Ζήτημα της Κοφίνου: Ο προάγγελος της τουρκικής εισβολής

Στις 15 Νοεμβρίου 1967 εκδηλώθηκε στο χωριό Κοφίνου της επαρχίας Λάρνακας ένοπλη σύγκρουση ανάμεσα σε ελληνοκυπριακές δυνάμεις της Εθνοφυλακής και σε Τουρκοκύπριους, με βαρύτατες συνέπειες για το μέλλον του νησιού.

Το κλίμα της εποχής

Στις 21 Απριλίου 1967 εγκαθιδρύθηκε στην Ελλάδα το δικτατορικό καθεστώς των Συνταγματαρχών, γεγονός που επηρέασε σημαντικά την πορεία του Κυπριακού ζητήματος. Ήδη το 1967 ο Γεώργιος Παπαδόπουλος επισκέφτηκε το νησί, αφενός για να παρατηρήσει τον «παλμό» του σχετικά με το νέο καθεστώς στην Ελλάδα και αφετέρου για να καθησυχάσει τους φόβους του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, Αρχιεπισκόπου Μακάριου, σχετικά με την πραγματοποίηση πραξικοπήματος στην Κύπρο.

Στην πραγματικότητα οι σχέσεις ανάμεσα στη χούντα των Αθηνών και τον Μακάριο ήταν πολύ επισφαλείς. Οι πραξικοπηματίες θεωρούσαν τον Αρχιεπίσκοπο τον βασικό υπαίτιο της εγκατάλειψης του οράματος της Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Επιπλέον, η αδέσμευτη πολιτική του και οι φιλικές σχέσεις που διατηρούσε με την Σοβιετική Ένωση και το αριστερό κυπριακό κόμμα ΑΚΕΛ (Ανορθωτικό Κόμμα Εργαζόμενου Λαού) τον στιγμάτιζαν ως επικίνδυνο για τις πολιτικές τόσο της ελληνικής κυβέρνησης όσο και των Αμερικάνων συμμάχων της.

Ο Παπαδόπουλος υποψιαζόταν πως ο Μακάριος προωθούσε την πολιτική της επαναφοράς του βασιλιά και του Καραμανλή στην πολιτική ζωή της Ελλάδας, καθώς και πως ήταν υπεύθυνος για τα αντιχουντικά δημοσιεύματα του κυπριακού Τύπου. Με τη σειρά του ο Μακάριος κατηγόρησε τους δικτάτορες πως προσπάθησαν αρκετές φορές να τον ανατρέψουν και πως υποκίνησαν τουλάχιστον δύο απόπειρες δολοφονίας εναντίον του. Σταδιακά, όμως, οι δύο κυβερνήσεις, παρά την βαθιά εχθρότητα μεταξύ τους, αναγκάστηκαν να ακολουθήσουν πολιτική αμοιβαίας ανεκτικότητας.

Η κατάσταση στην Κύπρο

Τις χρονιές 1963 και 1964 έλαβαν χώρα στις Κύπρο μεγάλες και αιματηρές διακοινοτικές συγκρούσεις ανάμεσα σε Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους. Ένα απότοκο των αιματηρών αυτών γεγονότων ήταν η διαμεσολάβηση της Βρετανίας με την χάραξη της Πράσινης Γραμμής της Λευκωσίας. Η γραμμή αυτή χώριζε την κυπριακή πρωτεύουσα σε ελληνικό και τουρκικό τομέα. Στη συνέχεια περίπου 25.000 Τουρκοκύπριοι μετακινήθηκαν από τα μικτά χωριά, όπου διέμεναν, σε αμιγώς τουρκικούς θύλακες διάσπαρτους σε όλο το νησί. Εν ολίγοις, ο γεωγραφικός διαχωρισμός των δύο κοινοτήτων της Κύπρου έγινε πραγματικότητα, ανοίγοντας τον δρόμο προς την προσφιλή της τουρκικής πλευράς διχοτόμηση .

Την ίδια στιγμή η ελληνοκυπριακή πλευρά δεν ήταν ενωμένη. Ο Μακάριος, έχοντας αντιληφθεί πως το όνειρο της Ένωσης είχε καταστεί πλέον ανέφικτο, ήταν επικεντρωμένος στην διατήρηση της ανεξαρτησίας και της γεωγραφικής ενότητας του νησιού. Στον αντίποδα, πολλοί ήταν αυτοί, με πρωτοστάτη τον πρώην στρατιωτικό αρχηγό της ΕΟΚΑ Γεώργιο Γρίβα Διγενή, που θεωρούσαν την στάση του Μακαρίου αντεθνική και πως εξυπηρετούσε μόνο τις προσωπικές πολιτικές του φιλοδοξίες. Έτσι, στο πρόσωπο του Γρίβα η ελληνική δικτατορική κυβέρνηση βρήκε έναν εκφραστή των συμφερόντων της στην Κύπρο.

