Αφιερώματα | Τ.S. Eliot: Ο εμβληματικός ποιητής της λύτρωσης

O Τόμας Στερνς Έλιοτ (Thomas Stearns Eliot) γεννήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 1888, στο Σαιντ Λούις του Μιζούρι. Υπήρξε το μικρότερο από τα παιδιά μιας πολυμελούς οικογένειας και η κλίση του στη γραφή, όπως όλα δείχνουν, προήλθε από την μητέρα του, Σαρλότ Σαμπ Στέρνς. Η ίδια εργαζόταν ως δασκάλα και έγραφε ποιήματα, τα οποία δημοσίευε σε εφημερίδες και περιοδικά ή έστελνε σε φίλους και γνωστούς της, χωρίς να καταφέρει ποτέ να δημοσιεύσει κάποια ολοκληρωμένη συλλογή. Ο πατέρας του εργαζόταν ως έμπορος και πρόεδρος μιας εταιρείας κατασκευής τούβλων, παρόλο που όνειρο του ήταν η ενασχόληση με την ζωγραφική.

Τα πρώτα χρόνια της ζωής του Έλιοτ

Ο ποιητής θα μεγαλώσει μέσα σε ένα κλειστό και υπερπροστατευτικό περιβάλλον. Οι πρώτες γνώσεις του θα προέλθουν από σχολεία που διατηρούν στενές σχέσεις με την οικογένεια του (Λόκγουντ, Ακαδημία Σμίθ), ενώ αργότερα θα διευρύνει τους ορίζοντες του, ακολουθώντας έναν ευρύτερο κύκλο σπουδών σε μεγάλα πανεπιστήμια (Χάρβαρντ, Σορβόννη, Οξφόρδη). Στο Χάρβαρντ, ο Έλιοτ θα περάσει με επιτυχία τις εισαγωγικές εξετάσεις τον Ιούνιο του 1906. Εκεί, θα παρακολουθήσει μαθήματα συνταγματικού δικαίου, ελληνικής και αγγλικής φιλολογίας, μεσαιωνικής ιστορίας και γερμανικής γραμματικής, ενώ παράλληλα θα γίνει γρήγορα δεκτός σε σημαντικούς πανεπιστημιακούς συλλόγους. Θα υπάρξει επίσης μέλος του συμβουλίου του λογοτεχνικού περιοδικού The Harvard Advocate, στο οποίο θα δημοσιεύσει και ο ίδιος ορισμένα από τα ποιήματά του.

Πηγή εικόνας: wolverton-mountain.com | T.S. Eliot

Τον Ιούνιο του 1909 ο Έλιοτ θα πάρει το πτυχίο του και θα αποφασίσει να συνεχίσει τις μεταπτυχιακές σπουδές του πάνω στην αγγλική φιλολογία, ταξιδεύοντας στην Ευρώπη και κυρίως στο Παρίσι. Εκεί θα γνωρίσει και σημαντικές προσωπικότητες της εποχής. Αργότερα, στην Οξφόρδη, θα γνωρίσει και την πρώτη του γυναίκα, Βίβιεν Χέιγκο, την οποία θα παντρευτεί το 1915. Ο γάμος τους θα διαρκέσει μέχρι το 1932. Από το 1915, λοιπόν, θα εγκατασταθεί μόνιμα στο Λονδίνο, όπου θα εργαστεί ως καθηγητής στο Χάιγκειτ, ως υπάλληλος σε τράπεζα και ως συντάκτης σε περιοδικά. Δέκα χρόνια μετά, θα παντρευτεί δεύτερη φορά με την γραμματέα του Βάλερι Φλέτσερ, με την οποία, σύμφωνα με τον ίδιο, θα περάσει τα καλύτερα χρόνια της ζωής του.

H γνωριμία του με τον Έζρα Πάουντ

Κατά τη διάρκεια των χρόνων παραμονής του στην Αγγλία, θα συνδεθεί στενά με τον Έζρα Πάουντ , ο οποίος ζούσε ήδη εκεί πέντε χρόνια και γνώριζε το έργο του Έλιοτ. Ο Πάουντ, όντας ενθουσιασμένος με το έργο του, θα τον συστήσει σε μεγάλους Αμερικανούς ποιητές, δίνοντας του την ευκαιρία αφενός να βρεθεί σε ένα αμιγώς καλλιτεχνικό περιβάλλον και αφετέρου να κάνει γνωστότερο το έργο του. Ο Έλιοτ θα διδαχθεί από τον Πάουντ την οικονομία λόγου και την σύνθεση.

Πηγή εικόνας: Eliot- poetryfoundation.org

Κάποια χρόνια μετά, θα ξεκινήσει να εργάζεται ως δάσκαλος στην μέση εκπαίδευση και στη συνέχεια θα γράφει κριτικές αναλύσεις στο γνωστό περιοδικό της εποχής International Journal of Ethics, ενώ θα έρθει και σε επαφή με το φιλολογικό περιοδικό New Statesman. Το 1925 θα αναλάβει διευθυντής εκδόσεων στον εκδοτικό οίκο Faber&Faber και με την θέση του αυτή θα συμβάλλει στην προώθηση του έργου πολλών νέων ή και μη ποιητών.

Η ποίηση δεν είναι η απελευθέρωση των αισθημάτων, αλλά η δραπέτευση από τα αισθήματα. Δεν είναι η έκφραση της προσωπικότητας αλλά η δραπέτευση από την προσωπικότητα. Αλλά θα πρέπει κανείς να έχει αισθήματα και προσωπικότητα για να θέλει να δραπετεύσει από αυτά.

Το κυριότερο ποιητικό του έργο

Ο Έλιοτ θα ζήσει στην εποχή που ξεκινά η ανάπτυξη του Μοντερνισμού. Στην εξέλιξη και την ωρίμανση του καλλιτεχνικού αυτού ρεύματος, η συμβολή του ποιητή θα είναι ανεκτίμητη. Κύριο θέμα των μοντερνιστών ήταν η παρακμή του πολιτισμού και ο ισχυρισμός ότι ο σύγχρονος άνθρωπος πρέπει να ολοκληρωθεί για να λυτρωθεί. Επιπρόσθετα, ο μοντερνισμός τονίζει την έντονη διάθεση για πειραματισμό, ο οποίος εκφράζεται με ελεύθερο στίχο, κατάργηση γραμματικών και συντακτικών φαινομένων κ.ο.κ.

Ο Έλιοτ θα ασχοληθεί με διαφορετικά είδη γραφής: την ποίηση, τα θεατρικά έργα και τα πεζά. Η αρχή της μεγάλης πορείας του θα ξεκινήσει το 1915 με την δημοσίευση του πρώτου ώριμου ποιήματός του «Ερωτικό Τραγούδι του Τζ.Προύφροκ» στο περιοδικό Chicago Poetry.

Την εποχή που ο Έλιοτ θα συνθέσει ίσως το γνωστότερο από τα έργα του, την «Έρημη Χώρα», οι οικονομικές και πολιτικές καταστάσεις διακρίνονται ιδιαίτερα δύσκολες εξαιτίας του πολέμου. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς γράφτηκε το έργο – ωστόσο θεωρείται πιθανό το σημαντικότερο μέρος του να ήταν έτοιμο, το αργότερο, στις αρχές του 1921. Στην Έρημη Χώρα, ο Έλιοτ πραγματεύεται, με μεγαλύτερη εσωστρέφεια, το κενό και την ασημαντότητα της ύπαρξης, όταν ελλείπει η πίστη ή μια γενικότερη εσωτερική σταθερότητα από την ζωή του ανθρώπου.

Στα «Τέσσερα Κουαρτέτα», το τελευταίο του έργο, ο Έλιοτ κινείται σε πιο αυστηρό ποιητικό επίπεδο. Η σύνθεση του άρχισε από το 1935 και ολοκληρώθηκε το 1943. Μέσα από αυτό, παρατηρείται η έμφαση του ποιητή στις λεπτομέρειες, καθώς και η άρτια οργάνωση του σύνθετου λόγου του. Ο ποιητής χρησιμοποιεί μουσικές αρχές αντίστιξης, ενώ θεματολογικά επικεντρώνεται στην έννοια του χρόνου, την λύτρωση που επέρχεται μέσα από αυτόν και την αναζήτηση της προσωπικής μοίρας του ανθρώπου.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του

Παρά την κύρια ενασχόληση του με την γραφή, ο Έλιοτ εξακολουθούσε να γράφει κριτικές, χωρίς να είναι αλαζόνας ή προσκολλημένος σε φιλοσοφικές θεωρίες. Η ιδιαίτερη οξυδέρκεια και η πετυχημένη παρατήρησή του, του επέτρεπαν να κρίνει εύστοχα, τόσο τα έργα άλλων ποιητών, όσο και τα δικά του.

Κατά τη διάρκεια της ζωής του, έλαβε σημαντικές διακρίσεις και αναγορεύτηκε επίτιμος καθηγητής σε πολλά αμερικανικά και αγγλικά πανεπιστήμια. Το 1948 έλαβε το Παράσημο Αξίας από τον βασιλιά Γεώργιο ΣΤ’, ενώ την ίδια χρονιά τιμήθηκε και με το βραβείο Νόμπελ. Παρόλο που η γραφή του Έλιοτ χαρακτηρίστηκε δύσκολη, ακατανόητη και ψυχρή από πολλούς διανοούμενους της εποχής, κυρίως λόγω της μη λογικής, αλλά ψυχολογικής και συναισθηματικής αλληλουχίας των νοημάτων, η κατανόηση του έργου του θεωρήθηκε, τελικά, πως αξίζει τον κόπο.

Ο T.S Eliot πέθανε στις 4 Ιανουαρίου 1965 στο σπίτι του στο Λονδίνο. Η εμβληματική προσωπικότητα του έθεσε νέες, γερές βάσεις στο μοντερνιστικό κίνημα της ποίησης, ενώ το όνομά του θεωρείται, πλέον, ένα από τα σημαντικότερα στην ιστορία της παγκόσμιας ποίησης.

Είναι προφανές ότι δεν μπορούμε να εξηγήσουμε ένα πάθος σε κάποιον που δεν το έχει ζήσει, όπως δεν μπορούμε να εξηγήσουμε το φως σε έναν εκ γενετής τυφλό.

Ακολουθεί η ανάγνωση της «Έρημης Χώρας» από τον ποιητή.