Άγνωστη Ελλάδα | Άγιο Όρος: Το άβατο της ιεράς κοινότητας

Η Ιερή κοινότητα του Αγίου Όρους, γνωστότερη συνήθως με το όνομα Άγιο Όρος, συνιστά μια αυτόνομη μοναστική πολιτεία στο εσωτερικό της Ελλάδας, η οποία βρίσκεται στη Χαλκιδική της Μακεδονίας και πιο συγκεκριμένα στη χερσόνησο του Άθω. Αναντίλεκτα, το Άγιο Όρος αποτελεί διαχρονικά κέντρο για τον Ορθόδοξο μοναχισμό και αυτό συμβαίνει, διότι έχει βαρύνουσα ιστορική, πολιτισμική, θρησκευτική και εθνική σημασία, ενώ συντηρεί εξαιρετικά πλούσιο υλικό χειρογράφων και κειμηλίων. Από τα πρώτα χρόνια που ξεκίνησε η διάδοση του Χριστιανισμού και το κήρυγμα του Ευαγγελίου, φαίνεται πως πολύ γρήγορα μεταδόθηκε και στους κατοίκους του Άθω. Σύμφωνα δε με την παράδοση, ο Μ. Κωνσταντίνος έκτισε πολλούς ναούς προς τιμήν της Θεοτόκου, ενώ ο ένας από αυτούς οικοδομήθηκε στη θέση που βρίσκεται το Πρωτάτο στις Καρυές. Πρέπει να σημειωθεί, πως την ίδια περίοδο ξεκίνησαν να εισέρχονται μοναχοί και άρχισαν να δημιουργούνται Μοναστήρια. Επίσης, παρατηρείται ότι ο οργανωμένος μοναχισμός στη χερσόνησο του Άθω παρουσιάζεται από τον 7ο αιώνα κι έπειτα. Το Άγιος Όρος από το 1988 θεωρείται Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Παρενθετικά, όσον αφορά το πλαίσιο της ισχύουσας πολιτικής κατάστασης, το Άγιο Όρος συνιστά ένα αυτόνομο τμήμα του Ελληνικού κράτους, όπως προαναφέρθηκε, το οποίο πολιτικά βρίσκεται υπό τη σκέπη του Υπουργείου Εξωτερικών- από την Ελληνική κυβέρνηση αντιμετωπίζεται πολιτικά και νομικά βάσει του καταστατικού χάρτη του 1924-, ενώ θρησκευτικά η διοίκηση πηγάζει από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, στο οποίο υπάγεται και εκκλησιαστικά αφού αποτελεί τμήμα του. Τέλος, η Ιερά Επιστασία τελεί χρέη εκτελεστικής εξουσίας στο Άγιο Όρος, ενώ ο Πρόεδρος αυτής καλείται Πρωτοεπιστάτης. Την Ιερά Επιστασία συναποτελούν 4 μέλη προερχόμενα ιεραρχικά από τις 5 πρώτες μονές του Όρους.

Ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα, που κατά καιρούς χαρακτηρίζουν το Άγιο Όρος, είναι το περίφημο Άβατο. Βάσει αυτού, δεν επιτρέπεται καμία γυναίκα να εισέλθει στους χώρους του Αγίου όρους. Πολλάκις στο πέρασμα των χρόνων ο διάλογος σχετικά με το Άβατο και τη διατήρηση αυτού μέχρι σήμερα, έχουν περάσει στη δημόσια συζήτηση και οι διαφορετικές ερμηνείες που εκφράζονται, στο επίπεδο άσκησης κριτικής, συνθέτουν ένα είδος «ομίχλης», όχι όμως τόσο δικαιολογημένης όσο φαίνεται.

Με μια σύντομη αναδρομή στο παρελθόν γίνεται γνωστό, πως το Άβατο στο Άγιο Όρος ισχύει εκατοντάδες χρόνια- το 1054 ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Κωνσταντίνος Θ’ ο Μονομάχος με την αρωγή του Πατριάρχη, στο πλαίσιο γενικών διατάξεων για τα μοναστήρια, εξέδωσε την απαγόρευση εισόδου των γυναικών στη χερσόνησο του Άθω-, ενώ το 1926 κατοχυρώθηκε και στον καταστατικό χάρτη του Αγίου Όρους, ως αναγνώριση από την Ελληνική πολιτεία. Βέβαια, σχετικά με την αφορμή της αρχικής ισχύς του άβατου πολλές φορές έχουν υποστηριχθεί ιδιαίτερες ιστορίες και θρύλοι δια στόματος ακόμα και των μοναχών. Σύμφωνα με την παράδοση, στην Ι. Μονή Βατοπεδίου συναντά κανείς την εικόνα της Παναγίας της «Αντιφωνήτριας». Η εικόνα αυτή πήρε το όνομά της , διότι η Πλακιδία, η κόρη του αυτοκράτορα Θεοδοσίου, καθώς αποχωρούσε από τη Ρώμη και πριν φτάσει στην Κωνσταντινούπολη, επιθύμησε να μεταβεί στο Άγιο Όρος για να προσκυνήσει. Οι μοναχοί την υποδέχτηκαν στον αρσανά, ωστόσο η ίδια ήθελε να προσκυνήσει μέσα στο Ναό. Εκείνη τη στιγμή, λέγεται, πως ακούστηκε φωνή από την εικόνα της Παναγίας να λέει: «Τι θέλει η γυναίκα αυτή στον τόπο αυτό, όπου μια είναι η Βασίλισσα». H κόρη του αυτοκράτορα τότε τρόμαξε και αποχωρώντας διέταξε να τοποθετηθεί στο σημείο αυτό η εικόνα της Παναγίας, η οποία πήρε το όνομα «Αντιφωνήτρια».

