Ζαν Λακάν: Ένας άξιος ψυχαναλυτής- συνεχιστής του Φρόυντ

Ο Ζαν Λακάν (Jacques Marie Émile Lacan) γεννήθηκε στις 13 Απριλίου του 1901 στο Παρίσι. Υπήρξε το μεγαλύτερο από τα τρία παιδιά του Αλφρέ Λακάν και της Εμιλί. Ο πατέρας του ήταν έμπορος σαπουνιών και ελαίων, ενώ η μητέρα του ήταν αφοσιωμένη στην ρωμαιοκαθολική πίστη. Ο μικρότερος αδερφός του θα γίνει Βενεδικτίνος μοναχός, ενώ ο ίδιος ο Λακάν θα σπουδάσει σε ιησουίτικο κολέγιο Stanislas.

Οι σπουδές και τα πρώτα του βήματα στην ψυχιατρική

«Το αρχικό βήμα στην ψυχανάλυση δεν είναι η αποκάλυψη εκείνου που λέει ο ασθενής, αλλά του τόπου από τον οποίο ομιλεί.»

Ο Ζαν, αφού απορριφθεί για την διεκπεραίωση της στρατιωτικής του θητείας, θα σπουδάσει ιατρική, αποκτώντας ειδίκευση στην ψυχιατρική. Η σχέση του με την θρησκεία, παρά τις οικογενειακές του ρίζες, δεν ήταν καλή ενώ, το 1920, θα ασπαστεί και μερικές από τις ιδέες της ακροδεξιάς Action Française, τις οποίες όμως θα αφήσει πίσω του μεγαλώνοντας. Αργότερα, και έχοντας γνωρίσει και τον ιδρυτή Τσαρλς Μορά, θα ασκήσει έντονη κριτική στο κίνημα. To 1932 είναι η χρονιά που η ακαδημαϊκή του καριέρα θα φτάσει στο απόγειό της όταν ανακηρύσσεται επίτιμος διδάκτορας, εκπονώντας διατριβή αναφορικά με τη σχέση που έχουν οι παρανοϊκές ψυχώσεις με την προσωπικότητα. Το κεντρικό σημείο του ενδιαφέροντος του θα είναι οι θεωρίες των Καρλ Γιάσπερς και και Μάρτιν Χάιντεγκερ.

Λίγα χρόνια μετά, θα εργαστεί στην κλινική του Παρισιού με την ιδιότητα του ψυχολόγου- ψυχιάτρου και το 1946 θα συνεχίσει τη καριέρα του στην σχολή École normale supérieure. Το διάστημα 1979-1980, δέχεται περίπου 10 ασθενείς την ώρα. Κάποιες από τις συνεδρίες μπορεί να διαρκούσαν περισσότερη ώρα ωστόσο, τις περισσότερες φορές, ο Λακάν απαντούσε φειδωλά ή και μονολεκτικά στους ασθενείς του. Μάλιστα, καταγράφεται περιστατικό κατά το οποίο ο ίδιος διάβαζε εφημερίδα καθ’ όλη τη διάρκεια της συνεδρίας, χωρίς να απευθυνθεί καθόλου στον ασθενή! Έτσι, γρήγορα έκαναν την εμφάνιση τους φήμες και από συναδέλφους του, που τον κατηγορούσαν για κερδοσκοπία και αντιιδεολογικές συμπεριφορές.

«Η ψυχανάλυση είναι μια θεραπεία εναντίον της άγνοιας. Δεν έχει κανένα αποτέλεσμα επάνω στη βλακεία.»

Οι θεωρίες του Λακάν

«Το υποσυνείδητο ξεδιπλώνεται μέσα από τα παιχνίδια της γλώσσας.»

Η κεντρική βάση της θεωρίας του Λακάν είναι πως το φροϋδικό ασυνείδητο είναι μια ιδιότητα της γλώσσας και των διαφορετικών σημασιών και νοημάτων που αυτή έχει. Για τον Λακάν, το ασυνείδητο δεν είναι αποτέλεσμα βιολογικών ορμών αλλά προέρχεται από την ίδια την γλωσσολογία και την ατέρμονη φύση της γλώσσας. Τα συμπτώματα (δηλαδή το νόημα του ονείρου, της γλωσσικής απροσεξίας, του ευφυολογήματος, το να σκέφτεται κάποιος κάτι και να λέει κάτι διαφορετικό, το να κάνει άλλη πράξη από εκείνη που θέλει) αποτελούν μια επιθυμία που είναι άγνωστη προς το υποκείμενο, καθώς την έχει απορρίψει. Η εμφάνιση του συμπτώματος αποτελεί μια επιθυμία που έρχεται σε σύγκρουση με το ίδιο το υποκείμενο και την τάση του να την απορρίπτει. Το υποκείμενο λοιπόν, είναι διχασμένο: επιθυμεί εκείνο που δεν θέλει, επιθυμεί με έναν τρόπο που δεν θέλει. Έτσι, το ιδεοψυχαναγκαστικό άτομο απολαμβάνει τελικά την απόλαυση του ανέφικτου, της ανέφικτης επιθυμίας που τον οδηγεί σε υπαρξιακά ερωτήματα.

