Προλήψεις και καθημερινότητα από τους αγωνιστές του 1821

Οι αγωνιστές του 1821 ήταν απλοί άνθρωποι. Από τους στρατιώτες μέχρι τους μεγάλους οπλαρχηγούς όλοι, λίγο πολύ, είχαν τις αδυναμίες τους αλλά και τις καλές στιγμές τους. Οι αδυναμίες αυτές συχνά μπορεί να τους στοίχιζαν και την έκβαση κάποιας μάχης. Ήταν άνθρωποι έξυπνοι και λογικοί. «Ψημένοι» στις αντιξοότητες και μεγαλωμένοι μέσα στην σκληρή καθημερινότητα της σκλαβιάς. Αυτά όλα τους οδήγησαν στο να έχουν μια δύσκολη καθημερινή ζωή. Η εποχή τους είχε βασικές προλήψεις και δεισιδαιμονίες απέναντι στα απλά καθημερινά ζητήματα. Παρ’ όλα αυτά δεν το έβαζαν κάτω και προσπαθούσαν κάθε μέρα να ανταπεξέλθουν στην γεμάτη μόχθο και κόπο καθημερινή ζωή τους.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή…

Οι ομάδες

Οι αγωνιστές εντάσσονταν σε κάποια ομάδα ενός οπλαρχηγού και έτσι έπαιρνε η ομάδα το όνομα του ηγέτη της και όλοι μαζί λεγόταν ότι ανήκαν στην ομάδα του αρχηγού τους. Μ’ αυτό τον τρόπο είχαμε για παράδειγμα τους Κολοκοτρωναίους, τους Τζαβελλαίους κτλ. Τα ονόματα αυτά ήταν όπως σήμερα έχουμε τους αριθμούς των συνταγμάτων στον τακτικό στρατό.

Η ενδυμασία

Οι άνθρωποι της εποχής, έτσι και οι αγωνιστές του ’21, φορούσαν φουστανέλα ως το γόνατο, δεμένη με ζώνη στη μέση, γιλέκο και φέσι το οποίο έδεναν γύρω-γύρω με έναν μαύρο μακρύ μαντήλι, τη σερβέτα. Υποδήματα είχαν τα γνωστά μας δερμάτινα τσαρούχια. Για να προστατευτούν από το κρύο είχαν μάλλινη χλαίνη.

Η τροφοδοσία

Για την τροφοδοσία υπεύθυνος ήταν ο αρχηγός, ο οποίος διόριζε κάποιον ο οποίος θα έφερνε τα αναγκαία τρόφιμα. Η τροφή τους ήταν ξηρά. Λόγω του ότι μετακινούνταν συνεχώς δεν είχαν την δυνατότητα να αναπτύξουν καλλιέργεια και έτσι ζούσαν με ότι διαρκούσε αρκετό καιρό και ότι το μάζευαν επιτόπου. Έπιναν πολύ κρασί (το οποίο είχαν στην τσίτσα, ένα δοχείο για το κρασί), έτρωγαν τυρί και ελιές, καθώς και ψωμί που το έψηναν. Είχαν μαζί τους ασκίδια με νερό. Ακόμη, έψηναν κρέας, όταν υπήρχε. Όταν στρατοπέδευαν, συνήθως σε σκιερά μέρη και χαράδρες, ο καθένας έφτιαχνε την καλύβα του, το τσαρδάκι.

Το ξύπνημα και οι πρώτες στιγμές της ημέρας

Όταν ξυπνούσαν έκαναν τον σταυρό τους κοιτώντας προς την Ανατολή και μετά χτένιζαν τα μακριά, συνήθως, μαλλιά τους, τα οποία ήταν δείγμα αντρειοσύνης. Μόλις, έκαναν αυτά πήγαιναν όλοι μαζί στον αρχηγό και κάθονταν γύρω του σε κυκλική διάταξη, για να ακούν όλοι τις διαταγές της ημέρας. Ανάλογα, μπορεί να έπαιρναν και το λόγο.

