Ναπολέων Ζέρβας: Ο Αρτινός Πολέμαρχος

Ο Ναπολέων Ζέρβας είναι αδιαμφισβήτητα μία από τις προσωπικότητες που διαμόρφωσαν την ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας. Ήταν στρατιωτικός που πολέμησε με ανδρεία για την απελευθέρωση της χώρας και ασχολήθηκε με την πολιτική.

Ναπολέων Ζέρβας: Βίος και Πολιτεία

Ο Ναπολέων Ζέρβας γεννήθηκε στην Άρτα το 1891. Η οικογένειά του ήταν γνωστή στην κοινωνία της Ηπείρου. Είχαν καταγωγή από το ορεινό χωριό Ζερβά του Σουλίου. Οι Ζερβαίοι πρωτοστάτησαν στους αγώνες που έδωσε το Σούλι ενάντια στον Αλή Πασά αλλά και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 διετέλεσαν οπλαρχηγοί. Ο πατέρας του, Νικόλαος Ζέρβας, πολέμησε στο πλευρό των Κρητών που αγωνίζονταν για την απελευθέρωσή τους το 1897.

Ο Ναπολέων Ζέρβας, έχασε τη μητέρα του, Ευανθία Ζέρβα, σε μικρή ηλικία και την ανατροφή του ανέλαβε ένας θείος του από τα Ιωάννινα. Το 1907 αποφοίτησε από το Γυμνάσιο και εισήχθη στη Σχολή Ευελπίδων, από την οποία δεν αποφοίτησε. Το 1910 κατατάχθηκε εθελοντικά στο στρατό. Κίνητρο της κατάταξης του ήταν οι δημοκρατικές και βενιζελικές του πεποιθήσεις. Ήταν ενάντιος της βασιλείας λόγω της ιδεολογίας του αλλά και για προσωπικούς λόγους. Λέγεται πως όταν φοιτούσε στην Σχολή Ευελπίδων, ανέπτυξε μια αντιπαλότητα με τον Κωνσταντίνο Α’.

Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι του 1912-13 τον βρήκαν στο πεδίο της μάχης. Η χαρά του με τα αποτελέσματα ήταν μέγιστη, καθώς απελευθερώθηκε η ιδιαίτερη πατρίδα του, η Ήπειρος. Στις 21 Ιουνίου του 1913, τραυματίστηκε σοβαρά στο Κιλκίς. Χρειάστηκε να περάσει ένα μήνα νοσηλευόμενος στο νοσοκομείο της Λάρισας προκειμένου να αναρρώσει. Προήχθη «επ’ ανδραγαθία» στον βαθμό του Ανθυπασπιστή.

Το 1916 κατείχε το βαθμό του Ανθυπολοχαγού. Συμμετείχε στο κίνημα «Εθνικής Αμύνης» και ήταν υπερασπιστής της Τριανδρίας στη Θεσσαλονίκη. Ο Ναπολέων Ζέρβας έλαβε μέρος και στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο Μακεδονικό Μέτωπο πολέμησε με ανδρεία και γι’ αυτό το λόγο οι προαγωγές του πάντα ήταν «επ’ ανδραγαθία».
Το 1921 αρνήθηκε να τεθεί υπό τις διαταγές του βασιλιά Κωνσταντίνου Α’. Επέλεξε να πάρει μέρος στην «Εθνική Άμυνα Κωνσταντινουπόλεως». Στην ουσία επέλεξε να «αυτοεξοριστεί», παρά να υπηρετήσει υπό τις διαταγές του Κωνσταντίνου.

Ο Ζέρβας επανήλθε στο στρατό το 1922 με το βαθμό του Ταγματάρχη . Το 1925 το στρατιωτικό καθεστώς του Παγκάλου τον διόρισε Φρούραρχο των Αθηνών. Το 1926 συνεργάστηκε με τον Γεώργιο Κονδύλη για την ανατροπή του Παγκάλου. Ο Κονδύλης έπειτα, προχώρησε σε διάλυση των Ταγμάτων Δημοκρατικής Φρουράς με αποτέλεσμα να του εναντιωθούν Ζέρβας και Ντερτιλής. Σημειώθηκαν αιματηρά επεισόδια στο κέντρο της Αθήνας και ο Ναπολέων Ζέρβας μαζί με τον Ντερτιλή δικάστηκαν στο στρατοδικείο. Το 1928 η κυβέρνηση Βενιζέλου τους έδωσε αμνηστία.

Ο Ναπολέων Ζέρβας στο Αντάρτικο

Ο Ναπολέων Ζέρβας επιστρατεύτηκε όταν βρισκόταν στο βαθμό του Αντισυνταγματάρχη. Καθ’ όλη τη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά αλλά και κατά τον πόλεμο του ’40 δε του επετράπη να πολεμήσει ως μέλος του στρατού.
Στις 14 Απριλίου ο Ζέρβας φυλακίστηκε ως αγγλόφιλος στις φυλακές του Μακρυγιάννη. Στις 27 Απριλίου είδε την γερμανική σβάστικα μα υψώνεται στο βράχο της Ακρόπολης, ένιωσε συντριβή και οργή. Το μεταξικό καθεστώς δεν έδινε συγχώρεση στο Ζέρβα για τις επαφές του με τους Βρετανούς και η κράτησή του έγινε σκληρότερη.

Τον Φεβρουάριο του 1941 η ιδέα του ανταρτοπόλεμου θέριευε στο μυαλό του Ναπολέοντα Ζέρβα. Πίστευε πως η μόνη αποτελεσματική αντιμετώπιση των Γερμανών ήταν η εφαρμογή του εδαφικού πολέμου. Η Γκεστάπο ανέκρινε πολλές φορές τον Ναπολέοντα Ζέρβα. Οι Γερμανοί είχαν υποψίες για την παρασκηνιακή οργάνωση του ανταρτοπόλεμου και προειδοποίησαν τον Ζέρβα πως αν βρουν αποδείξεις θα τον συλλάβουν και θα τον εκτελέσουν.

Στις 23 Ιουλίου του 1942 ο Ναπολέων Ζέρβας και η ομάδα του ανέβηκαν στο βουνό. Αρχικά, εγκαταστάθηκε στον Βάλτο, στην περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας. Οι κάτοικοι ήθελαν να τον παραδώσουν στους Ιταλούς, καθώς πίστευαν πως η παρουσία του Ζέρβα στην περιοχή τους ήταν κίνδυνος για αυτούς. Κατά τη διάρκεια του αντάρτικου, ο Ναπολέων Ζέρβας έδωσε μεγάλες μάχες στις εξής περιοχές : Σκουληκαριά, Νεράιδα, Πάργα, Δωδώνη, Παραμυθιά, Πρέβεζα, Γαύροβο, Μενίνα, Γοργοπόταμο.

Ο Γοργοπόταμος θεωρείται μια από τις πιο ιστορικές περιοχές, όπου έλαβε χώρα η αντιστασιακή δράση. Ο στρατός του Ζέρβα, ΕΔΕΣ, ενώθηκε με τον στρατό του Άρη Βελουχιώτη, ΕΛΑΣ. Ο Ναπολέων Ζέρβας ηγήθηκε της επιχείρησης και ο Άρης Βελουχιώτης πρωταγωνίστησε στη δράση. Η επιχείρηση της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοποτάμου στέφθηκε με επιτυχία και ήταν ένα καίριο χτύπημα ενάντια στον εχθρό.

Ο Ζέρβας και οι Τσάμηδες

Την περίοδο που η Ελλάδα βρισκόταν υπό η γερμανική κατοχή κατοικούσαν στην Ήπειρο οι Τσάμηδες. Οι Τσάμηδες ήταν αλβανικός μουσουλμανικός πληθυσμός. Η περιοχή όπου ζούσαν στην Ήπειρο, την ονόμαζαν Τσαμουριά. Το 1941 οι Τσάμηδες άρχισαν να συνεργάζονται με τους Γερμανούς. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να λύνουν βίαια τις διαφορές τους με τους Έλληνες και να τους κακομεταχειρίζονται. Έπαιρναν μέρος σε επιχειρήσεις κάθαρσης των Γερμανών και συμμετείχαν και στη Σφαγή της Παραμυθιάς, όπου αφαίρεσαν τη ζωή πολλών Ελλήνων.

Οι Τσάμηδες έθεσαν το θέμα της αυτονομίας τους όταν δημιούργησαν προσωρινή κυβέρνηση και συνέχισαν τις βιαιότητες τους μέχρι που αποσύρθηκαν οι Γερμανοί. Στις 3 Ιουλίου του 1944, ο Ναπολέων Ζέρβας κατέλαβε την Παραμυθιά. Το πρώτο πράγμα που έκανε ήταν τα εκτελέσει τον Έλληνα συνεργάτη των Τσάμηδων. Η πράξη αυτή οδήγησε τους Τσάμηδες στο να εγκαταλείψουν την Ήπειρο για να γλυτώσουν. Εγκαταστάθηκαν στην Αλβανία.

Αντάρτες εναντίον Ανταρτών

Μια οδυνηρή σελίδα της ελληνικής ιστορίας είναι ο πόλεμος που αναπτύχθηκε μεταξύ των αντιστασιακών οργανώσεων. Συγκεκριμένα, ο καπετάνιος τους ΕΛΑΣ, Άρης Βελουχιώτης, εναντιώθηκε στις υπόλοιπες ομάδες.
Οι αρχηγοί του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ συναντήθηκαν στην Πλάκα της Ηπείρου. Εκεί είχαν συμφωνήσει πως ο ΕΔΕΣ θα κατείχε την Ήπειρο και την Αιτωλοακαρνανία και ο ΕΛΑΣ τη Στερεά Ελλάδα, τη Θεσσαλία και την Πελοπόννησο.

Ο ΕΔΕΣ και ο ΕΛΑΣ είχαν κοινό εχθρό, όμως πολέμησαν μεταξύ τους. Ο Άρης Βελουχιώτης κατηγόρησε το Ναπολέοντα Ζέρβα πως χρηματοδοτήθηκε από τους Βρετανούς αλλά και πως συνεργάστηκε με τους Γερμανούς.
Ένα χρόνο μετά την επιτυχημένη συνεργασία τους στον Γοργοπόταμο, ξεκίνησε ο πόλεμος των δύο αντάρτικων ομάδων. Οι αντάρτες του ΕΔΕΣ υποστηρίζουν πως πρώτοι επιτέθηκαν οι αντάρτες του ΕΛΑΣ, μετά από διαταγή του Βελουχιώτη.

Οι Έλληνες πολεμούσαν μεταξύ τους με πρωτοφανή σκληρότητα. Οι πρωταγωνιστές αυτού του πολέμου θυμούνται πως πολεμούσαν μεταξύ τους με μεγαλύτερη σκληρότητα και καμία από αυτή με την οποία μάχονταν τον κοινό εχθρό, τους Γερμανούς. Ο Ναπολέων Ζέρβας από την άλλη είχε δώσει σαφή δείγματα για τη στάση που θα κρατήσει έναντι της Αριστεράς. Με τη Συμφωνία της Καζέρτας στις 26 Σεπτεμβρίου του 1944 οι πόλεις και οι περιοχές των Ιωαννίνων, της Πρέβεζας, της Άρτας, της Ηγουμενίτσας, η Κέρκυρα και οι Παξοί πέρασαν στη δικαιοδοσία του ΕΔΕΣ και οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ έπρεπε να αποσυρθούν.

Ο Ζέρβας εγκατέστησε το αρχηγείο του στα Ιωάννινα. Κήρυξε κατάσταση πολιορκίας στην Ήπειρο και την Κεφαλονιά και επέβαλε στρατιωτικό νόμο. Όλα αυτά ήταν απόρροια των κινήσεων κάθαρσης από τον ΕΛΑΣ. Μεταξύ των άλλων κινήσεων, ο Ναπολέων Ζέρβας ζήτησε παράδοση των όπλων από τον εφεδρικό ΕΛΑΣ στα Ιωάννινα. Παρά τις μάχες που έδωσαν ΕΔΕΣ – ΕΛΑΣ, ο Άρης Βελουχιώτης φέρεται να έχει πει στους άντρες του για το Ναπολέοντα Ζέρβα το εξής: «Έχει ο τακτικός στρατός άλλον άντρα σαν κι αυτόν;». Η φράση αυτή δίνει δικαίωμα να σβήσει τη φλόγα της παραφιλολογίας που αναπτύχθηκε για τη σχέση των δύο αυτών ανδρών.

