1941-1944: Το Φρούριο Σιδηροδρομικού Σταθμού Κατερίνης

Το Φρούριο του Σιδηροδρομικού Σταθμού Κατερίνης αποτελεί ένα ζωντανό σημείο της ιστορίας της Πιερίας. Κατασκευάστηκε την περίοδο της γερμανικής κατοχής και σώζεται με αρκετές φθορές μέχρι και σήμερα. Δυστυχώς, αποτελεί το μοναδικό, τέτοιου τύπου, διασωθέν κτίριο.

Η Ιστορία του Φρουρίου

Ανήκει στα οχυρωματικά έργα των Γερμανών κατά την περίοδο της Κατοχής. Πιο συγκεκριμένα, μετά την κατάκτηση της χώρας, το 1941, οι Γερμανοί άρχισαν να κατασκευάζουν διάφορα οχυρωματικά έργα σε στρατηγικής σημασίας σημεία και κοντά σε εγκαταστάσεις, που θα μπορούσαν να αποτελέσουν στόχους για δολιοφθορά.

Το “Φρούριο” είναι ένας τυπικός γερμανικός πύργος-πολυβολείο. Στην Πιερία συναντάμε και άλλους της ίδιας ή μικρότερης κλίμακας στον άξονα της παλαιάς σιδηροδρομικής γραμμής. Αντίστοιχα, πανομοιότυπα κτίρια υπήρχαν και σε άλλες κατακτημένες ευρωπαϊκές χώρες, όπως για παράδειγμα η Γιουγκοσλαβία.

Στο Φρούριο στρατωνιζόταν η Γερμανική Φρουρά, καθώς η Πιερία ανήκε στην Γερμανική Ζώνη από την πρώτη κιόλας ημέρα. Έτσι, για την ασφάλεια του σιδηροδρομικού δικτύου μεριμνούσε η Διεύθυνση της Αστυνομίας-Ασφάλειας Σιδηροδρόμων (BZP) με έδρα τη Θεσσαλονίκη.

Από τις αρχές του 1943, σε συνεργασία με την Βέρμαχτ (Γερμανική Αμυντική Δύναμη) την Ασφάλεια ανέλαβαν κάποιες μονάδες πεζικού. Λίγες μέρες μετά την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου εγκαθίσταται στην περιοχή Τάγμα Φύλαξης με σκοπό τον έλεγχο της γραμμής και την ασφάλεια του Σιδηροδρομικού Σταθμού.

Μετά το πέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το κτίριο πέρασε στον Ελληνικό Στρατό και είχε την ίδια χρήση και κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου.

Η αρχιτεκτονική του Φρουρίου

Όσον αφορά την αρχιτεκτονική του Φρουρίου, πρόκειται για ένα τριώροφο, ορθογώνιας κάτοψης κτίριο. Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του ήταν οπλισμένο σκυρόδεμα, χάλυβας, πέτρα, συμπαγείς οπτόπλινθοι και ξύλο.

Στο κέντρο κάθε πλευράς προεξέχουν κατασκευασμένα από σκυρόδεμα και οπτόπλινθους πυροβολεία, επιβεβαιώνοντας τον οχυρωματικό σκοπό του κτιρίου. Στο εσωτερικό μέρος του Φρουρίου χρησιμοποιήθηκε ξύλο, τόσο στον φέροντα οργανισμό όσο και στα πατώματα. Η στέγη κατασκευάστηκε από χαλύβδινες δοκούς και σκυρόδεμα.

Μέσα υπήρχε αρκετός χώρος, κάτι που κάλυπτε τις ανάγκες στρατωνισμού των Γερμανών στρατιωτών. Όπως όλα τα έργα των Γερμανών, η κατασκευή του έγινε με καταναγκαστική εργασία. Για την καταναγκαστική εργασία χρησιμοποιήθηκαν κάτοικοι του συνοικισμού του Σταθμού. Την επίβλεψη της κατασκευής είχε αναλάβει η Οργάνωση Τόντ (Organization Todt), γνωστή για την χρήση καταναγκαστικής εργασίας.

