Το ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου

Η Μονή Αρκαδίου αποτελεί ένα σημαντικό μοναστηριακό κέντρο καθώς και χαρακτηριστικό παράδειγμα της Κρητικής Αναγέννησης. Η καθοριστική συμμετοχή της Μονής στους απελευθερωτικούς αγώνες των Κρητών, με αποκορύφωμα την πολιορκία και την αυτοθυσία το 1866 τη μετουσίωσε ως το ιερότερο σύμβολο της Κρητικής ελευθερίας.

Ίδρυση της Μονής Αρκαδίου

Η Μονή Αρκαδίου είναι μια ιστορική μονή στην περιοχή της κοινότητας Αμνάτου στην περιφερειακή ενότητα Ρεθύμνου της Κρήτης. Οι πληροφορίες σχετικά με την χρονολογία της ίδρυσης της Μονής δεν είναι σαφείς.  Σύμφωνα με την παράδοση, ο αυτοκράτορας Ηράκλειτος θεμελίωσε τη Μονή Αρκαδίου, ενώ ο Αρκάδιος, αυτοκράτορας του Βυζαντίου, ανοικοδόμησε τη Μονή τον 5ο μ.Χ αιώνα.  Ωστόσο, άλλες πληροφορίες αναφέρουν ότι ο μοναχός Αρκάδιος ίδρυσε τη Μονή. Η μοναδική γραπτή επιγραφή του 14ου αιώνα επιβεβαίωνε ότι η μονή ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Κωνσταντίνο, η οποία και έγραφε : «ΑΡΚΑΔΙ(ΟΝ) ΚΕΚΛΗΜΑΙ /ΝΑΟΝ ΗΔ ΕΧΩ / ΚΟΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΑΝΑΚΤΟΣ / ΙΣΑΠΟΣΤΟΥΛΟΥ» ( Η εκκλησία που φέρει το όνομα του Αρκαδίου είναι αφιερωμένη στον Άγιο Κωνσταντίνο). Το 1587 έγινε η ανακαίνιση της μονής και απέκτησε τη σημερινή της μορφή , δηλαδή τον μεγαλοπρεπή και δίκλιτο ναό που είναι αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Χριστού αλλά και στους άγιους Κωνσταντίνο και Ελένη.

Λειτουργία Μονής Αρκαδίου

Αναμφισβήτητα, η  μονή ήταν ευρέως γνωστή σε διαφορετικές χρονολογικές περιόδους και η προβολή της αφορούσε διαφορετικά γεγονότα κάθε φορά. Τον 17ο αιώνα, η μονή ήταν κέντρο αντιγραφής χειρογράφων, μια ενασχόληση ιδιαίτερα επικερδής για τα έσοδα των μοναχών. Στο σημερινό μουσείο της Μονής υπάρχει ένα συνονθύλευμα χειρογράφων. Κατά την περίοδο του 18ου αιώνα, η μονή λειτουργούσε ως εργαστήριο χρυσοκεντικής.

Οι μοναχοί κεντούσαν άμφια, ιερατικά και εκκλησιαστικά υφάσματα και προωθούσαν τα δημιουργήματα τους σε εκκλησίες και μοναστήρια ανά τον κόσμο για να επιφέρουν μεγαλύτερα έσοδα . Η σημαντικότερη όμως δράση της μονής ήταν η σθεναρή αντίσταση της στην Οθωμανική κυριαρχία το 1866.

Αρχιτεκτονική της Μονής Αρκαδίου

Η Μονή Αρκαδίου αποτελείται από ένα τετράπλευρο συγκρότημα μεγάλων διαστάσεων και διωρόφων κτιρίων που συνδέονται από την εσωτερική αυλή στη μέση της οποίας βρίσκεται ο δίκλιτος ναός που ονομάζεται Καθολικόν. Η μονή έχει δυο κύριες πόρτες.Πιο συγκεκριμένα, η κύρια είσοδος είναι η Χανιώτικη ή Ρεθυμνιώτικη πόρτα, η οποία κατά την περίοδο του 1866 καταστράφηκε και δημιουργήθηκε εκ νέου το 1870 με το ίδιο σχέδιο και βρίσκεται στην δυτική πλευρά , ενώ η Καστρινή πόρτα βρίσκεται στα νοτιοανατολικά διπλά στην πυριτιδαποθήκη. Η Μονή Αρκαδίου είναι βασιλική με δύο κλίτη. Το βόρειο κλίτος εορτάζει στη Μεταμόρφωση του Χριστού και το νότιο στον Άγιο Κωνσταντίνο και την Αγία Ελένη.

Τα περιφερειακά κτίρια της μονής περιλαμβάνουν τα κελιά των μοναχών, το ηγουμενείο, τον ξενώνα, την τράπεζα και τις αποθήκες. Η πυριτιδαποθήκη ήταν στα βορειοανατολικά και ήταν το κελάρι με τα κρασιά. Ωστόσο, κατά την περίοδο της πολιορκίας η πυριτιδαποθήκη γέμισε  με πυρομαχικά.

Τσανλί – Μοναστίρ

Κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας δεν ήταν επιτρεπτό το χτύπημα της καμπάνας στους χώρους των χριστιανικών ναών. Ωστόσο,  οι μοναχοί της μονής Αρκαδίου παρακάλεσαν το Σουλτάνο να τους επιτρέψει το χτύπημα της καμπάνας στη μονή τους. Ο Σουλτάνος επέτρεψε το χτύπημα της καμπάνας στη μονή Αρκαδίου, η οποία έφερε και την ονομασία Τσανλί – Μοναστίρ , δηλαδή , το μοναστήρι όπου χτυπάει η καμπάνα.

Η πολιορκία

Η Οθωμανική κυριαρχία μετρούσε ήδη δυο αιώνες στην Κρήτη και είχαν πραγματοποιηθεί πολλαπλές προσπάθειες εναντίωσης από την πλευρά των Κρητών. Αναντίρρητα, χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι επαναστάσεις του Δασκαλογιάννη το 1770, έπειτα κατά των γενιτσάρων το 1821 και του Αιγυπτιακού στρατού το 1822, της Γραμβούσας το 1828 και του Χαιρέτη το 1841.

Ήδη από το 1857, η συνθήκη των Παρισίων οδήγησε τον Σουλτάνο να εφαρμόσει το Χάττι Χουμαγίουν, δηλαδή να επιβάλλει την θρησκευτική και αστική ισότητα ανάμεσα στους χριστιανούς και τους μουσουλμάνους. Ο Κρητικός ξεσηκωμός ξεκίνησε και επίσημα στις 21 Αυγούστου του 1866.

Επικεφαλής του κρητικού αγώνα ήταν ο Ιωάννης Ζυμβρακάκης στα Χανιά, ο συνταγματάρχης Πάνος Κορωναίος και ο Μιχάλης Κόρακας. Όπως ήταν αναμενόμενο, η είδηση της εξέγερσης έφερε αντιδράσεις από την πλευρά των Οθωμανών. Ο σουλτάνος διέταξε τον ερχομό του Μουσταφά Ναϊλή Πασά , ο οποίος ήταν γνώστης των καταστάσεων καθώς έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην καταστολή της επανάστασης στο νησί και το 1821. Οι προσπάθειες του Μουσταφά για να μεταπείσει τους Κρήτες ήταν άκαρπες με άμεσο αποτέλεσμα τον βίαιο ξεσηκωμό. Το πρώτο διάστημα, η Οθωμανική κυριαρχία έβαλε στο στόχαστρο την περιοχή των Χανιών. Ωστόσο, το Νοέμβριο του 1866 προχώρησαν στην περιοχή του Ρεθύμνου. Μέχρι και το πρώτο μισό του Νοεμβρίου, ο Μουσταφά Πασάς κατέκτησε όλα τα γύρω χωριά από το Ρέθυμνο με μοναδική εξαίρεση τη Μονή Αρκαδίου που δεν είχε παραδοθεί.