Η εκδήλωση της κρίσης της Κοφίνου

Το Νοέμβριο του 1967 εκδηλώθηκε η κρίση στην Κοφίνου, ένα χωριό στην επαρχία Λάρνακας, που από της διακοινοτικές ταραχές του 1964 και έπειτα αποτέλεσε σημαντικό τουρκοκυπριακό θύλακα. Στην περιοχή εκείνη οι Τουρκοκύπριοι εμπόδιζαν τις μετακινήσεις των Ελληνοκύπριων, ασκώντας ακόμα και ένοπλη βία. Ο Μακάριος για την αντιμετώπιση της κρίσης αναγκάστηκε να στείλει την Εθνοφρουρά, Αρχηγός της οποίας ήταν ο Γρίβας. Παρά το μεγάλο πολιτικό χάσμα και την έλλειψη εμπιστοσύνης που υπήρχε ανάμεσα σε αυτούς τους δύο άνδρες , δεν θα μπορούσε να σταλθεί για την διευθέτηση του ζητήματος η αστυνομία, που ήταν πιστή στον Μακάριο, καθώς δεν διέθετε τον κατάλληλο οπλισμό. Στην Κύπρο, λόγω αυτής της αναταραχής, κατέφτασε και ο επί Δικτατορίας Υπουργός Άμυνας της Ελλάδας Σπανουδάκης.

Επικεφαλής της επιχείρησης, η οποία ονομάστηκε Γρόνθος, τέθηκε ο Γρίβας και χρησιμοποιήθηκαν δυνάμεις πυροβολικού, τεθωρακισμένων και καταδρομείς. Αρχικά, η Εθνοφρουρά κατέλαβε αναίμακτα το χωριό Άγιος Θεόδωρος, του οποίου ο πληθυσμός ήταν μικτός, όμως όταν στη συνέχεια στράφηκαν προς την Κοφίνου έδειξαν υπερβάλλοντα ζήλο και έκαναν εκτεταμένη χρήση βίας, με αποτέλεσμα 24 νεκρούς Τουρκοκύπριους, έναν Ελληνοκύπριο και περίπου 1000 ανθρώπους, που έχασαν τα σπίτια του κατά της διάρκεια των αψιμαχιών. Από τη μεριά της η Εθνοφρουρά έχασε έναν άνδρα, ενώ ανάμεσα στους νεκρούς ήταν και άμαχος πληθυσμός.

Η τουρκική αντίδραση

Η Τουρκία, κάνοντας λόγο για ωμότητες εκ μέρους της ελληνικής πλευράς απείλησε με επέμβαση και έστειλε τελεσίγραφο προς την ελληνική κυβέρνηση. Ουσιαστικός στόχος της Τουρκίας ήταν να διώξει από την Κύπρο την ελληνική μεραρχία δύναμης 8 χιλιάδων ανδρών, που τη καθιστούσε ουσιαστικά απόρθητη. Την μεραρχία αυτή την είχε στείλει, σε μυστική συνεννόηση με τις ΗΠΑ, το 1964 η κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου. Η συμφωνία με τους Αμερικάνους περιλάμβανε και πυραύλους, οι οποίοι όμως έμειναν στην Αλεξάνδρεια και τελικά χρησιμοποιήθηκαν από το καθεστώς του Νάσερ.

Η Τουρκία, παρά την ξεκάθαρη δυσαρέσκεια της για την τοποθέτηση της μεραρχίας δεν προέβη σε έντονες αντιδράσεις λόγω ανάλογης συμβουλής των Αμερικάνων. Κατά την κρίση, όμως, της Κοφίνου της δόθηκε η ευκαιρία να επιχειρήσει την απομάκρυνσή της. Με το προαναφερόμενο, λοιπόν, τελεσίγραφο απαιτούσε να αποσυρθεί η μεραρχία, να φύγει από το νησί ο Γρίβας και να διαλυθεί η Εθνοφρουρά. Τα αιτήματα αυτά έγιναν δεκτά όλα εκτός από την διάλυση της Εθνοφρουράς, την οποία ο Μακάριος αγωνίστηκε σκληρά για να διατηρήσει. Παρά αυτή του την κίνηση, η Εθνοφρουρά είναι το σώμα που θα πρωτοστατήσει στο πραξικόπημα με σκοπό την ανατροπή του το 1974.

