Ο Βασίλι Καντίνσκι ήταν Ρώσος ζωγράφος και θεωρητικός της τέχνης, ένας από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες του 20ου αιώνα, που χαρακτηρίστηκε ως ο πατέρας της αφηρημένης τέχνης. Πήρε μέρος σε μερικά από τα σημαντικότερα καλλιτεχνικά ρεύματα της μοντέρνας εποχής και εισήγαγε τις δικές του αντιλήψεις για την ζωγραφική, με έναν πλούτο θεωριών. Η ζωγραφική του Καντίνσκι δεν μιμούνταν τη φύση. Η προτροπή του προς τον θεατή ήταν να αφεθεί στις συνθέσεις και στα χρώματα, η αρμονία των οποίων είναι αποτέλεσμα πολλής και σχολαστικής δουλειάς.
Τα νεανικά χρόνια του Βασίλι Καντίνσκι
Ο Βασίλι Καντίνσκι (Βασίλι Βασίλιεβιτς Καντίνσκι) γεννήθηκε στη Μόσχα στις 4 Δεκεμβρίου 1866 ή σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο στις 16 Δεκεμβρίου 1866. Ήταν το μοναδικό παιδί μιας ευκατάστατης οικογένειας. Ο πατέρας του, Βασίλι Σιλβέστροβιτς Καντίνσκι, ήταν έμπορος τσαγιού. Το 1871 η οικογένεια μετακόμισε στην Οδησσό, όπου ο πατέρας του ανέλαβε την θέση του διευθυντή σε ένα εργοστάσιο τσαγιού. Σύντομα όμως μετά την μετακίνηση αυτή, οι γονείς του Καντίνσκι χώρισαν και την ανατροφή του ανέλαβε η θεία του Ελισάβετ, αδελφή της μητέρας του. Ωστόσο, πάντα ανέφερε ότι και ο πατέρας του είχε υπομονή μαζί του και του επέτρεψε να ακολουθήσει τα όνειρά του. Πίστευε ότι αυτή την αντιμετώπιση θα έπρεπε να έχουν όλοι οι γονείς και να μην προσπαθούν να αποτρέψουν, συνήθως με τη βία, τα παιδιά τους από τις αληθινές τους κλίσεις γιατί τα κάνουν δυστυχισμένα.
Ο Βασίλι Καντίνσκι πέρασε όλα του τα παιδικά χρόνια στην Οδησσό. Εκεί, ξεκίνησε να ασχολείται με τις τέχνες, αρχικά παρακολουθώντας ιδιαίτερα μαθήματα μουσικής, ζωγραφικής και σχεδίου. Το 1886, σε ηλικία 20 ετών, ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές του σπουδές και αποφάσισε να επιστρέψει στη Μόσχα, για να συνεχίσει την πανεπιστημιακή του φοίτηση. Ξεκίνησε να σπουδάζει Νομική και Οικονομικά στο Πανεπιστήμιο, ενώ στον ελεύθερό του χρόνο ασχολούνταν συνεχώς με την ζωγραφική.
Το 1889 επισκέφτηκε την επαρχία Βόλογκντα, για να καταγράψει την τοπική αγροτική νομοθεσία, στα πρότυπα έρευνας της Εταιρείας Φυσικών Επιστημών, Εθνογραφίας και Ανθρωπολογίας. Μετά από αυτή την έρευνα, έγινε μέλος της Εταιρίας, κάτι που του έδινε τις καλύτερες προοπτικές για μια ακαδημαϊκή σταδιοδρομία. Το 1892, με την ολοκλήρωση των σπουδών του, ο Καντίνσκι γίνεται μέλος της Ένωσης Νομικών και του προσφέρεται μια θέση λέκτορα στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας.