Η Προετοιμασία της Μονής

Η μονή είχε μετατραπεί αφενός σε καταφύγιο χριστιανών καθώς όλος ο πληθυσμός από τα λεηλατημένα γειτονικά χωριά είχε προσφύγει εκεί και αφετέρου σε πεδίο εξέγερσης. Παράλληλα, πληθώρα τροφίμων και πολεμοφοδίων ενίσχυσαν τη Μονή. Στις 5 Νοεμβρίου, οι Οθωμανοί έφτασαν στο Ρέθυμνο και δυο μέρες αργότερα ήταν  στο Αρκάδι συνοδευόμενοι από ένα υπεράριθμο στράτευμα. Η επίθεση των Οθωμανών ήταν προ των πυλών. Στον ιερό χώρο της Μονής, ο ηγούμενος καθώς και πλήθος χωρικών είχαν θέση βολής. Βέβαια, υπήρχαν και αρκετά πρόσωπα με πολεμικές και στρατιωτικές γνώσεις και ικανότητες. Ανάμεσα τους και ο ανθυπολοχαγός Ιωάννης Δημακόπουλος από την Πελοπόννησο.

Η επίθεση στη Μονή Αρκαδίου

Το πρωί της 8ης Νοεμβρίου του 1866 ,ο υπεράριθμος οθωμανικός στρατός ήταν περικυκλωμένος έξω από τη μονή. Η πρώτη μέρα ήταν θριαμβευτική για την αντίσταση καθώς πέτυχαν την παρεμπόδιση της εισόδου των Οθωμανών στη μονή. Από την επόμενη κιόλας μέρα, οι Οθωμανοί ενίσχυσαν το στράτευμα τους με επιπρόσθετα πυροβόλα, γεγονός που δήλωνε  το έναυσμα της επίθεσης μεν αλλά και την αρχή του τέλους για την αντίσταση δε.

Η πλευρά της αντίστασης είχε στη διάθεση της μόνο ξίφη και αιχμηρά αντικείμενα καθώς δεν υπήρχαν άμεσα διαθέσιμα πυρομαχικά. Η έλλειψη πολεμοφοδίων σε συνδυασμό με το γκρέμισμα του δυτικού τείχους έδωσαν την ευκαιρία στους Οθωμανούς να εισβάλλουν και να διαπράξουν τραγικές και αποτρόπαιες πράξεις. Αποκορύφωμα των πράξεων των Οθωμανών ήταν ο εμπρησμός της μπαρουταποθήκης μέσα στην οποία υπήρχε μεγάλος αριθμός ανθρώπων. Ανάμεσα τους πολλές γυναίκες και παιδιά. Παράλληλα με τον εμπρησμό, οι Οθωμανοί έσφαζαν τους εξεγερμένους στους υπόλοιπους χώρους της μονής. Ο επόμενος στόχος των κατακτητών ήταν η καταστροφή των ιερών κειμηλίων, η καταστροφή ολόκληρου του ναού και η απόλυτη σφαγή των Κρητών.

Απολογισμός

Σχετικά με τις απώλειες των Οθωμανών, δεν υπήρξε ποτέ ακριβής καταγραφή. Οι υπολογισμοί των νεκρών φτάνουν περίπου στους 1500. Άλλη εκδοχή κάνει λόγο και για 3.000 νεκρούς. Από την πλευρά των Κρητών, οι απώλειες ήταν περίπου στα 864 άτομα. Επιπλέον, περίπου 110 άτομα αιχμαλωτίστηκαν, ενώ μόνο 3-4 άτομα κατάφεραν να διαφύγουν. Όπως ήταν φυσικό, οι νεκροί δεν είχαν μνήματα ,ενώ σε γειτονικά φαράγγια υπήρχαν οι σοροί από αρκετά θύματα.. Αργότερα, έγινε η περισυλλογή λειψάνων με αποτέλεσμα την δημιουργία μιας λειψανοθήκης προς τιμήν των υπερασπιστών του Αρκαδίου.

