Άγραφα: ένας γραφικός προορισμός

Τα Άγραφα είναι μια ιστορική περιοχή και οροσειρά στη Στερεά Ελλάδα. Καταλαμβάνει όλο το βόρειο τμήμα του νομού Ευρυτανίας και το δυτικό του νομού Καρδίτσας. Η ψηλότερη κορυφή της οροσειράς είναι η Καράβα με υψόμετρο 2.184 μ.

Διοικητικά, η μεγάλη αυτή ορεινή ενότητα χωρίζεται σε δύο περιοχές: στα Ευρυτανικά Άγραφα και τα Θεσσαλικά Άγραφα. Τα Ευρυτανικά Άγραφα είναι απόκρημνα, απομονωμένα και άγονα, συνεπώς και πιο αραιοκατοικημένα. Συνολικά, βρίσκουμε 41 διάσπαρτα χωριά. Αντίθετα, τα Θεσσαλικά Άγραφα έχουν ένα πιο ήπιο ανάγλυφο και πολλούς γεωργικούς πόρους, καθώς βρίσκονται πιο κοντά στον θεσσαλικό κάμπο. Στα Θεσσαλικά Άγραφα αριθμούν συνολικά 73 χωριά.

Ετυμολογία της ονομασίας

Η πιθανότερη εκδοχή είναι το όνομα να προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό φύλο των Αγραίων, το οποίο κατοικούσε μεταξύ των ποταμών Αχελώου και Αγραφιώτη. Αντίστοιχα, το όνομα των Αγραιών ετυμολογείται δια της λέξεως “αγρά”, που σημαίνει “κυνήγι”. Δεν είναι φυσικά τυχαίο ότι η προστάτιδα θεά των Αγραιών ήταν η Άρτεμις, η θεά του κυνηγιού.

Τα Άγραφα στον ρου της ιστορίας

Αρχαιότητα

Παρά το δύσβατο και απομονωμένο της οροσειρά, η περιοχή των Αγράφων κατοικήθηκε από τα προϊστορικά χρόνια. Μέχρι τη ρωμαϊκή κατάκτηση, τα κύρια φύλα που κατοικούσαν εκεί ήταν οι Δόλοπες και Αθαμάνες. Τόσο οι μεν όσο και οι δε άφησαν ελάχιστα στοιχεία κατοίκησης, δραστηριότητας και πολιτισμού. Ζώντας στη περίμετρο των διαδοχικών συγκρούσεων μεταξύ Μακεδόνων και Ρωμαίων, παρακολούθησαν στη συνέχεια τη παρακμή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Μεσαιωνική περίοδος

Στις αρχές του μεσαίωνα, ο πληθυσμός των Αγράφων παρουσίαζε σημαντική αραίωση. Το πληθυσμιακό κενό κάλυψε η εγκατάσταση Σλάβων, οι οποίοι αναμίχθηκαν και αφομοιώθηκαν πλήρως από τον ντόπιο πληθυσμό. Φαίνεται πως οι πρώτες ομάδες εγκαταστάθηκαν τον 6^ο αιώνα, όταν εισέβαλαν συνοδεύοντας τους Αβάρους. Την παρουσία των Σλάβων μαρτυρούν πολλά σλαβικά τοπωνύμια που συναντώνται στην περιοχή με καταλήξεις σε –ίτσα και –όβο.

Κατά τη διάρκεια της δεύτερης Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας, περί τα τέλη του 12^ου και αρχές του 13^ου αιώνα, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Θεσσαλίας πληθυσμοί Βλάχων. Συγκεκριμένα, στην περιοχή των Αγράφων, η εγκατάσταση των Βλάχων ήταν περιορισμένη, καθώς συναντώνται ελάχιστα βλάχικα τοπωνύμια. Κατά την τουρκοκρατία, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή και Σαρακατσάνοι.

Τουρκοκρατία & Επανάσταση

Τα Άγραφα γνώρισαν τεράστια ακμή κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Οι Οθωμανοί έκριναν την εγκατάσταση φρουράς για τον στρατιωτικό έλεγχο της περιοχής αρκετά δύσκολη. Θεώρησαν, λοιπόν, προτιμότερο να παραχωρήσουν στην περιοχή καθεστώς αυτονομίας και να εισπράττουν μία σταθερή φορολογία. Προχώρησαν λοιπόν το 1525 μ.Χ. στην υπογραφή της συνθήκης του Ταμασίου με την οποία παραχωρήθηκε αυτονομία στην περιοχή των Αγράφων, με αντάλλαγμα την υποχρέωση των κατοίκων να καταβάλλουν ετήσια φορολογία 50.000 γρόσια. Έδρα της αυτόνομης περιοχής των Αγράφων ορίστηκε το Νεοχώρι.

