Εικόνες από τη σφαγή του Διστόμου
Δίστομο Βοιωτίας, ένας τόπος χτισμένος στο νοτιοδυτικό τμήμα της επαρχία Λιβαδειάς, αυτού του νομού Βοιωτίας. Ένας τόπος γεμάτος ιστορία μέσα του και συνάμα χιλιάδες ομορφιές που κάθε επισκέπτης πρέπει να γνωρίσει. Το Δίστομο, από το 2010, είναι έδρα του δήμου Διστόμου-Αράχωβας-Αντίκυρας. Η ομώνυμη δημοτική ενότητα αποτελείται από τους οικισμούς Διστόμου, Παραλίας Διστόμου και Αγίου Νικολάου. Ο πληθυσμός του οικισμού, σύμφωνα με την απογραφή του 2011, είναι 1.589 κάτοικοι. Βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του νομού Βοιωτίας, χτισμένο σε μία μικρή πεδιάδα που εκτείνεται ανάμεσα στα όρη Κίρφη, Παρνασσός και Ελικώνας. Απέχει 160 χιλιόμετρα από την Αθήνα, 25 χιλιόμετρα από τη Λιβαδειά, 13 χιλιόμετρα από την Αράχωβα και 15, περίπου, χιλιόμετρα από τη Δεσφίνα.
Το Δίστομο είναι φημισμένο τόσο για την τεράστια ιστορία της, στο πέρασμα του χρόνου όσο και τις ομορφιές της αλλά και τα δικά της αγνά προϊόντα που δεν είναι άλλα από: Ελιές, Λάδι, Κρασί, Σταφύλια, ντόπια κρέατα που κάθε επισκέπτης θα θέλει να γευτεί, τυροκομικά προϊόντα αλλά και παραδοσιακό τραχανά. Προϊόντα που συνθέτουν δηλαδή το καθένα ξεχωριστά τη μεσογειακή πυραμίδα διατροφής. Αδιαμφισβήτητα, αποτελεί πόλος έλξης για αρκετούς επισκέπτες.
Και αυτό επιτυγχάνεται τόσο με την ιστορία και τις παραδοσιακές γεύσεις αλλά όσο και με την φιλοξενία των κατοίκων της κωμόπολης. Τέλος, κάθε επισκέπτης, που επισκέπτεται το Δίστομο, θα έχει την δυνατότητα να γνωρίσει τα ασυνήθιστα -για αυτόν- παραδοσιακά έθιμα τους. Ένα επίσης, έθιμο που υπάρχει ακόμη και σήμερα κατά την περίοδο της Αποκριάς είναι οι περίφημοι Κουδουναραίοι, νέοι ντυμένοι με προβιές και φύλλα ελιάς που βγαίνουν στους δρόμους και αλαλάζουν φέρνοντας την άνοιξη. Αλλά και ένα άλλο έθιμο που τελούνταν κατά την περίοδο της εορτής του Αγίου Γεωργίου, ήταν ο διαγωνισμός δύναμης στην άρση πέτρας, έθιμο που πλέον έχει εγκαταλειφθεί.
Ιστορία του τόπου
- Αρχαία και Ρωμαϊκή ιστορία
Στην αρχαιότητα το Δίστομο λεγόταν Άμβροσσος ή Άμβρωσσος ή Άμφρυσσος και ανήκε στην Φωκίδα. Ιδρύθηκε από τον ομώνυμο ήρωα και στην πόλη υπήρχε ιερό της θεάς Αρτέμιδος Δικτυνναίας.
Η Άμβροσσος ήταν μία από τις πόλεις, που κατέστρεψε ο περσικός στρατός του Ξέρξη στο πέρασμά του από την Φωκίδα. Ξεθεμελιώθηκε το 346 π.Χ. από το Φίλιππο Β΄ τον Μακεδόνα κατά τον Ιερό πόλεμο και γκρεμίστηκε το διπλό τείχος της πόλης, το οποίο επαναχτίστηκε λίγο πριν από τη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.) και το 198 π.Χ. κυριεύτηκε από τους Ρωμαίους με αρχηγό τον Φλαμινίνο.
