Μαρία Πολυδούρη: Η ποιήτρια του έρωτα και του θανάτου

Η Μαρία Πολυδούρη ήταν Ελληνίδα ποιήτρια της γενιάς του ’20 και η γυναικεία φωνή των νεορομαντιστών ποιητών της χώρας. Αποτελεί για τους περισσότερους έναν λογοτεχνικό μύθο. Σίγουρα είναι το σύμβολο της πρόωρα  χαμένης ομορφιάς. Σίγουρα μετέτρεψε την πορεία της στη ζωή αυτή σε ποιητική έκφραση. Το ανεκπλήρωτο και το αδιέξοδο αποδόθηκαν από την Μαρία Πολυδούρη με απόλυτο λυρισμό και η χαμηλόφωνη ποίηση της φώναξε δυνατά για την απουσία και το ανικανοποίητο.

Η ζωή της

Η Μαρία Πολυδούρη γεννήθηκε την 1^η Απριλίου 1902 στην Καλαμάτα. Ο πατέρας της, Ευγένιος Πολυδούρης, ήταν φιλόλογος. Η μητέρα της, Κυριακή Μαρκάτου, υποστηρίζει το γυναικείο κίνημα εμφυσώντας και στην κόρη της τις αρχές του. Η Μαρία τελείωσε το δημοτικό και το γυμνάσιο στα Φιλιατρά και στο Γύθειο, λόγω της θέσης του πατέρα της. Στα δεκάξι της χρόνια επέστρεψε στη γενέθλια πόλη της, την Καλαμάτα. Αφού ολοκλήρωσε το σχολείο προσλήφθηκε στη Νομαρχία Μεσσηνίας το 1918. Το 1920 χάνει και τους δύο γονείς της, γεγονός που θα την σημαδέψει για πάντα. Το 1921 φεύγει με μετάθεση στην  Νομαρχία της Αθήνας. Είναι μια νέα γυναίκα, μεγαλωμένη  από δυο φιλελευθέρους γονείς με πρωτοποριακές αρχές για την εποχή της. Η επαρχιακή συντηρητική  νοοτροπία δεν είναι σε θέση να δεχτεί την μποέμ Μαρία Πολυδούρη.

Όχι με πλοίο, καράβι θέλω
μέσ’ στο βαθύ σου κόλπο να πετάξω,
στο λιμανάκι σου ήσυχα ν’ αράξω,
φιλήματα πολλή ώρα να σου στέλλω,
μικρούλα πόλη, λευκή χαρά μου.
Κι’ οπόταν η καρδιά μου πια αλαφρώση,
η αύρα σου τα πανιά μου να φτερώση,
τα σκλαβωμένα αδύναμα φτερά μου.
να φύγω πάλι χωρίς εμπόδιο.
Νάμαι αλαφριά στον αναλογισμό σου
κι’ όλα μαζί, μαζί κι’ ο χωρισμός σου
γλυκύτατο να μου είναι κατευόδιο.

{Ηχώ στο χάος}

Η νέα ζωή

Στην Αθήνας, η Μαρία Πολυδούρη θα γνωρίσει τον Κώστα Καρυωτάκη, υπάλληλος της Νομαρχίας κι εκείνος. Ο έρωτας αναμεσά τους θα είναι μεγάλος. Η Μαρία θα συνταράσσεται από την αγάπη αυτή. Παράλληλα η ίδια ξεκινά σπουδές στη Νομική Σχολή Αθηνών, πράγμα ριζοσπαστικό για τις γυναίκες της εποχής της. Ο Κώστας Καρυωτάκης σύντομα αρρωσταίνει από σύφιλη και ομολογεί στη Μαρία πως δεν μπορεί να είναι μαζί της λόγω της υγείας του. Εκείνη είναι έτοιμη να κάνει για κείνον κάθε θυσία όμως ο Καρυωτάκης δεν το δέχεται. Μένουν φίλοι, μη μπορώντας να διακόψουν κάθε σχέση. Το 1925 η Μαρία θα αρραβωνιαστεί τον Αριστοτέλη Γεωργίου, έναν γοητευτικό πλούσιο δικηγόρο.

Την ίδια χρονιά θα χάσει τη θέση της στη Νομαρχία καθώς δεν μπορούσε να είναι συνεπής στη δουλειά της. Ακόμη, θα εγκαταλείψει τις  νομικές  σπουδές αλλά θα γραφτεί Σχολή Θεάτρου του Εθνικού. Όλα όμως αυτά δεν ήταν προφανώς ικανά  να γεμίσουν τη ζωή της. Έτσι, το 1926, η  Μαρία Πολυδούρη, εγκαταλείπει τον αρραβωνιαστικό της αλλά και την Ελλάδα. Φεύγει στο Παρίσι, όπου παρακολουθεί μαθήματα υψηλής ραπτικής  στη σχολή Εκόλ Πιζιέ. Το 1928 προσβάλλεται από φυματίωση, επιστρέφει στην Αθήνα και νοσηλεύεται στο νοσοκομείο Σωτηρία.

Δὲ θἄρθης! …Πὼς ἀργὰ περνοῦν οἱ μέρες.
Κι᾿ ὅσο σὺ φεύγεις, τόσο μὲ σιμώνει
ἡ γνώριμή μου μοίρα. Τόσο μόνη,
τόσον καιρὸ μὲ τὸν κρυφὸ καημό.

Δὲ σοῦ περνάει, ἀλήθεια ἀπὸ τὴ σκέψη
ὅτι μπορεῖ σὲ μία στιγμὴ θλιμμένη,
στὴ μοίρα αὐτὴ ποὺ πάντα μὲ προσμένει
νὰ πάω ξανὰ καὶ δίχως γυρισμό;

{Απόσπασμα από το ποίημα Δε θα ξανάρθης πια…}

Η ποίηση, ο έρωτας, ο θάνατος

Η Μαρία Πολυδούρη στο νοσοκομείο που βρίσκεται, θα συναντήσει τον Γιάννη Ρίτσο που νοσηλεύεται επίσης με φυματίωση. Εκείνος έπαιζε πιάνο στη σάλα του νοσοκομείου κι εκείνη κατέβαινε από το δωμάτιό της για να ακούσει μουσική. Έτσι έγινε η γνωριμία τους. Θα γράψει μάλιστα και θα αφιερώσει στον ποιητή ένα ποίημά της  με τίτλο «Βαριά καρδιά». Την ίδια χρονιά, το 1928, θα κυκλοφορήσει την πρώτη της ποιητική συλλογή, «Οι τρίλιες που σβήνουν». Τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου μαθαίνει ο Κώστας Καρυωτάκης αυτοκτονεί. Η απώλεια αυτή θα σημάνει ίσως  και την αρχή του τέλους για την Μαρία. Η υγεία της χειροτερεύει.

Την επόμενη χρονιά, το 1929  θα εκδώσει τη δεύτερη συλλογή ποιημάτων, «Ηχώ στο Χάος».  Μεταφέρεται σε ιδιωτική κλινική όπου τα έξοδα να πληρώνει σύμφωνα με φήμες ο Άγγελος Σικελιανός. Άλλες φήμες θέλουν η κλινική να πληρώνεται από την αδερφή της Βιργινία ή και από τον πρώην αρραβωνιαστικό της. Στις 29 Απριλίου του 1930 η Μαρία Πολυδούρη θα φύγει από τη ζωή νικημένη από την ασθένεια αλλά και τον πόνο της απώλειας του μεγάλου κι ανεκπλήρωτου έρωτα. Η ίδια είχε προμηθευτεί από έναν πιστό της φίλο ένεση μορφίνης.

Μόνο γιατί μ’αγάπησες

Δεν τραγουδώ παρά γιατί μ’ αγάπησες
στα περασμένα χρόνια.
Και σε ήλιο, σε καλοκαιριού προμάντεμα
και σε βροχή, σε χιόνια,
δεν τραγουδώ παρά γιατί μ’ αγάπησες.

Μόνο γιατί με κράτησες στα χέρια σου
μια νύχτα και με φίλησες στο στόμα,
μόνο γι’ αυτό είμαι ωραία σαν κρίνο ολάνοιχτο
κ’ έχω ένα ρίγος στην ψυχή μου ακόμα,
μόνο γιατί με κράτησες στα χέρια σου…

{Απόσπασμα από το ποίημα Μόνο γιατί μ αγάπησες}

Η ποιήτρια

Η Μαρία Πολυδούρη είναι αναμφισβήτητα μια από τις μεγαλύτερες ποιήτριες της χώρας. Η ελεύθερη κι ανεξάρτητη φύση της, η αγωνιστική προσωπικότητά της και η ευαισθησία της την ώθησαν σε μια ζωή συμπυκνωμένη  κι έντονη. Επηρεασμένη τόσο από τα ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα της εποχής της, από την απώλεια αξιών και ιδανικών αλλά και του μεγάλου της έρωτα έγραψε αβίαστα και ειλικρινά. Οι «καταραμένοι»  Γάλλοι ποιητές  αλλά κι ο Κώστας Καρυωτάκης ενέπνευσαν καταλυτικά την ποιήτρια μέσα της. Έχοντας επιρροές από τα μανιάτικα μοιρολόγια, η Μαρία Πολυδούρη θα εκδώσει το πρώτο της ποίημα σε ηλικία 14 χρόνων. Πρόκειται για το πεζοτράγουδο «Ο πόνος της μάνας» που μιλά για τον θάνατο ενός ναυτικού που ξεβράστηκε από τη θάλασσα. Αργότερα θα γράψει και ένα μυθιστόρημα με τίτλο «Ρομάντζο» ενώ δημοσιεύει ποιήματά της και σε λογοτεχνικά περιοδικά.

Το κίνημα του νεορομαντισμού – νεοσυμβολισμού στο οποίο ανήκει η Μαρία Πολυδούρη χαρακτηρίζεται από χαμηλών τόνων ποίηση, απαισιοδοξία, θρήνο για την απώλεια, αίσθηση του αδιέξοδου, του ανικανοποίητου και της παρακμής.  Ποιήματά της έχουν μελοποιηθεί. Η λυρικότητα και η ευαισθησία αλλά και η πικρία κι η απογοήτευση κυριαρχούν στη γραφή της. Ο έρωτας κι ο θάνατος την κατακλύζουν σαν δυο στοιχεία άρρηκτα δεμένα.  Τα ποιήματα της είναι γεμάτα από συναίσθημα, συγκίνηση, σαρκασμό,  όπως κι η ζωή της.

Ακολουθεί βίντεο με μελοποιημένο ποίημα της Μαρίας Πολυδούρη σε ερμηνεία της Ελευθερίας Αρβανιτάκη:

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:

• Μαρία Πολυδούρη. Ανάκτηση από: iefimerida.gr   (Τελευταία Σύνδεση 29/ο3/2022)
• Μαρία Πολυδούρη. Ανάκτηση από: wikipedia.gr   (Τελευταία Σύνδεση 29/ο3/2022)
• Μαρία Πολυδούρη. Ανάκτηση από: messinialive.gr (Τελευταία Σύνδεση 29/ο3/2022)