Η επιθυμία, προέρχεται και από μια φαντασίωση, μια σκέψη που ενδεχομένως να μην είναι ορθή αλλά είναι αυτή που λειτουργεί τελικά ως πηγή απόλαυσης. Στην πραγματικότητα όμως, η φθαρτή φύση της φαντασίωσης, που από τα θεμέλιά της δεν βασίζεται στην πραγματικότητα, οδηγεί σε μια ασυνείδητη, προσωρινή ευχαρίστηση που τελικά καταλήγει σε αδιέξοδο.

«Για τον Λακάν, το ασυνείδητο δεν είναι κάπου βαθιά κρυμμένο. Το ασυνείδητο είναι έξω. Γι’ αυτό και συχνά ο Λακάν αναφερόταν στο “Κλεμμένο Γράμμα” του Πόε. Όπου κανένας δεν μπορεί να βρει το γράμμα, όχι επειδή είναι κάπου βαθιά κρυμμένο αλλά επειδή είναι απόλυτα φανερό, μπροστά στα μάτια τους. Ο Λακάν ήταν εναντίον αυτού του γνωστικού μυστικισμού, ότι πρέπει να ψάξεις βαθιά κ.τ.λ. Όχι, το ασυνείδητο είναι έξω. Και δεν το βλέπουμε επειδή απλά είναι πολύ φανερό για να το δούμε».  Σλαβόι Ζίζεκ

Η παραπάνω θεωρία του Λακάν αποτελεί μόνο ένα ενδεικτικό παράδειγμα ανάμεσα στις υπόλοιπες. Ασχολήθηκε με πολλές και διαφορετικές πτυχές της ψυχιατρικής, δημιουργώντας πρωτοποριακές θεωρίες (όπως αυτή του «σταδίου του καθρέφτη») και θέτοντας νέες βάσεις στην επιστήμη.

Η σύνδεση με τον Φρόυντ τελευταία χρόνια της ζωής του Ζαν Λακάν 

Η σύνδεση μεταξύ του Φρόυντ και του Λακάν είναι ιδιαίτερα ευδιάκριτη σε όλο το έργο που θα αφήσει πίσω του ο δεύτερος στην επιστήμη της ψυχιατρικής. Υπήρξε θερμός υποστηρικτής του μεγάλου ψυχαναλυτή ερευνώντας συνεχώς ακόμα και τα πρώτα του έργα και θέτοντας πάντα ως βάση των θεωριών του τις ανακαλύψεις του Φρόυντ. Ο Λακάν θεώρησε το έργο του Φρόυντ αλληλένδετο με την ψυχιατρική επιστήμη και συνήθιζε να αναφέρει συνεχώς στους μαθητές του πως «μπορείτε να είστε λακανικοί αν θέλετε, εγώ είμαι φροϋδικός». Έτσι, θεωρήθηκε ο πιο άξιος συνεχιστής του Φρόυντ.

«Εκείνο που ο Φρόιντ ανακαλύπτει, ο Λακάν το θεμελιώνει.»  Ζακ Αλέν Μιλέρ

 

Το 1953, ο Λακάν θα αποχωρήσει από την Παρισινή Ψυχιατρική Εταιρεία μαζί με άλλους 4 συναδέλφους του και θα ιδρύσει την Γαλλική Εταιρεία Ψυχανάλυσης. Αργότερα,  σε αυτή θα προσχωρήσουν πολλοί Γάλλοι ψυχαναλυτές, οι οποίοι θα έρθουν σε σύγκρουση με την Διεθνή Ψυχαναλυτική Ένωση. Στα μέσα της δεκαετίας του ’60 θα δημιουργήσει και την Φροϋδική Σχολή του Παρισιού που διατηρήθηκε μέχρι το 1980. Η Σχολή είχε τα περισσότερα μέλη στην Γαλλία.

Ο γοητευτικός, αντιφατικός, ευφυέστατος Ζαν Λακάν θα φύγει από την ζωή στις 9 Σεπτεμβρίου του 1981, από νεφρική ανεπάρκεια.

Ακολουθεί βίντεο με μια σύνοψη της ζωής και των θεωριών του Λακάν:

Πηγές:

Ζακ Λακάν – Ψυχανάλυση και το ανέφικτο της επανάστασης, ανακτήθηκε από www.katiousa.gr, τελευταία πρόσβαση 6/9/2020.

Jacques Lacan, ανακτήθηκε από www.psychologynow.gr, τελευταία πρόσβαση 6/9/2020.

«Ο Λακάν εκσυγχρόνισε τον Φρόιντ», ανακτήθηκε από www.enet.gr, τελευταία πρόσβαση 6/9/2020.

Ζακ Λακάν | Το ν’ αγαπάς, είναι ένα είδος αυτοκτονίας., ανακτήθηκε από www.klik.gr, τελευταία πρόσβαση 6/9/2020.

Ο Λακάν και η φανταστική προβολή του εγώ, ανακτήθηκε από www.popaganda.gr, τελευταία πρόσβαση 6/9/2020.

Εις το όνομα του πατρός Ζακ Λακάν, ανακτήθηκε www.kathimerini.gr, τελευταία πρόσβαση 6/9/2020.

Jacques Lacan, ανακτήθηκε από en.wikipedia.org, τελευταία πρόσβαση 6/9/2020.

Ζακ Λακάν, ανακτήθηκε από el.wikipedia.org, τελευταία πρόσβαση 6/9/2020.