Κύμα Φιλελληνισμού

Οι Οθωμανοί θεώρησαν την κατάκτηση της μονής Αρκαδίου ως τεράστια επιτυχία και πανηγύρισαν για την νίκη τους με πυρά κανονιού. Ωστόσο, το Ολοκαύτωμα του Αρκαδίου δεν άφησε ανεπηρέαστο το σύνολο του χριστιανικού κόσμου και δημιούργησε ένα κύμα φιλελληνισμού από την Ευρώπη ,όπως ακριβώς και στην περίπτωση των Ψαρών και στην έξοδο του Μεσολογγίου. Επιπρόσθετα, στο νησί κατέφθαναν εθελοντές από Σερβία, Ουγγαρία και Ιταλία, ενώ σημαντικές ήταν και οι χρηματικές συνεισφορές από τη Ρωσία και τις ΗΠΑ, με προεξέχοντα τον φιλέλληνα Σαμουήλ Χάου. Παράλληλα, σημαντικές προσωπικότητες της εποχής όπως ο Βίκτωρ Ουγκώ και ο Τζουζέπε Γκαριμπάλντι ένωσαν τις δυνάμεις τους στο πλευρό της κρητικής εξέγερσης και έσπευσαν προκειμένου να συμβάλλουν στην επανάσταση από κοντά.

Τον Ιανουάριο του 1869 η Κρητική επανάσταση υπήρξε σε καταστολή. Οι Οθωμανικές δυνάμεις δεν κατάφεραν να επιτύχουν την ολοκληρωτική υπόταξη των χριστιανών στην περιοχή της Κρήτης. Έτσι, ο  Σουλτάνος ύστερα από πιέσεις των Μεγάλων Δυνάμεων, προχώρησε στην επιβολή  «Οργανικού Νόμου», ένα είδος συντάγματος , το οποίο προέβλεπε την παραχώρηση προνομίων για τους χριστιανούς και καθεστώς σχετικής αυτονομίας στο νησί. Η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα έγινε το 1913.

Εορτές της Μονής Αρκαδίου

Το δεξίο κλίτος του Καθολικού εορτάζει στις 21 Μαϊου, δηλαδή στην εορτή των Άγιων Ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης. Στις 6 Αυγούστου, είναι η εορτή του αριστερού κλίτους του Καθολικού,  δηλαδή η Μεταμόρφωση του Σωτήρος Χριστού. Στις 8 Νοεμβρίου (των αρχαγγέλων Γαβριήλ και Μιχαήλ) που είναι η εορτή του Ολοκαύτωματός της μονής Αρκαδίου.

Παρακάτω ακολουθεί βίντεο με αφιέρωμα σχετικά με τη Μονή Αρκαδίου

Πηγές  στο παρόν άρθρο:

Μονή Αρκαδίου – Βικιπαίδεια (wikipedia.org) (Τελευταία πρόσβαση 6/11/2022)

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΡΚΑΔΙΟΥ – Μοναστήρια της Ελλάδος (monastiria.gr) (Τελευταία πρόσβαση 6/11/2022)

Το ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου. Κορυφαία πράξη του απελευθερωτικού αγώνα των Κρητών που συγκίνησε την Ευρώπη – ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ (mixanitouxronou.gr) (Τελευταία πρόσβαση 6/11/2022)

Μονή Αρκαδίου (crete.gr) (Τελευταία πρόσβαση 6/11/2022)

Ιστορία Ιεράς Μονής Αρκαδίου, Μοναστήρι, Εκκλησία, Ολοκαύτωμα, Μονή, Κρήτη, Ρέθυμνο – Ιερά Μονή Αρκαδίου Ρέθυμνο Κρήτη (arkadimonastery.gr) (Τελευταία πρόσβαση 6/11/2022)