Οι συνέπειες της κρίσης της Κοφίνου

Η αποχώρηση της μεραρχίας αποτέλεσε μεγάλη ταπείνωση για το καθεστώς της 21 ης Απριλίου και προσπάθησε να το δικαιολογήσει λέγοντας, πως αυτή ήταν η μόνη λύση, καθώς κινδύνευαν τα νησιά του Αιγαίου, δήλωση που στερείται κάθε βάσεως. Η μεραρχία
αποχώρησε μέσα σε 40 μέρες, αλλά παρέμεινε στο νησί το πυροβολικό. Τα γεγονότα αυτά έδωσαν στον Βασιλιά Κωνσταντίνο την αφορμή να εκδηλώσει το αντικίνημά του για ανατροπή του δικτατορικού καθεστώτος, το οποίο, όντας ερασιτεχνικά οργανωμένο, καταπνίγηκε εύκολα. Ουσιαστικό αποτέλεσμα του βασιλικού αντικινήματος ήταν η αναδιοργάνωση της κυβέρνησης, με τον Παπαδόπουλο να αναλαμβάνει λίγο καιρό μετά επίσημα την πρωθυπουργική θέση, ενώ μέχρι εκείνη τη στιγμή διηύθυνε παρασκηνιακά.

Θεωρίες σχετικά με την κρίση της Κοφίνου

Υπάρχουν θεωρίες που υποστηρίζουν πως η κρίση της Κοφίνου ήταν προϊόν διαπλοκής ανάμεσα στον Βασιλιά, τον Σπανουδάκη, τον Καραμανλή και τον Μακάριο με σκοπό την ανατροπή της Δικτατορίας, για αυτούς όμως τους ισχυρισμούς δεν υπάρχουν αποδείξεις, ενώ ο Μακάριος δεν είχε ουσιαστική εξουσία ούτε πάνω στην Εθνοφρουρά ούτε στην μεραρχία, ώστε να είναι σε θέση να υποκινήσει μια τέτοια κρίση. Υπάρχουν και θεωρίες, που υποστηρίζουν πως το φιάσκο αυτό ήταν σκηνοθετημένο από την Χούντα ως προβοκάτσια, ώστε να μειώσει την δύναμη της Κυπριακής Δημοκρατίας, και ειδικότερα του Μακαρίου, άλλα ούτε αυτή η άποψη χαίρει αποδείξεως. Όποιος, όμως, και να είναι ο υπεύθυνος αυτού του φιάσκου, όπως πολλοί μελετητές το θεωρούν, δεν αλλάζει το κύριο αποτέλεσμά του, δηλαδή την αποχώρηση της ελληνικής μεραρχίας από την Κύπρο, μίας δύναμης, που πολλοί υποστηρίζουν πως θα μπορούσε να αλλάξει την πορεία των γεγονότων του 1974 ανακόπτοντας την πορεία της τουρκικής εισβολής.

Ακολουθεί βίντεο με πλάνα από την επίσκεψη του Μακαρίου στην Αθήνα το 1971:

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:

Πρώτο Θέμα, (18.11.2018). Νοέμβριος 1967: Τα Γεγονότα της Κοφίνου και η Αποχώρηση της Ελληνικής Μεραρχίας από την Κύπρο. Ανακτήθηκε από: ww.protothema.gr. (Τελευταία πρόσβαση 9/11/2022)

Κάππος Κ., (2004). Έγκλημα Εναντίον της Κύπρου: Η Ανάκριση της Βουλής Δείχνει τον Ένοχο. Εκδόσεις Αλήθεια, 2004.

Παπαγεωργίου Σ., (1976). Μακάριος, Πορεία Δια Πυρός και Σιδήρου. Εκδόσεις Λαδιά, Αθήνα, 1976.

Μικρούδης, Γ., (2022). Το ζήτημα των χωριστών δήμων στην Κύπρο (1957-1974), προάγγελος της μελλοντικής διχοτόμησης. Ιστορία Εικονογραφημένη, Αύγουστος 2022

Παπαδάκης, Μ. Π, (2022). Ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος και η δικτατορία των Συνταγματαρχών. Ιστορία Εικονογραφημένη, Αύγουστος 2022.