Εκείνη την περίοδο, ο καλλιτέχνης γνώρισε και παντρεύτηκε μία συγγενή του και συγκεκριμένα την ξαδέλφη του Άνια Τσιμιάκινα. Συνέχισε την ακαδημαϊκή του πορεία, χωρίς όμως να χάνεται το ενδιαφέρον του για την τέχνη. Ενισχύθηκε μάλιστα εξαιτίας δύο γεγονότων. Το πρώτο ήταν η έκθεση των Γάλλων ιμπρεσιονιστών στη Μόσχα και το δεύτερο η παρουσίαση του έργου «Λόενγκριν» του Ρίχαρντ Βάγκνερ στο Βασιλικό Θέατρο της Μόσχας. Και τα δύο αυτά καλλιτεχνικά γεγονότα τον εντυπωσίασαν. Το 1896, σε ηλικία 30 ετών, ο Καντίνσκι εγκατέλειψε την πολλά υποσχόμενη καριέρα καθηγητή του Ρωμαϊκού Δικαίου για να σπουδάσει ζωγραφική στο Μόναχο.
Κάτι που δεν είναι πολύ γνωστό είναι πως πριν αποφασίσει να πάει στο Μόναχο, εργαζόταν ήδη σε ένα εκτυπωτικό εργαστήριο της πόλης, όπου πειραματιζόταν με σχέδια που θα διακοσμούσαν κουτιά για σοκολατάκια. Μέσα 2 χρόνια οι πειραματισμοί αυτοί δημιούργησαν μία σειρά από υπέροχα χαρακτικά, ξυλόγλυπτα και λιθογραφίες, δείγματα του καλλιτεχνικού μεγαλείου που θα ακολουθούσε. Τα έργα αυτά εκτέθηκαν πριν από λίγα χρόνια στο Μουσείο του Σπρίνγκφιλν με τίτλο «Μικροί Κόσμοι» («Kleine Welten»).
Η καλλιτεχνική διαμόρφωση του Βασίλι Καντίνσκι
Το 1896 ο Καντίνσκι εγκαταστάθηκε στο Μόναχο για να ακολουθήσει καλλιτεχνική καριέρα. Το Μόναχο θεωρούνταν ως μία πόλη καλλιτεχνικό κέντρο, όπου από το 1892 είχε δημιουργηθεί η Απόσχιση του Μονάχου, μια ομάδα που συσπείρωνε καλλιτέχνες με διαφορετικές τεχνοτροπίες. Ο Καντίνσκι αρχικά φοίτησε στη σχολή ζωγραφικής του Αντόν Αζμπέ και αργότερα προσέγγισε τον Φραντς φον Στουκ, έναν από τους σημαντικότερους ζωγράφους-δασκάλους σχεδίου. Ο Στουκ πρότεινε στον Καντίνσκι να παρακολουθήσει μαθήματα στην Ακαδημία του Μονάχου. Ο Καντίνσκι έδωσε εξετάσεις, αλλά απέτυχε. Ο Στουκ τον δέχθηκε και πάλι στην τάξη του, όπου υπήρξε συμφοιτητής με τον Πάουλ Κλέε.
Στη βαυαρική πόλη, ο Βασίλι Καντίνσκι εξέφρασε την δική του καλλιτεχνική γνώμη για το πως βλέπει την ζωή και τον κόσμο και το πως μπορεί να παίξει με τα χρώματα και τις φόρμες σαν να είναι νότες μουσικής. Εκείνος είναι ο συνθέτης που προσπαθεί να αποδώσει, μέσα από την ποικιλομορφία των έργων, τις αντιθέσεις, τη συνύπαρξη, τις εντάσεις ή την αρμονία.
Την επόμενη χρονιά έφυγε από το εργαστήριο του Στουκ για να ακολουθήσει τη δική του καλλιτεχνική πορεία και να ενώσει άλλους καλλιτέχνες με τους οποίους είχε κοινά πρότυπα και τρόπο σκέψης. Το 1901 ο Βασίλι Καντίνσκι ίδρυσε την ένωση Phalanx και οργάνωσε την πρώτη έκθεση έργων τόσο δικών του όσο και άλλων καλλιτεχνών. Παράλληλα, δημοσίευε κριτικές σε περιοδικά της Ρωσίας, όπου καυτηρίαζε το συντηρητισμό και τον ακαδημαϊσμό των καλλιτεχνών του Μονάχου. Το 1904, η Phalanx διαλύθηκε. Μέχρι τότε είχε παρουσιάσει άλλες 12 εκθέσεις που ανέδειξαν το έργο συμβολιστών, μεταϊμπρεσιονιστών και καλλιτεχνών της Αρ Νουβό. Συνολικά αντιμετώπισαν αδιαφορία ή εχθρότητα, καθώς θεωρήθηκαν αρκετά τολμηρές.
Ο ίδιος ο Καντίνσκι επεδίωκε μέσα από το έργο του, αλλά και σε συνεργασία με άλλους, να θέσει τα θεμέλια μίας διαφορετικής οπτικής στη τέχνη, με βάση νέες αρχές. Την ίδια εποχή δημιούργησε σχέση με τη νεαρή ζωγράφο Γκαμπριέλε Μύντερ, με την οποία συνεργάστηκε και έζησε, μετά το χωρισμό από τη σύζυγό του.
Ο Βασίλι Καντίνσκι είχε ευκαιρία να παρουσιάσει έργα του στις εκθέσεις «Salon d’ Automne» και «Salon des Indépendants» στο Παρίσι, όπου ήρθε σε επαφή με εκπροσώπους του κυβισμού και του φοβισμού. Την Άνοιξη του 1908 επιστρέφει στο Μόναχο, αφού ταξίδεψε στη Δυτική Ευρώπη και τη Ρωσία. Για μεγάλα διαστήματα επίσης έζησε στην πόλη Μούρναου, στους πρόποδες των Άλπεων. Όσα έργα ολοκλήρωσε εκεί χαρακτηρίζονταν από μεγάλες επιφάνειες έντονων χρωματισμών και αντιθέσεων, που σταδιακά απομακρύνονται από την αναπαράσταση και γίνονται περισσότερο αφηρημένα. Τότε είναι που συνδέθηκε και με τους καλλιτέχνες της «Γέφυρας» («Die Brücke»).
Τον Ιανουάριο του 1909 ο Βασίλι Καντίνσκι ίδρυσε τη «Νέα Ένωση Καλλιτεχνών», οργανώνοντας εκθέσεις, μαζί με άλλους ζωγράφους στο Μόναχο και προσελκύοντας σημαντικούς καλλιτέχνες, όπως ο Ζωρζ Μπρακ και ο Πάμπλο Πικάσο. Η νέα εξέλιξη του Καντίνσκι, δηλαδή οι εικαστικές δημιουργίες χωρίς συγκεκριμένες εικόνες, είχε αρκετούς επικριτές. Για το λόγο αυτό, ακυρώθηκαν εκθέσεις, κάτι που οδήγησε τον ίδιο σε παραίτηση από την θέση του προέδρου.
Στις 11 Φεβρουαρίου 1911 ο Βασίλι Καντίνσκι θα παντρευτεί για δεύτερη φορά μια κόρη στρατηγού, τη Νίνα Αντρεγιέφσκαγια.
Ο Γαλάζιος Καβαλάρης του Καντίνσκι
Στις 18 Δεκεμβρίου 1911 η ομάδα του «Γαλάζιου Καβαλάρη» («Der Blaue Reiter»), οργάνωσε την πρώτη της έκθεση. Συμμετείχαν, εκτός από τον Βασίλι Καντίνσκι, οι Φραντς Μαρκ, Αουγκούστ Μάκε, Ρομπέρ Ντελωναί και άλλοι. Η έκθεση περιόδευσε στην Κολωνία, το Βερολίνο, τη Βρέμη και τη Φραγκφούρτη. Ο κατάλογος της έκθεσης ήταν προαναγγελία του ομώνυμου βιβλίου, που προετοίμαζε ο Βασίλι Καντίνσκι μαζί με τον Φραντς Μαρκ, που θα εξέθετε τις νέες καλλιτεχνικές κατευθύνσεις. Το κίνημα του «Γαλάζιου Καβαλάρη» και για τους δύο ήταν κάτι πέρα από ένα κίνημα της ζωγραφικής. Φιλοδοξία τους ήταν να γίνει μια φωνή που θα οδηγούσε στην πνευματική αναγέννηση όλων των μορφών τέχνης.
Τον Οκτώβριο του 1912 ο Βασίλι Καντίνσκι θα κάνει την πρώτη του ατομική έκθεση στη γκαλερί «Der Sturm» («Θύελλα») του Χέρβαλτ Βάλντεν στο Βερολίνο. Παράλληλα, συνεχιζόταν και η δραστηριότητα της ομάδας. Πολύ σύντομα θα φτάσει στο απόγειο της κι εξίσου σύντομα θα πάψει να υπάρχει, έχοντας διοργανώσει συνολικά δύο ομαδικές εκθέσεις.
Εκείνη την περίοδο δημοσιεύτηκε και η πραγματεία του Καντίνσκι με τίτλο «Για το Πνευματικό στην Τέχνη», έργο σαφώς επηρεασμένο από τον γερμανικό ρομαντισμό, τον Ρούντολφ Στάινερ, τον αποκρυφισμό και τον μυστικισμό. Για τον ίδιο όλες οι μορφές τέχνης προσέγγιζαν το αφηρημένο, που ήταν και ο αντικειμενικός τους σκοπός. Οι αντιλήψεις που είχε για το χρώμα και την δομή θα οδηγούσαν σε μία «καθαρή ζωγραφική», όπου αναμειγνύεται το χρώμα και η φόρμα, υπάρχουν ταυτόχρονα, μαζί και ξεχωριστά, σε αυτό που ονομάζεται εικόνα, η οποία είναι μια εσωτερική αναγκαιότητα.
Επιστροφή στην Ρωσία
Το 1914, όταν ξέσπασε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Καντίνσκι κατέφυγε στην Ελβετία κι αργότερα επέστρεψε στην Μόσχα. Είχε διατηρήσει τις γνωριμίες του, όσο έλειπε από την Ρωσία και γνώριζε για τις καλλιτεχνικές εξελίξεις εκεί. Είχε μάλιστα συνεργαστεί με τα μέλη της ομάδας του «Γαλάζιου Ρόδου», μια ομάδα συμβολιστών καλλιτεχνών, συμμετέχοντας σε ομαδικές τους εκθέσεις.
Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, ο Βασίλι Καντίνσκι συμμετείχε στον σχεδιασμό της κυβερνητικής πολιτικής για τις εικαστικές τέχνες. Από το 1918 μέχρι το 1920 ασχολήθηκε με τη διδασκαλία της τέχνης και την αναδιοργάνωση των μουσείων, ως μέλος του Τμήματος Καλών Τεχνών (IZO). Παράλληλα, δίδαξε ως επικεφαλής στα Ελεύθερα Κρατικά Καλλιτεχνικά Εργαστήρια (SVOMAS) της Μόσχας. Τα μαθήματά του βασιζόταν στις ιδέες που είχε διατυπώσει στο «Για το πνευματικό στην τέχνη».
Για ένα σύντομο χρονικό διάστημα ο Βασίλι Καντίνσκι ήταν διευθυντής του Ινστιτούτου για την Καλλιτεχνική Παιδεία (IΝChUK) της Μόσχας, που αργότερα εγκατέλειψε για τη Ρωσική Ακαδημία Αισθητικής. Εκεί, το 1920, επιδίωξε να καταρτίσει το πρόγραμμα σπουδών του τμήματος Ψυχολογίας και Φυσιολογίας. Απορρίφτηκε από την ομάδα των κονστρουκτιβιστών, λόγω της συμβολικής φιλοσοφίας του και της αντίληψης για την τέχνη ως πνευματική διαδικασία που τον διαπερνούσε.
Παράλληλα με την διδασκαλία ο Καντίνσκι πήρε μέρος σε επτά εκθέσεις, ενώ έγραψε και αρκετά δοκίμια για τη ζωγραφική. Έβλεπε όμως τα έργα του να αφαιρέθηκαν από τα μουσεία της Σοβιετικής Ένωσης και τους συναδέλφους του να είναι σταθερά εχθρικοί απέναντί του. Το 1921, λοιπόν, αποφασίζει να φύγει και πάλι από την Ρωσία για τη Γερμανία.