Διαβάστε επίσης Ρωμαϊκή Αγορά: Η αγορά του Ιουλίου Καίσαρα

Λόγω του κλίματος μεγαλύτερης ελευθερίας και της οικονομικής ανάπτυξης που επικρατούσε, τα Άγραφα προσέλκυσαν ανθρώπους του πνεύματος όπως ο Ευγένιος Γιαννούλης ο Αιτωλός που ίδρυσε το Ελληνομουσείο Αγράφων, ανώτατη σχολή γραμματικών και θρησκευτικών σπουδών.

Παράλληλα η περιοχή συγκέντρωσε πολλούς φυγάδες που αντιμετώπιζαν προβλήματα με τις οθωμανικές αρχές, οι οποίοι συγκρότησαν μαζί με ντόπιους οπλαρχηγούς σώματα κλεφτών. Σε ορισμένους οπλαρχηγούς αυτών των σωμάτων ανατέθηκε από τους Τούρκους η ασφάλεια της περιοχής. Οι ομάδες αυτές αποτέλεσαν τα σώματα των αρματολών.

Σημαντικότερος κλέφτης των Αγράφων ήταν ο Κατσαντώνης που έδρασε την περίοδο 1802-1808. Επίσης, από τα Άγραφα καταγόταν και ο οπλαρχηγός της ελληνικής επανάστασης του 1821, Γεώργιος Καραϊσκάκης. Ανέλαβε το αρματολίκι των Αγράφων μέχρι το 1824 και στην συνέχεια ορίστηκε αρχιστράτηγος της Ρούμελης μέχρι τον θάνατό του το 1827.

Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος & νεότερη ιστορία

Η περιοχή των Αγράφων υπήρξε μια από τις σημαντικότερες εστίες της Εθνικής Αντίστασης. Στην περιοχή δραστηριοποιήθηκε ο Ε.ΛΑ.Σ. Τα Άγραφα υπήρξαν από τις πρώτες ελεύθερες περιοχές της Ελλάδας. Στο οροπέδιο της Νεβρόπολης λειτούργησε το 1943 αεροδρόμιο που ελέγχονταν από τους αντάρτες. Μέσω αυτού εξασφαλίστηκε ο ανεφοδιασμός των αντάρτικων σωμάτων από τις συμμαχικές δυνάμεις.

Οι διαδοχικές συρράξεις του 20ου αιώνα, με αποκορύφωμα τον Εμφύλιο Πόλεμο, οδήγησαν στην αποψίλωση του ανθρώπινου δυναμικού της περιοχής, φαινόμενο που ολοκλήρωσε η μετανάστευση.

Δραστηριότητες που προσφέρει η περιοχή

Όσον αφορά στην ορειβατική και πεζοπορική προσέγγιση, για χρόνια τα Άγραφα παρέμεναν άγνωστα. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον για τα Άγραφα αναζωπυρώθηκε και οι ορειβατικές ομάδες ανακαλύπτουν συνεχώς νέες συνδέσεις. Αυτές άλλοτε περνούν από τις αέρινες κορυφές και άλλοτε από τις κατοικημένες κοιλάδες.

Διαβάστε επίσης Έπαυλη Μοδιάνο: Η ιστορία απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης

Ακολουθώντας το μονοπάτι Ε4, οι πεζοπόροι και ορειβάτες φτάνουν στο πανέμορφο φαράγγι του Αγραφιώτη, το οποίο ανήκει στις προστατευόμενες περιοχές NATURA 2000. Στη συνέχεια, ανεβαίνουν στα Χοντέικα και φτάνουν στην τοποθεσία Βελή, όπου ο Κατσαντώνης σκότωσε το 1807 τον Βεληγκέκα. Η ιδανικότερη εποχή για να επισκεφτεί κανείς τα Άγραφα είναι μεταξύ Μαΐου και Αυγούστου, προτού πιάσουν οι βροχές. Έτσι, ο επισκέπτης μπορεί να συνδυάσει την εκδρομή του με εναλλακτικές δραστηριότητες.