Παρά ταύτα, πρέπει να τονιστούν ορισμένες παράμετροι, τις οποίες δε λαμβάνει υπόψιν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού που δυσφορεί στο άκουσμα του άβατου. Εδώ αξίζει να συμπληρωθεί, πως το άβατο δεν είναι μια κατάσταση που ισχύει αποκλειστικά για το Άγιο Όρος. Πολλά ανδρικά και γυναικεία μοναστήρια έχουν κατά διαστήματα τηρήσει το άβατο, τα γυναικεία για τον ανδρικό πληθυσμό και τα ανδρικά για το γυναικείο πληθυσμό, ενώ ακόμα και σήμερα σε αρκετά γυναικεία μοναστήρια οι άνδρες δεν μπορούν να εισέλθουν σε όλους τους χώρους, παρά μόνο σε συγκεκριμένους για προσκύνημα.

Πιο αναλυτικά, πολλοί άνθρωποι όλο και συχνότερα τείνουν να πορεύονται παράλληλα με τις κριτικές εναντίον του Αγίου Όρους και πιο συγκεκριμένα με το άβατο, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω. Ωστόσο, το οξύμωρο είναι πως την αντίθεση τους σχετικά με την απαγόρευση εισόδου για τις γυναίκες δεν εκδηλώνουν μόνο οι γυναίκες ή όσοι ελεύθερα επιλέγουν να μην πιστεύουν. Απεναντίας, πολλές φορές εκφράζεται δυσφορία ακόμα και από τους ίδιους τους πιστούς (λαϊκούς). Ένας άνθρωπος που θα ασχοληθεί επιδερμικά με το θέμα αυτό, χωρίς να έχει κάνει κάποια ουσιαστική μελέτη ή έρευνα, είναι λογικό ίσως να καταλήξει σε πρόχειρα-βιαστικά συμπεράσματα. Για παράδειγμα, μια αντιπροσωπευτική άποψη είναι πως «ο λόγος που απαγορεύεται να εισέλθουν οι γυναίκες στο Άγιο Όρος είναι επειδή θεωρούνται υποδεέστερες απο τους άνδρες», ενώ η ίδια θέση σε πιο γενικευμένο επίπεδο είναι πως «οι μοναχοί στο Άγιο Όρος και η εκκλησία χαρακτηρίζονται από θρησκευτικό μισογυνισμό».

Εν κατακλείδι, η πραγματικότητα είναι κάπως διαφορετική. Ασφαλώς και το άβατο στη χερσόνησο του Άθω δεν τηρείται λόγω ρατσισμού προς το γυναικείο φύλο. Ασφαλώς και το δόγμα του χριστιανισμού δε διδάσκει πως η γυναίκα είναι κατώτερη από τον άνδρα. Τη θέση αυτή μπορεί κανείς να την εντοπίσει κάποιος όχι παρακάμπτοντας τα γεγονότα ή τους περιορισμούς που η εκκλησία έχει επιβάλλει στις γυναίκες σε πολλές περιπτώσεις, αλλά μελετώντας πτυχές της εκκλησιαστικής ιστορίας που δεν προσφέρονται με την ίδια ταχύτητα που ασκείται σήμερα η κριτική. Μολονότι σε ένα άρθρο δε δύνανται να αναλυθεί επαρκώς το θέμα αυτό, καίτοι ο λόγος γίνεται για την ισότιμη θέση κάθε ανθρώπου ανεξαρτήτως φύλου απέναντι στην πίστη, τη δυνατότητα ανδρών και γυναικών να γίνουν μοναχοί και μοναχές, τις γυναίκες ιεραπόστολους της πρώτης χριστιανικής εκκλησίας και φυσικά τον περίφημο θεσμό των διακονισσών. Αυτή ακριβώς η παράδοση της εκκλησίας αντικατοπτρίζει την κοινωνική και προσωπική αποστολή της γυναίκας, η οποία όμως δεν κατευθύνεται σε κάποια αντιπαράθεση ή σύγκρουση μεταξύ του ανδρικού και του γυναικείου φύλου, ούτε σε υποβάθμιση κάποιου εκ των δύο (Μεταλληνού, 2002).