Η σχολή Μπάουχαουζ
Ο Βασίλι Καντίνσκι, μετά από πρόσκληση του ιδρυτή της Βάλτερ Γκρόπιους, άρχισε να διδάσκει, όπως και άλλοι καταξιωμένοι καλλιτέχνες της εποχής, στη σχολή Μπάουχαους στη Βαϊμάρη. Ανέλαβε το εργαστήριο τοιχογραφίας, όπου παρέδιδε ένα μάθημα με θέμα τη φόρμα σε συνεργασία με το Πάουλ Κλέε. Η διδασκαλία του ήταν εμπλουτισμένη με στοιχεία από τις προσωπικές θεοσοφικές και αποκρυφιστικές μελέτες του. Πρόκειται για την εποχή της «ψυχρής περιόδου» του Καντίνσκι, πρόδρομη της εποχής του «ψυχρού ρομαντισμού». Τα έργα αυτής της εποχής χαρακτηρίζονται από αυστηρότητα και έχουν πολλά γεωμετρικά στοιχεία. Αυτές οι φόρμες σύντομα έγιναν εντελώς αφηρημένες και κυριάρχησαν σε όλη την διάρκεια της παραμονής του στη σχολή Μπάουχαους.
Στη σχολή της Βαϊμάρης ο Βασίλι Καντίνσκι δίδαξε μέχρι το 1925. Οι αντιδράσει όμως των κύκλων και των κομμάτων της δεξιάς τον έκαναν να φύγει και να εγκατασταθεί αργότερα στο Ντεσάου, όπου δίδαξε στην σχολή Μπάουχαους, η οποία είχε πλέον μετακομίσει εκεί. Από τα πιο σημαντικά έργα του Καντίνσκι εκείνης της περιόδου είναι και ο πίνακας «Κίτρινο – κόκκινο – μπλε», που συμπυκνώνει την στροφή του Βασίλι Καντίνσκι στον «ψυχρό ρομαντισμό».
Το 1926, κυκλοφόρησε ένα επίσης σημαντικό βιβλίο για την ιστορία της μοντέρνας τέχνης με τίτλο «Σημείο και Γραμμή σε σχέση με την Επιφάνεια», το οποίο αναφέρεται στη φόρμα και τη φύση της.
Στη συγκεκριμένη σχολή ο Βασίλι Καντίνσκι δίδαξε μέχρι το 1933. Ύστερα όμως από την εκστρατεία των Ναζί εναντίον του Μπάουχαους και το τελικό κλείσιμο της σχολής, ο Καντίνσκι έφυγε και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, στο προάστιο Νεϊγύ – συρ – Σεν.
Ο Βασίλι Καντίνσκι οριστικά στο Παρίσι
Στο Παρίσι ο Βασίλι Καντίνσκι ζει και εργάζεται μόνος, διαφοροποιώντας την εικαστική του έκφραση και παράλληλα συνθέτοντας παλιότερες ιδέες του. Στα έργα αυτής της περιόδου κυριαρχούν τα λεγόμενα «βιομορφικά σχήματα», με πηγή έμπνευσης εγκυκλοπαίδειες και εργασίες βιολογίας, όπως τα έργα του Ερνστ Χέκελ («Kunstformen der Natur») και του Καρλ Μπλόσφελντ («Unformen der Natur»). Χρησιμοποίησε πρωτότυπους συνδυασμούς χρωμάτων, σπάνια βασισμένους στα βασικά χρώματα. Οι φόρμες στα έργα του θα γίνουν πιο ρευστές και σουρεαλιστικές, καθώς δέχεται την επίδραση και των καλλιτεχνών που θαυμάζει, όπως ο Χουάν Μιρό, ο Ζαν Αρπ και ο Αλμπέρτο Μανιέλι.
Η ζωγραφική του Καντίνσκι δεν έγινε θερμά δεκτή στη λεγόμενη Σχολή των Παρισίων. Έτσι, ο ζωγράφος αρκέστηκε στην επανένωσή του με παλιούς του φίλους, που ανήκαν εξίσου στους καλλιτεχνικούς κύκλους της εποχής όπως ο Ντελωναί.
Ζώντας, για αρκετά χρόνια, στο Παρίσι ο Καντίνσκι αποκτά τελικά την γαλλική υπηκοότητα το 1939. Εκείνη την χρονιά το μουσείο Jeu De Paume, αγόρασε το έργο του «Σύνθεση ΙΧ», ενώ στη Γερμανία, μετά την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, καταστράφηκαν όλα του τα έργα από το ναζιστικό καθεστώς. Ωστόσο, όλη του η εργασία στην Γαλλία διασώθηκε.