Συνήθειες και παραπτώματα

Οι πιο γενναίοι όταν περπατούσαν χτυπούσαν το αριστερό τους πόδι. Χαρακτηριστικές και πολλές ιστορίες μπορούν να ειπωθούν και για τις ερωτικές ιστορίες των αγωνιστών του ‘21. Από τον Κολοκοτρώνη με την αχώριστη πρώην καλόγρια του μέχρι τον Καραϊσκάκη με τη Μαριώ του. Παράξενες και αλλιώτικες συνήθειες από τις δικές μας στις οποίες ίσως αφιερώσουμε ειδικό αφιέρωμα. Τα παραπτώματα τιμωρούνταν από τον αρχηγό και μπορεί, ανάλογα την σοβαρότητα η τιμωρία να είναι ακόμη και θάνατος.

Οι συνθήκες υγιεινής

Οι συνθήκες υγιεινής για τους αγωνιστές του ’21, ήταν συνήθως πολύ κακές, γι’ αυτό και ταλαιπωρούνταν πολλοί από τις ψείρες. Για να απαλλαγούν από αυτές τίναζαν τα ρούχα τους πάνω από την φωτιά. Ακόμη, σε πόλεις που συνήθως τελούσαν υπό πολιορκία αλλά και σε απελευθερωμένες πόλεις που συνέρρεε πλήθος πολλών ατόμων οι συνθήκες ήταν άθλιες. Δεν υπήρχαν μηχανισμοί απομάκρυνσης των απορριμάτων και των ακαθαρσιών, και τα συστήματα αποχέτευσης και ύδρευσης ήταν πρωτόγονα. Έτσι, εκδηλώνονταν πολλές επιδημίες. Χαρακτηριστικότερες αυτές της Τρίπολης, που οδήγησε σε 3000 θανάτους αλλά και του Ναυπλίου.

Ο ελεύθερος χρόνος

Όταν είχαν ελεύθερο χρόνο οι αγωνιστές του ’21, οι ανώτεροι συνήθως έπαιζαν ζάρια. Οι απλοί στρατιώτες, στον ελεύθερο χρόνο τους έπαιζαν φλογέρα, τραγουδούσαν και χόρευαν μια εκδοχή του Πυρρίχιου χορού, τον Λειβαδίτικο. Ακόμη, παράβγαιναν σε κάποιο άθλημα όπως ρίψη δίσκου ή λιθαριού, πάλη και άλματα. Όταν κάποιος νικούσε τον όλοι τον επευφημούσαν ενώ, αν έχανε τον πείραζαν. Ο ελεύθερος χρόνος ήταν πολύ σημαντικό στοιχείο μιας ομάδας γιατί εκτός του ότι χαλάρωναν τα μέλη της, και όπως σήμερα λέμε γέμιζαν τις μπαταρίες τους, έφερνε κοντά αξιωματικούς και απλούς στρατιώτες, σημαντικό δεδομένο για την συνοχή μιας ομάδας.

Προλήψεις και δεισιδαιμονίες

Επιπλέον, η πίστη σε προλήψεις και δεισιδαιμονίες ήταν βασικό χαρακτηριστικό μιας τέτοιας ομάδας. Ανάμεσα στα μέλη της κυκλοφορούσε η πεποίθηση ότι όποιος αποφεύγει τις περιττές απολαύσεις της ζωής, αποφεύγει και τα εχθρικά βόλια. Η σκληραγωγία των μελών μιας τέτοιας ομάδας ήταν αποτέλεσμα της ίδιας αποφυγής, της καλοπέρασης. Ακόμη, η εμφάνιση λαγού ή φιδιού, η φωνή του γκιώνη, η πτήση πελαργών, το γάβγισμα σκύλου και η πορεία που ακολουθούσαν τα κοράκια, κατά την πορεία ή την έναρξη μάχης ήταν σημάδι κακοτυχίας. Επίσης, αν κάποιος άτυχος ιερέας βρισκόταν μπροστά τους, τον κυνηγούσαν και μπορεί και να τον σκότωναν, γιατί θεωρούνταν κακό σημάδι.