Όταν την επισκέφθηκε ο Παυσανίας, ανέφερε, ότι μεγάλο μέρος της πεδιάδας, που την περιβάλλει, καταλαμβανόταν από αμπέλια, και ότι υπήρχε ένας θάμνος στην περιοχή, που ονομάζόταν κόκκος και χρησιμοποιείτο για βαφή. Από ενεπίγραφη πλάκα του 3ου αιώνα μ.Χ. μαθαίνουμε, ότι στην Αμβρυσσό γίνονταν κάθε τετραετία γυμναστικοί και ιππικοί αγώνες. Έχει βρεθεί μία αναθηματική επιγραφή στο Κορύκειο Άνδρο του Παρνασσού, που αναγράφει το όνομα ενός Αμβρύσσιου. Συγκεκριμένα αναφέρει «ΕΥΣΤΡΑΤΟΣ ΑΛΚΙΔΑΜΟΥ ΑΜΒΡΥΣΙΟΣ ΣΥΜΠΕΡΙΠΟΛΟΙ ΠΑΝΙΝΥΜΦΑΙΣ», σε βάση μαρμάρινη και σε δυο αγγεία πήλινα για την αφιέρωση του σπηλαίου.
- Βυζαντινή και Νεότερη ιστορία
Επί Βυζαντινής Αυτοκρατορίας η περιοχή δέχτηκε επιδρομές από Γότθους, Ούννους και Σλάβους. Μετά την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 μ.Χ. κυριάρχησαν στην περιοχή οι Φράγκοι, οι Ενετοί, οι Καταλανοί και τέλος οι Τούρκοι. Είναι από τα λίγα μέρη της περιοχής που πέρασαν αδιάλειπτα στην ιστορία χωρίς ερήμωση.
Από Ευρωπαίους περιηγητές (1610 – 1895), (από τους τελευταίους ο Αυστριακός Ludwig Salvator), έχουμε μαρτυρίες για αρχαία έθιμα από τους κατοίκους του Διστόμου, και για μέρος που αριθμούσε 110 μέχρι 130 σπίτια (1776). Επίσης για αυστηρά μονόγλωσσο μέρος, πράγμα που σχολίασαν όλοι οι περιηγητές, γιατί εκείνη την περίοδο (από το 1400) είχαν εισβάλλει Σλάβοι και Αλβανοί στην ευρύτερη περιοχή Βοιωτίας και Αττικής, με αποτέλεσμα να μην ακούν την ελληνική γλώσσα οι ευρωπαίοι περιηγητές σε άλλα μέρη.
Κατά την Επανάσταση του 1821 στο Δίστομο έγιναν δύο μάχες: η πρώτη στις 9 Μαΐου 1825 και η δεύτερη τον Ιανουάριο του 1827. Επίσης, στρατευμένοι από το Δίστομο συμμετείχαν στους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913 και στη Μικρασιατική εκστρατεία 1921-1922.
Και η ιστορία αυτού του πολύπαθου τόπου δε σταματά εδώ. Αλλά συνεχίζεται με την πιο αιματηρή σελίδα της σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας. Και δεν είναι άλλη από την Σφαγή του Διστόμου.
Γενικό πλαίσιο του πολέμου
Οι Γερμανικές δυνάμεις χάνουν το πόλεμο σε όλα τα μέτωπα του πολέμου, και προσπαθούν να συγκροτήσουν την άμυνα τους στο πεδίο της Νορμανδίας, με αποτέλεσμα οι μονάδες στην Ελλάδα να πρέπει να μετατεθούν, αλλά η παρουσία του αντάρτικου να τις καθηλώνει. Η περιοχή της Βοιωτίας δεν δημιούργησε τάγματα ασφαλείας αλλά αντιθέτως στήριζε τον ΕΛΑΣ. Οι μονάδες των Γερμανών στη περιοχή της Βοιωτίας είχαν ιστορικό σφαγών αιχμαλώτων στο Ανατολικό μέτωπο του πολέμου.
Παράλληλα στις άλλες κατεχόμενες χώρες, 14 μέρες πριν τη σφαγή στο Δίστομο, στρατεύματα από την 7η Prinz Eugen Division των SS εκτέλεσαν 834 σέρβους ως υποστηρικτές του γιουγκοσλάβικου παρτιζάνικου κινήματος. Δυο ημέρες πριν τη σφαγή στο Δίστομο 135 Καναδοί στρατιώτες αιχμάλωτοι εκτελούνται και γερμανικά παντζερ πέρασαν πάνω από τα πτώματα τους, ενώ την επόμενη ημέρα στη πόλη Tulle κρεμάστηκαν 99 άτομα.
Την ίδια ημέρα με τη σφαγή στο Δίστομο στο Οραντούρ Συρ Γκλάν στη Γαλλία επ’ αφορμής μικρών συγκρούσεων -χωρίς απώλειες- με αντάρτικες δυνάμεις, οι Γερμανικές δυνάμεις σκότωσαν 648 αμάχους (247 γυναίκες 205 παιδιά). Όλα αυτά δείχνουν, ότι υπήρχε μια ευρεία στρατηγική αντιμετώπισης της υποστήριξης των αντάρτικων στρατευμάτων με αντίποινα στον άμαχο πληθυσμό.
Ιστορικό πλαίσιο
Στις 10 Ιουνίου του 1944 ο εικοσιεξάχρονος τότε Φριτς Λάουτενμπαχ, λοχαγός των SS του 2ου λόχου του 1ου τάγματος του 7ου τεθωρακισμένου συντάγματος της αστυνομίας SS, έλαβε διαταγή να μετακινήσει τον λόχο του από την Λειβαδιά προς τα χωριά Δίστομο, Στείρι και Κυριάκι με σκοπό τον εντοπισμό ανταρτών στην δυτική πλευρά του Ελικώνα.
Σαν δόλωμα οι Γερμανοί είχαν δύο επιταγμένα Ελληνικά φορτηγά γεμάτα με άνδρες των SS μεταμφιεσμένους σε χωρικούς, που προπορεύονταν της κύριας φάλαγγας. Ταυτόχρονα ο 10ος και 11ος λόχος του 3ου τάγματος από την Άμφισσα κατευθυνόταν προς το Δίστομο για να συναντήσουν τον 2ο λόχο. Οι τρεις λόχοι συναντήθηκαν χωρίς να έχουν εντοπίσει αντάρτες εκτός από 18 παιδιά που κρύβονταν σε γύρω στάνες. Έξι από τα παιδιά που προσπάθησαν να δραπετεύσουν εκτελέστηκαν.
Οι Γερμανοί μπήκαν στο Δίστομο και εκφοβίζοντας τους χωρικούς έμαθαν, ότι υπήρχαν αντάρτες στο Στείρι. Ο 2ος λόχος κατευθύνθηκε προς τα εκεί και στην θέση Λιθαράκι, περιοχή του Στειρίου, έπεσε σε ενέδρα των ανταρτών του 11ου λόχου του 3ου τάγματος του 34ου συντάγματος του ΕΛΑΣ. Η μάχη του Στειρίου ήταν σκληρή και κράτησε περίπου μέχρι τις δύο το μεσημέρι αναγκάζοντας τους Γερμανούς σε οπισθοχώρηση.
Η Σφαγή του Διστόμου
Αν και από το χωριό Δίστομο τα Γερμανικά στρατεύματα δεν δέχθηκαν κάποια πρόκληση (παρόλο που μεταπολεμικά το ισχυρίστηκαν οι Γερμανοί κατηγορούμενοι της σφαγής), για λόγους αντεκδίκησης ο 2ος λόχος του 8ου Συντάγματος της 4ης Αστυνομικής Τεθωρακισμένης Μεραρχίας Γρεναδιέρων των Ες Ες άρχισε την σφαγή όσων κατοίκων έβρισκαν στο χωριό. Η μανία τους ήταν τόσο μεγάλη, ώστε δεν ξεχώριζαν από το μακελειό ούτε τα γυναικόπαιδα, ούτε τους ηλικιωμένους. Τον ιερέα του χωριού τον αποκεφάλισαν, βρέφη εκτελέστηκαν και γυναίκες βιάστηκαν πριν θανατωθούν.
Η σφαγή σταμάτησε μόνον όταν νύχτωσε και αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην Λειβαδιά, αφού πρώτα έκαψαν τα σπίτια του χωριού. Οι εκτελέσεις συνεχίστηκαν και κατά την επιστροφή των Γερμανών στην βάση τους, καθώς σκότωναν όποιον άμαχο έβρισκαν στον δρόμο τους. Οι νεκροί του Δίστομου έφτασαν τους 228, εκ των οποίων οι 117 γυναίκες και 111 άντρες, ανάμεσά τους 53 παιδιά κάτω των 16 χρόνων. Η μαρτυρία του απεσταλμένου του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού Eλβετού George Wehrly, ο οποίος έφτασε στο Δίστομο μετά λίγες μέρες μιλάει για 600 νεκρούς στην ευρύτερη περιοχή, με πτώματα να κρέμονται ακόμα και από δέντρα περιμετρικά του δρόμου, που οδηγεί στο χωριό.
Τις 24 Ιουνίου 1944, οι Γερμανοί επανήλθαν και έκαψαν τα σπίτια και τις θημωνιές στα αλώνια του Στειρίου, χωρίς ανθρώπινες απώλειες, αφού οι κάτοικοι του είχαν προλάβει να κρυφτούν σε γειτονικές δύσβατες περιοχές του χωριού.
Ο λοχαγός των SS Φριτς Λάουτενμπαχ (Fritz Lautenbach) είναι ο άνθρωπος που εκτέλεσε την εντολή για τη σφαγή του Διστόμου, ο οποίος και μετά το τέλος της συνέταξε ψευδή αναφορά, που ανέφερε, ότι οι άνδρες του δέχθηκαν επίθεση “με όλμους, αυτόματα όπλα και τουφέκια από τη μερία του Διστόμου”.
Η αναφορά του Lautenbach αμφισβητήθηκε αμέσως καθώς ο Georg Koch, πράκτορας της μυστικής υπηρεσίας, o οποίος συνόδευε επίσης το τάγμα, υπέβαλλε ξεχωριστή αναφορά κατά την οποία βεβαίωσε, ότι το τάγμα στην πραγματικότητα έπεσε σε ενέδρα πολλά μίλια έξω από το Δίστομο. Ο Koch προσθέτει, επίσης, ότι μόνο αφού το τάγμα είχε αποτελεσματικά απωθήσει τους “αντάρτες”, έκανε μεταβολή προς το Δίστομο, για να διεκπεραιώσει τη σφαγή.
Στην ανάκριση που ακολούθησε, ο Λάουτενμπαχ υπερασπίστηκε τις επιλογές του λέγοντας, ότι προτίμησε συνειδητά να ακολουθήσει το πνεύμα των διαταγών, παρά το γράμμα. Επίσης, δήλωσε, ότι γνώριζε πως η επιλογή του μπορούσε να θεωρηθεί ανυποταξία, ωστόσο ήλπιζε να εγκριθεί εκ των υστέρων, βάσει των ανθρωπιστικών και στρατιωτικών ιδανικών. Σημειώνεται, ότι στο στρατοδικείο που ακολούθησε, δεν κλήθηκε κανένας Έλληνας μάρτυρας.
Ένας από τους επκεφαλής που θεωρήθηκε επίσης υπεύθυνος για την σφαγή στο Δίστομο, ο Χανς Τσάμπελ (en: Hans Zampel) μετά το τέλος του πολέμου συνελήφθη στην Γαλλία και εκδόθηκε στην Ελλάδα. Στην πορεία ζητήθηκε η μεταφορά του στην Γερμανία για τις εκεί έρευνες όπου και παρέμεινε. Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες ζει ως σήμερα ελεύθερος.
Μέλη του ίδιου συντάγματος είχαν πραγματοποιήσει ένα μήνα μόλις πριν, την Σφαγή της Κλεισούρας με 273 αμάχους νεκρούς ανάμεσα τους παιδιά και βρέφη.
«Αντίκρισα στη μέση του σπιτιού την αδελφή μου ανάσκελα, γυμνή από τη μέση και κάτω. Το φουστάνι της ήταν γυρισμένο προς τα πάνω και σκέπαζε το σχισμένο και κομματιασμένο στήθος της, το πρόσωπό της ήταν παραμορφωμένο, όλο το σώμα της κατακομματιασμένο. Μα το χειρότερο και φρικαλεότερο θέαμα ήταν, όταν από τη στάση του σώματός της κατάλαβα ότι οι Γερμανοί είχαν βιάσει το άψυχο κορμί της. Δίπλα της βρισκόταν το τεσσάρων μηνών κοριτσάκι της λογχισμένο, με σπασμένο το κεφαλάκι του, και στο στόμα του είχε τη ρώγα του στήθους της μάνας του που είχαν κόψει εκείνοι οι κανίβαλοι. Το άλλο κοριτσάκι της, η 6χρονη Ελένη, βρισκόταν στο κατώφλι του σπιτιού μέσα σε μια λίμνη αίματος με βγαλμένα τα σπλάχνα του. Το είχαν ξεκοιλιάσει με μαχαίρι. Το αγόρι της, ο 3χρονος Γιάννης, το βρήκα νεκρό στην αυλή με λιωμένο κεφάλι».
— Αφήγηση επιζώντων της σφαγής.
Πηγές:
Σύνταξη κειμένου: Ανθή Σακκά
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