Ο Βασίλι Καντίνσκι, ο θεμελιωτής της αφηρημένης τέχνης, πεθαίνει στις 13 Δεκεμβρίου 1944, στα 78 του χρόνια χτυπημένος από αρτηριοσκλήρωση. Η ταφή του έγινε στο Νεϊγύ – συρ – Σεν, στο προάστιο όπου ζούσε. Τα έργα του, όταν δημοπρατούνται αγγίζουν ρεκόρ τιμών και τα πιο μεγάλα μουσεία του κόσμου έχουν και εκθέτουν τους θησαυρούς αυτούς.
Καλλιτεχνικές σκέψεις του Βασίλι Καντίνσκι
Ο Βασίλι Καντίνσκι αντλούσε έμπνευση για τα έργα του από την μουσική. Όταν έβλεπε τα χρώματα, άκουγε μουσική, όπως έλεγε. Είχε συνδέσει συγκεκριμένα χρώματα με ξεχωριστά μουσικά όργανα, π.χ. το κίτρινο με την τρομπέτα, το κόκκινο με το τύμπανο, το μπλε με το τσέλο ή το κοντραμπάσο. Όπως έλεγε και ο ίδιος:
«Το χρώμα είναι το πληκτρολόγιο, τα μάτια οι αρμονίες, η ψυχή το πιάνο με πολλές χορδές. Ο καλλιτέχνης είναι το χέρι που παίζει, πατώντας το ένα ή το άλλο πλήκτρο, για να προκαλέσει δονήσεις στην ψυχή».
Καμιά φόρμα δεν είναι απολύτως υλική για τον Καντίνσκι. Όλες έχουν μια εσωτερική δύναμη που μεταφέρεται στον άνθρωπο. Οι εικόνες που δημιούργησε στα έργα του, αφηγούνται τη ζωή και τον άνθρωπο με τις σκέψεις και τα συναισθήματά του. Έναν άνθρωπο που ζει μέσα στη δίνη των γεγονότων. Η ζωγραφική του απεικονίζει μια πολυδιάστατη πραγματικότητα, με χιούμορ και φαντασία, αλλά κυρίως με αυτοσχεδιασμό. Για εκείνον όμως οι πίνακές του γεννιόνταν σιγά – σιγά μέσα στην καρδιά του.
Ακολουθεί ένα βίντεο σχετικό με τα χρώματα και τους ήχους που σου εμπνέουν, σύμφωνα με τον Καντίνσκι.
Για το άρθρο χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες από:
- Βασίλι Καντίνσκι, Ανακτήθηκε από: el.wikipedia.org (Τελευταία πρόσβαση: 21/11/20).
- Μποζώνη, Αρ. (2019). Βασίλι Καντίνσκι, όπως λέμε αφηρημένη τέχνη, Ανακτήθηκε από: www.elculture.gr (Τελευταία πρόσβαση: 21/11/20).
- Βασίλι Καντίνσκι, Ανακτήθηκε από: www.artclassproject.com (Τελευταία πρόσβαση: 21/11/20).
- Βασίλι Καντίνσκι, Ανακτήθηκε από: www.sansimera.gr (Τελευταία πρόσβαση: 21/11/20).
- Βασίλι Καντίνσκι: Τα σημαντικότερα έργα του πατέρα της αφηρημένης τέχνης, Ανακτήθηκε από: www.monopoli.gr (Τελευταία πρόσβαση: 21/11/20).
- Βασίλι Καντίνσκι πρωτοπόρος της αφηρημένης τέχνης, Ανακτήθηκε από: www.ptheo.blogspot.com (Τελευταία πρόσβαση: 21/11/20).
- Σαριλάκη, Β. Ο πνευματικός ρόλος του Βασίλι Καντίνσκι στο Bauhaus, Ανακτήθηκε από: www.eretikos.gr (Τελευταία πρόσβαση: 21/11/20).
- Στις 13 Δεκεμβρίου 1944 φεύγει από τη ζωή ο Βασίλι Καντίνσκι, (2019), Ανακτήθηκε από: www.popaganda.gr (Τελευταία πρόσβαση: 21/11/20).