Τέλος, οι στρατιώτες απέφευγαν να καταμετρούνται πριν την μάχη γιατί το θεωρούσαν κακό οιωνό. Μια μέρα ο Κολοκοτρώνης ήθελε να καταμετρήσει το στράτευμα. Οι Μανιάτες ενώ δεν ήθελαν έκατσαν να τους μετρήσουν, διότι ο Κολοκοτρώνης τους απείλησε ότι δεν θα τους δώσει τροφή. Την επομένη, έχασαν στην μάχη λόγω του ότι οι Μανιάτες κατηγορούσαν τον Κολοκοτρώνη ότι οι Τούρκοι τους απώθησαν επειδή την προηγούμενη μετρήθηκαν.

Προσπάθεια για την πρόβλεψη του μέλλοντος

Επιπροσθέτως, βασικό χαρακτηριστικό αυτών των ομάδων ήταν η πρόβλεψη του μέλλοντος και της έκβασης επικειμένων μαχών. Εκτός από τις ανωτέρω τακτικές υπήρχε και ένας άλλος πολύ διαδεδομένος τρόπος πρόβλεψης το μέλλοντος και αυτός ήταν η ωμοπλατοσκοπία του αρνιού. Όταν έψηναν ένα αρνί «διάβαζαν» στην πλάτη του τα μελλούμενα. Ο Φωτάκος περιγράφει ως εξής την διαδικασία: «Έβλεπαν επάνω εις την πλάτην αυτήν κατά το μέρος, όπου έχει ένα κόκκαλον κατ’ ευθείαν γραμμήν ορθόν, και αν πλησίον αυτού και εις το κέντρον εφαίνετο μαυρίλα στρογγυλή, έλεγαν ότι θα λάβουν λάφυρα. Άν δε αυτή η μαυρίλα ήρχετο από κάτω προς τα άνω, τότε έλεγαν, ότι έρχονται οι εχθροί και θα έχωμεν πόλεμον και τούτο πολλάκις αλήθευεν, και δεν έμεναν να πολεμήσουν, διότι ο οιωνός ήτο κακός, και τοιουτοτρόπως διά της τοιαύτης προλήψεως εσκέπαζαν την αδυναμίαν των».¹

Καλύτεροι σ’ αυτή την διαδικασία ήταν οι στρατηγοί και οι παλιοί καπεταναίοι οι οποίοι πολλές φορές χρησιμοποιούσαν αυτή την τακτική για να μην δειλιάζουν οι πολεμιστές τους, ακόμη και να καταφέρνουν παράτολμες πράξεις. Ενώ, άλλες φορές το διάβασμα της πλάτης του αρνιού οδηγούσε σε αποφυγή συμπλοκών. Χαρακτηριστικό αποτελεί το γεγονός όταν ο Καραϊσκάκης προσπάθησε να αποτρέψει τον Φαβιέρο να εμμπλακεί σε μάχη με την πλατοσκοπία, όταν διέταξε να μαζευτούν όλοι οι αρχηγοί και να ψήσουν ένα αρνί, στην πλάτη του οποίου «είδε» την ήττα των Ελλήνων. Κατά τον Φωτάκο, οι οπλαρχηγοί γνώριζαν το ψεύδος των λεγομένων τους. Όμως πίστευαν κιόλας , χαρακτηριστικό όταν ο Παπαφλέσσας, λίγες μέρες πριν την μάχη στο Μανιάκι, προέβλεψε με την πλάτη του αρνιού την πτώση του Νεοκάστρου από τον Ιμπραήμ.