Το Φρούριο του Σιδηροδρομικού Σταθμού Κατερίνης εντάσσεται στα Μνημεία Νεότερης Ιστορίας. Αποτελεί ζωντανό παράδειγμα της ιστορίας της Πιερίας κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής.

Η καταστροφή των μεταλλείων της Πιερίας και τα αντίποινα των Ναζί

Τεράστιας σημασίας για την πολεμική μηχανή των ναζιστών ήταν τα μεταλλεία χρωμίου της Πιερίας. Επόμενο ήταν, λοιπόν, να είναι και στόχος του ΕΛΑΣ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός) που κατάφερε να τα πλήξει, όπως και άλλα σε άλλα σημεία της χώρας. Ακολούθησαν αντίποινα των Γερμανών με εκτελέσεις.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το μεταλλείο ήταν υπό γερμανική εκμετάλλευση και προ του πολέμου, αλλά στην Κατοχή τον απόλυτο έλεγχό του είχε αναλάβει ο γερμανικός στρατός. Εκεί εργάζονταν χωρίς αμοιβή κυρίως κάτοικοι του χωριού Αγίου Δημητρίου και 34 Εβραίοι, τους οποίους οι ναζί τους είχαν μεταφέρει από τη Θεσσαλονίκη.

Εκτός από το σαμποτάζ οι αντάρτες ενέταξαν στις δυνάμεις τους Έλληνες εργάτες του μεταλλείου, ενώ απήγαγαν και δυο Γερμανούς φρουρούς του μεταλλείου. 

Αντίποινα Ναζί

Τα αντίποινα των κατακτητών ήταν άμεσα. Συλλαμβάνονται 38 κάτοικοι των χωριών Άγιος Δημήτριος και Λιβάδι, οι οποίοι οδηγήθηκαν στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Κατερίνης, έγκλειστοι σε ένα βαγόνι. Παράλληλα, στάλθηκε τελεσίγραφο στους αντάρτες να απελευθερώσουν τους Γερμανούς στρατιώτες για να απελευθερωθούν και οι Έλληνες όμηροι με προθεσμία δύο ημερών. Σε διαφορετική περίπτωση θα εκτελούνταν. Ο ΕΛΑΣ είχε ενημερώσει τους κατοίκους για τα γερμανικά αποσπάσματα και αρκετοί είχαν προλάβει να διαφύγουν, με τους γεροντότερους. όμως, να έχουν μείνει στα χωριά τους.

Στις 23/2/1943 οι Γερμανοί συλλαμβάνουν, επίσης, και τον πρώην δήμαρχο Κατερίνης, Αιμίλιο Ξανθόπουλο, ο οποίος ήταν επιμελητής τροφοδοσίας των εργατών του μεταλλείου, με την κατηγορία ότι είχε συνεργαστεί με τον ΕΛΑΣ. Οι προθέσεις τους για την τύχη των ομήρων ήταν εξαρχής ξεκάθαρες, αφού επιστράτευσαν 15 Κατερινιώτες και τους εφοδίασαν με φτυάρια και κασμάδες. Ήταν αυτοί που επιλέχθηκαν για να σκάψουν τους τάφους όσων θα εκτελούσαν οι Γερμανοί. Όλοι οδηγήθηκαν σε ένα βαλτοχώραφο, έξω από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό Κατερίνης, τα σημερινά “Γερμανικά”.

Σύμφωνα με μια μαρτυρία:
“Ξαφνικά το μεσημέρι, Γερμανοί στρατιώτες με τα αυτόματα στα χέρια, μπλόκαραν κάποιους στο καφενείο της Δημοτικής Αγοράς. Άρπαξαν καμιά δεκαπενταριά γερούς και χεροδύναμους άντρες, θαμώνες του καφενείου, τους οποίους διέταξαν να τους ακολουθήσουν.”

Οι όμηροι οδηγήθηκαν πίσω από ένα σταθμευμένο τρένο. Χωρίς να υπάρχει οπτική επαφή, γράφτηκε ο επίλογος. Τη σιωπή που επικρατούσε τη διέκοψε το κροτάλισμα των γερμανικών πολυβόλων, κόβοντας το νήμα της ζωής των ομήρων. 

Θύματα Γερμανικής Κατοχής: Σ.Σ. Κατερίνης