Ο Ζέρβας στην πολιτική

Μέχρι τον Απρίλιο του 1945, ο Ναπολέων Ζέρβας είχε αλλάξει γραμμή πλεύσης. Άφηνε πίσω του τη στρατιωτική καριέρα και απέβλεπε στην πολιτική. Άλλαξε την περιβολή του, ξύρισε την αντάρτικη γενειάδα του και θέλησε να φαίνεται πιο κοσμοπολίτης

Ίδρυσε πολιτικό κόμμα με ονομασία Εθνικό Κόμμα Ελλάδος (ΕΚΕ). Στις εκλογές του 1946, από το κόμμα του Ζέρβα εκλέχθηκαν 20 βουλευτές. Οι αντίπαλοι του υποστήριζαν πως οι ψήφοι που έδωσε η Ήπειρος στο κόμμα του Ζέρβα οφείλονταν στην παρασκηνιακή τρομοκρατία που άκουσε ο ΕΔΕΣ στην περιοχή. Στις εκλογές του 1952, το κόμμα του Ναπολέοντα Ζέρβα είχε ήδη ενσωματωθεί στο κόμμα των Φιλελευθέρων. Δεν κατάφερε να εκλεγεί βουλευτής σε αυτήν την εκλογική αναμέτρηση .

Στην πολιτική του καριέρα διετέλεσε τέσσερις φορές υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου, Δημοσίας Τάξεως, Δημοσίων Έργων και Εμπορικής Ναυτιλίας. Η αντιστασιακή δράση του Ζέρβα, πέρα από τον πατριωτισμό του, εξέφραζε την επιθυμία για τη συνέχεια του πολεμικού ονόματος της οικογένειάς του αλλά και τις βλέψεις του για τη συμμετοχή στη διακυβέρνηση της χώρας. Η γενικότερη δράση του μπορεί να χαρακτηριστεί και ως ανατρεπτική. Πολέμησε τους κατακτητές, αγωνίστηκε για τη συμμετοχή του στα πολιτικά γεγονότα της ελεύθερης Ελλάδας, συγκρούστηκε με σημαντικά πρόσωπα της εποχής. Τρανό παράδειγμα είναι η σύγκρουση που είχε με τον διευθυντή της Εθνικής Τράπεζας, καθώς ο Ζέρβας έκανε συχνούς ελέγχους στους λογαριασμούς του.

Στις 10 Δεκεμβρίου του 1957, ο Ναπολέων Ζέρβας άφησε την τελευταία του πνοή στο νοσοκομείο Ευαγγελισμός. Αιτία θανάτου ήταν η καρδιακή ανεπάρκεια. Ο Αρτινός πολέμαρχος έσβησε σε ηλικία 66 ετών. Ο αδερφός του, Αλέξανδρος Ζέρβας, δεν άντεξε τη θλίψη και τη συγκίνηση της απώλειας και κατέληξε από καρδιακή συγκοπή το ίδιο απόγευμα. Η σωρός του Ναπολέοντα Ζέρβα τέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα. Στην κηδεία του παρευρέθηκαν πλήθος στρατιωτικών, πολιτικών αλλά και λαού .

Παρακάτω παρατίθεται ένα σύντομο βίντεο για τη ζωή του Ναπολέοντα Ζέρβα.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:
• Σόλων Νεοκ. Γρηγοριάδης, Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας (1941-1974), Ειδική Έκδοση για την Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Αθήνα 2011.
• Αγώνες της Φυλής – Η Εθνική Αντίσταση ΕΔΕΣ, ΕΟΕΑ, (1941-1944), Μυριδάκης Μιχάλης, Εκδόσεις Σιδέρης
• Αγώνες της Φυλής – Η Εθνική Αντίσταση ΕΔΕΣ, ΕΟΕΑ, (1941-1944),www.drakopouliada.gr, Τελευταία επίσκεψη 7/12/2020