Τα φυλαχτά

Για την καλή έκβαση των γεγονότων αλλά και την προστασία τους από τα κακά πολλοί φορούσαν φυλαχτά και χαϊμαλιά. Ο Ποθητός Βαρβαρήγος σχετικά γράφει: «Οι περισσότεροι Έλληνες πολεμιστές, πιστοί στις θρησκόληπτες παραδόσεις τνω παλιαών αρματολών, κρεμούσαν επάνω τους χαϊμαλιά και διάφορα φυλαχτά για την προφήλαξή τους από κάθε κακό. Τα χαϊμαλιά που φορούσαν στο λαιμό τους, συνδύαζαν χριστιανικά με μαγικά στοιχεία. Το σχήμα τους ήταν στρογγυλό και στο εσωετρικό τους είχαν διάφορα φυλαχτά, όπως φυδοκέφαλα, κόκκαλα νυχτερίδας, μαλλί κριαριού κ.α. Στις δύο όψεις του είχε σκαλισμένα τον προστάτη άγιο ή την Παναγία και παραστάσεις από τον Ευαγγελισμό ή την Ανάσταση».²

Τα όνειρα ως μέσο πρόβλεψης του μέλλοντος

Τέλος, τα όνειρα ήταν βασικός τρόπος για να «δει» κάποιος το μέλλον. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν όταν Ρουμελιώτες αγωνιστές έλεγαν στον Κριεζή να μην τους αποτρέψει από το εμπλακούν σε μάχη γιατί το είχαν δει σε όνειρο ότι θα νικήσουν και ο Κριεζής απελπισμένος λέει ότι τους ξαναμίλησε και τίποτα δεν τους σταματούσε. Στα όνειρα όμως πίστευαν, από του αρχηγούς μέχρι τους απλούς στρατιώτες. Χαρακτηριστικά ήταν τα όνειρα που έβλεπε ο Κολοκοτρώνης καθώς όταν έβλεπε συνοδεία γάμου έλεγε πως ήταν Τούρκοι και όταν προχωρούσαν τώρα δεν θα σταθούν να πολεμήσουν και όταν στεκόντουσαν, και χόρευε μαζί τους, θα γίνει μάχη και έκανε τις απαραίτητες προετοιμασίες. Πολλές φορές , όμως, ο ίδιος χρησιμοπιούσε τα όνειρα για να εμψυχώνει τους στρατιώτες του ή να αποτρέπει κάποια συμπλοκή. Όταν έλεγε πως είδε μια λαμπροφορημένη, με βουνίσια ενδύματα, γυναίκα να τον συμβουλεύει να προχωρήσει σε μάχη, ήταν η Παναγιά. Όταν δε, ήθελε να αποτρέψει την διεξαγωγή συμπλοκής έλεγε πως δεν είδε την Παναγία στον ύπνο του να του λέει να προχωρήσει. Έτσι, βλέπουμε ότι οι αρχηγοί χρησιμοποιούσαν τα όνειρα και άλλες φορές πίστευαν όντως σ’ αυτά.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:

1)Προλήψεις και δεισιδαιμονίες στην καθημερινή ζωή των Ελλήνων πριν και κατά την Επανάσταση (greece2021.gr)

2)ΠΟΘΗΤΟΣ ΒΑΡΒΑΡΗΓΟΣ, ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ, ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ, ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2011,Σελ. 86

ΠΗΓΕΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ ΣΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΑΡΘΡΟ:

1)Προλήψεις και δεισιδαιμονίες στην καθημερινή ζωή των Ελλήνων πριν και κατά την Επανάσταση (greece2021.gr)

2)ΠΟΘΗΤΟΣ ΒΑΡΒΑΡΗΓΟΣ, ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ, ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ, ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2011

3) ΠΑΥΛΟΣ ΚΟΥΤΟΥΖΗΣ, ΤΑ ΜΙΚΡΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ, Όσα δεν ξέραμε για το 1821 μέσα από 200 σύντομα κείμενα, εκδόσεις διόπτρα 2021, Σελίδες διάφορες

4) 25η Μαρτίου: Η σκληρή πραγματικότητα της επανάστασης του 1821 – CNN.gr

5)1821: Σεξ και έρωτες στα χρόνια της Επανάστασης | Έθνος (ethnos.gr)

Δείτε το σχετικό βίντεο: