρό φαράγγι. Η περιοχή της Ραπεντώσας είναι μια απομονωμένη κοιλάδα και κρύβει πολλές εκπλήξεις. Εδώ θα εντοπίσετε ένα φράγμα που έχει δημιουργήσει η ΕΥΔΑΠ το 2004 και έχει δημιουργηθεί μια μικρή λίμνη που την άνοιξη είναι πανέμορφη. Στην περιοχή της Νέας Πεντέλης υπάρχει άγνωστη σε πολλούς η ρεματιά Πεντέλης – Χαλανδρίου και εξελίσσεται σε τρεις διαφορετικούς κλάδους. Ο πρώτος και ομορφότερος κλάδος που περνά κάτω από την Λεωφόρο Αλέξανδρου Παναγούλη περνά μέσα από 3 βασικά αξιοθέατα που είναι συνήθως άγνωστα ακόμα και στους ντόπιους. Στην οδό Αριστείδου υπάρχει ένα πέτρινο φράγμα κατασκευής του 1920 με μήκος 10 μέτρα και στο ψηλότερο σημείο του δημιουργεί ένα μικρό καταρράκτη. Λίγο πιο κάτω θα συναντήσετε ένα πανέμορφο εγκαταλειμμένο πέτρινο μύλο και μετά κοντά στην οδό Μαράθη θα συναντήσετε τον Βύθουλα μια γούρνα με νερό με βάθος περίπου τα 2 μέτρα που την δεκαετία του 50 οι νεοπεντελιωτές έκαναν συχνά μπάνιο.

Συνοψίζοντας δεν αργείς να καταλάβεις ότι η ιστορία της περιοχής είναι μοναδική. Ο πλούτος της περιοχής δεν είναι ευρέως γνωστός, αλλά νομίζω ότι έχει έρθει ο καιρός, ένα-ένα τα σημάδια της, να αναδειχτούν, και να την κάνουν γνωστή  στα πέρατα της γης. Ο τόπος που κόσμησε τον πιο όμορφο ναό του κόσμου, τον Παρθενώνα, πρέπει να βρει την θέση που του αναλογεί, έτσι απλά γιατί, του, το  χρωστάμε.

Πηγές:

• wikipedia
• hellinon.net
• akrokerama.blogspot.com
• enromiosini.gr
• protothema.gr
• tilestwra.com
• memorylifegr.blogspot.com
• myxalandri.gr

Σύνταξη κειμένου: Δημοσθένης Ζιούλας

Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου