Την 31η Μαρτίου του 1492 υπογράφηκε στην Ισπανία το διάταγμα της Αλάμπρα. Το εν λόγω διάταγμα υπογράφηκε στο ομώνυμο ανάκτορο από το ζεύγος των Καθολικών Βασιλέων της Ισπανίας. Είχε ως στόχο την θρησκευτική και κατ’επέκταση την εθνική ενότητα του ενοποιημένου βασιλείου της Ισπανίας. Παρ’όλα αυτά, το διάταγμα της Αλάμπρα είχε τρομερά κοινωνικοπολιτικά αποτελέσματα.
Οι Καθολικοί Βασιλείς της Ισπανίας
Ως Καθολικοί Βασιλείς της Ισπανίας (Reyes Católicos) έμειναν στην ιστορία ο Φερδινάνδος Β’, βασιλιάς της Αραγωνίας και η Ισαβέλλα Α’, βασίλισσα της Καστίλης. Οι δύο βασιλείς των ισπανικών κρατιδίων και δεύτερα ξαδέρφια, παντρεύτηκαν στις 19 Οκτωβρίου 1469 στο Βαγιαδολίδ. Η Ισαβέλλα ήταν δεκαοκτώ ετών και ο Φερδινάνδος δεκαεπτά. Ο γάμος τους ένωσε τα δύο στέμματα υπό την ίδια γραμμή διαδοχής, την ίδια καταγωγή. Το 1479 ο Φερδινάνδος και η Ισαβέλλα ένωσαν τα βασίλειά τους προκειμένου να δημιουργήσουν το ενωμένο βασίλειο της Ισπανίας. Στόχος των Ισπανών μοναρχών ήταν η πολιτική σταθερότητα, η εθνική ενότητα και η θρησκευτική ομοιογένεια του ισπανικού βασιλείου. Η γέννηση των τέκνων των μοναρχών (Ισαβέλλα, Ιωάννης, Ιωάννα η Τρελή, Μαρία και Αικατερίνη) επισφράγιζε την πολιτική σταθερότητα, καθώς υπήρχε ξεκάθαρη γραμμή διαδοχής στον ισπανικό θρόνο. Η εθνική και η θρησκευτική ενότητα της Ισπανίας θα προωθούνταν με ενέργειες όπως η αποδυνάμωση των ευγενών, ο Πόλεμος της Ανακατάκτησης, το διάταγμα της Αλάμπρα και η επιβολή της Ιεράς Εξέτασης.
Ο Πόλεμος της Ανακατάκτησης
Ο Πόλεμος της Ανακατάκτησης (Reconquista) διήρκεσε από το 718 μέχρι το 1492. Αφορούσε στην ανάκτηση των μουσουλμανικών κατακτημένων εδαφών της Ιβηρικής χερσονήσου από τα χριστιανικά βασίλεια της βόρειας Ιβηρικής. Μεταξύ 6ου και 8ου αιώνα, οι Άραβες είχαν κατακτήσει μεγάλο μέρος της Μεσογείου γενικότερα και μεγάλη έκταση της Ιβηρικής χερσονήσου ειδικότερα. Όμως από τα μέσα του 8ου αιώνα, τα χριστιανικά βασίλεια του βορρά ξεκίνησαν απελευθερωτικούς πολέμους κατά των μουσουλμανικών βασιλείων (εμιράτων) που εκτείνονταν σε εδάφη που σήμερα ανήκουν στο ισπανικό και στο πορτογαλικό κράτος. Στα εμιράτα ήταν εγκατεστημένοι οι Άραβες και Μαυριτανοί κατακτητές, οι χριστιανοί υποτελείς, αλλά και μεγάλος αριθμός Εβραίων.
Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, τον 15ο αιώνα ο Φερδινάνδος της Αραγονίας και η Ισαβέλλα της Καστίλης είχαν στόχο την εθνική ενότητα του ισπανικού βασιλείου. Αυτό τους ώθησε στη συνέχιση του Πολέμου της Ανακατάκτησης, διεξάγοντας πόλεμο κατά του Εμιράτου της Γρανάδας την δεκαετία 1482 – 1492. Ο πόλεμος ήταν άγριος και στοίχισε πολλά χρήματα στο στέμμα της Ισπανίας. Οι μάχες ήταν λυσσαλέες και διεξάγονταν σε πόλεις του ισπανικού νότου όπως η Κόρδοβα, η Μάλαγα και η Σαραγόσα. Οι αντιμαχόμενοι είχαν να αντιμετωπίσουν – πέρα από τον πόλεμο – και ασθένειες όπως η χολέρα. Παρ’όλα αυτά, το ζεύγος των βασιλέων παρέμενε κοντά στο θέατρο των επιχειρήσεων και οδηγούσε νικηφόρα τους στρατιώτες στη μάχη.
Η Ανακατάκτηση ολοκληρώθηκε με επιτυχία των Ισπανών. Στις 2 Ιανουαρίου 1492 έπεσε η Γρανάδα, το τελευταίο μουσουλμανικό βασίλειο. Ο εμίρης Μωάμεθ ΙΒ’ Μποαμπντίλ παρέδωσε στους μονάρχες συμβολικά το κλειδί της πόλης και το κλειδί του ανακτόρου Αλάμπρα. Στο ανάκτορο Αλάμπρα θα υπογραφόταν το ομώνυμο διάταγμα, περίπου τρεις μήνες αργότερα. Μετά την πτώση της Γρανάδα, οι Άραβες και οι Μαυριτανοί εγκατέλειψαν το ισπανικό βασίλειο. Παρών στους εορτασμούς ήταν ένας φιλόδοξος Γενοβέζος ναυτικός ταπεινής καταγωγής που προσέγγιζε τους Ισπανούς βασιλείς για να τους πείσει για ένα άγνωστο ταξίδι προς την Ασία μέσω του Ατλαντικού Ωκεανού. Ονομαζόταν Χριστόφορος Κολόμβος…
Οι διωγμοί των αλλόδοξων πληθυσμών
Οι Ισπανοί μονάρχες πίστευαν ότι η ενότητα της Ισπανίας θα προωθηθεί μέσα από την θρησκευτική ενότητα. Έτσι, έβαλαν στόχο την ολική επιβολή του Ρωμαιοκαθολικισμού στην ισπανική επικράτεια. Στράφηκαν εναντίον των Εβραίων, των Μαυριτανών μουσουλμάνων και των χριστιανών αιρετικών παίρνοντας μια σειρά από μέτρα. Αρχικά, ξεκίνησαν κοινωνικό αποκλεισμό κυρίως εις βάρος των Εβραίων. Στις αρχές του 1492 οι μονάρχες διέταξαν το διαχωρισμό κοινοτήτων, ώστε να δημιουργηθούν ξεχωριστοί οικισμοί που θα εξελίσσονταν σε γκέτο. Ο διαχωρισμός αυτός ευνοούσε και οικονομικές διακρίσεις μεταξύ Εβραίων και του υπόλοιπου πληθυσμού, συνήθως με τη μορφή αυξημένης φορολογίας και κοινωνικών περιορισμών. Όμως το πιο τρομερό μέτρο δίωξης κατά των Εβραίων και των έτερων «εχθρών» του Καθολικισμού ήταν η Ιερά Εξέταση.
Η Ιερά Εξέταση ήταν εκκλησιαστικό δικαστήριο το οποίο είχαν αναλάβει οι δομινικανοί μοναχοί με σκοπό να κυνηγήσουν τους Εβραίους, τους μουσουλμάνους, τους αιρετικούς (αργότερα και τους Προτεστάντες), γενικότερα τους αντιθέτους στην Καθολική Εκκλησία. Πραγματοποιούσε συλλήψεις, φυλακίσεις, ανακρίσεις και ποινές. Οι ποινές κυμαίνονταν από πράξη μετανοίας μέχρι θάνατο στην πυρά με χρήση του άουτο ντα φε (auto de fé, πράξη πίστης για να πάρει κανείς συγχώρεση από τον Θεό μετά θάνατον). Η τρομερότερη περίοδος διωγμών στην Ισπανία ήταν οι χρόνοι 1483 – 1498, όταν δρούσε ο Τομάς ντε Τορκουεμάδα, ο Μέγας Ιεροεξεταστής, άνθρωπος αυστηρός και αδίστακτος. Το αποκορύφωμα όλων αυτών των διωγμών θα ερχόταν με την υπογραφή του διατάγματος της Αλάμπρα από τους μονάρχες.
Το διάταγμα της Αλάμπρα
Στις 31 Μαρτίου 1492 ο Φερδινάνδος και η Ισαβέλλα υπέγραψαν και εξέδωσαν το διάταγμα της Αλάμπρα. Το διάταγμα υπογράφηκε στο επιβλητικό ανάκτορο Αλάμπρα της Γρανάδας, παλιό διοικητικό κέντρο των Μαυριτανών κατακτητών. Το διάταγμα όριζε ότι δινόταν μια προθεσμία 120 ημερών (ήτοι 4 μηνών) στους Εβραίους και στους υπόλοιπους ετερόδοξους της Ισπανίας να ασπαστούν τη χριστιανική πίστη του Καθολικισμού ή να εγκαταλείψουν τη χώρα. Αν δεν εγκατέλειπαν τη χώρα, θα τους περίμενε η τρομερή τιμωρία της Ιεράς Εξέτασης. Περίπου 200.000 Εβραίοι εγκατέλειψαν την Ισπανία. Κατέφυγαν στην Πορτογαλία (όπου επίσης εκδιώχθηκαν), τη Βόρεια Αφρική, την Ιταλία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία εγκαταστάθηκαν κυρίως στη Θεσσαλονίκη και στην Κωνσταντινούπολη δημιουργώντας μακροχρόνιες και ακμάζουσες κοινότητες. Ο Σουλτάνος Βαγιαζήτ Β’ τους υποδέχθηκε με θέρμη, βλέποντας στο επιχειρηματικό δαιμόνιο των Εβραίων εμπόρων την ευκαιρία για οικονομική ανάπτυξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Πολλοί Εβραίοι και άλλοι διωκόμενοι από το διάταγμα της Αλάμπρα βρήκαν την ευκαιρία και μπάρκαραν στα καράβια των εξερευνητικών αποστολών για το Νέο Κόσμο που πραγματοποιούνταν εκείνη την εποχή από τον Χριστόφορο Κολόμβο και άλλους θαλασσοπόρους. Βεβαίως, υπήρξαν κι εκείνοι που υπάκουσαν το διάταγμα της Αλάμπρα για τους τύπους και για λόγους επιβίωσης.
Την ίδια χρονιά, το 1492, ο βασιλιάς Φερδινάνδος με επιστολή του καλούσε πίσω όλους εκείνους που εγκατέλειψαν την Αραγωνία και την Καστίλη εξαιτίας του διατάγματος της Αλάμπρα. Θα γίνονταν δεκτοί πίσω στην Ισπανία μόνο με την προϋπόθεση να έχουν ασπαστεί τον Χριστιανισμό. Μέσα από τις ενέργειές τους (Ανακατάκτηση της Ισπανίας, Ιερά Εξέταση, διάταγμα της Αλάμπρα), ο Φερδινάνδος και η Ισαβέλλα εδραίωσαν τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία στην Ισπανία. Για το λόγο αυτό, ο Πάπας Αλέξανδρος ΣΤ’ Βοργίας τους απένειμε τιμητικά τον τίτλο των Καθολικών Βασιλέων το 1493.
Ο αντίκτυπος του διατάγματος της Αλάμπρα
Το διάταγμα της Αλάμπρα τόνωσε το εθνικό αίσθημα των Καθολικών Ισπανών. Η καταδίωξη μουσουλμάνων μαζί με τη νίκη κατά των Μαυριτανών και την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου εδραίωσαν το κύρος του Φερδινάνδου και της Ισαβέλλας στον τότε γνωστό κόσμο. Από την άλλη όμως, χιλιάδες άνθρωποι εκδιώχθηκαν από τις κατοικίες τους και τους τόπους που διέμεναν οι οικογένειές τους εκατοντάδες χρόνια ενώ άλλοι θανατώθηκαν. Μπορεί να πει κάποιος πως το διάταγμα της Αλάμπρα είναι οι απαρχές του κρατικά οργανωμένου αντισημιτισμού που παρατηρήθηκε κατά τη διάρκεια της νεότερης και σύγχρονης παγκοσμίου ιστορίας ανά τον κόσμο, με αποκορύφωμα φυσικά την «Τελική Λύση» κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Παρακάτω ακολουθεί βίντεο από ντοκιμαντέρ με θέμα το διάταγμα της Αλάμπρα και τη δίωξη των Εβραίων από την Ισπανία.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Πως και πότε ήρθαν οι Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη και την Κωνσταντινούπολη. Ανακτήθηκε από:
Πως και πότε ήρθαν οι Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη και την Κωνσταντινούπολη
(τελευταία πρόσβαση 16/3/2020)
Καθολικοί Μονάρχες. Ανακτήθηκε από:
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CE%B8%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%AF_%CE%9C%CE%BF%CE%BD%CE%AC%CF%81%CF%87%CE%B5%CF%82
(τελευταία πρόσβαση 16/3/2020)
Jean-Paul Duviols (2003), Στα ίχνη του…Χριστόφορου Κολόμβου. Εκδόσεις ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ
