Αφιερώματα | Κική Δημουλά: «Ο έρωτας, γένους ούτε θηλυκού, ούτε αρσενικού, γένους ανυπεράσπιστου»

«Ο έρωτας, όνομα ουσιαστικόν, πολύ ουσιαστικόν, ενικού αριθμού, γένους ούτε θηλυκού ούτε αρσενικού, γένους ανυπεράσπιστου.
Πληθυντικός αριθμός, οι ανυπεράσπιστοι έρωτες».

Η ποιήτρια της διπλανής πόρτας, όπως την χαρακτηρίζουν, η Κική Δημουλά, υπηρετεί τον έρωτα όσο κανείς άλλος.

Μία γυναίκα της διπλανής πόρτας, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, μάνα, γιαγιά, ποιήτρια και ακαδημαϊκός.

Γεννήθηκε στις 6 Ιουνίου, το 1931, στην Αθήνα. Το πραγματικό της όνομα είναι Βασιλική Ράδου. Σύντομα, το ταλέντο της για την ποίηση θα ξεδιπλωθεί. Τα πρώτα ποιήματα τα βρήκε ο θείος της. Σύμφωνα με την Κική Δημουλά:

«Επειδή στην οικογένεια τα μυστικά ήταν κολάσιμα, είχα ένα γραφείο και ένα συρτάρι ξεκλείδωτο. Άνοιξε και βρήκε τα χαρτιά. Τα εκτύπωσε σε έναν εκδοτικό οίκο στη Σταδίου, και μια Πρωτοχρονιά μου τα έφερε. Τρελάθηκα από τη χαρά μου, αλλά τα απέσυρα από την κυκλοφορία γιατί δεν ήταν δική μου πράξη».

Εργάστηκε σαν υπάλληλος στην Τράπεζα της Ελλάδος από το 1949 έως και το 1974. Εργάστηκε επί 25 χρόνια, οπότε και συνταξιοδοτήθηκε. Για μια οκταετία εργάστηκε αποσπασμένη στη σύνταξη του περιοδικού Kύκλος, που εξέδιδε η τράπεζα, με λογοτεχνικό και οικονομικό περιεχόμενο, στο οποίο δημοσιεύονταν κείμενά της.

Τιμήθηκε το 1972 με το Β’ Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή Το λίγο του κόσμου. Το 1989 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή Χαίρε ποτέ και το 1995 με το Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για τη συλλογή Η εφηβεία της λήθης. Ποιήματά της έχουν μεταφραστεί στα Αγγλικά, στα Γαλλικά, στα Ισπανικά, στα Ιταλικά, στα Πολωνικά, στα Βουλγαρικά, στα Γερμανικά και στα Σουηδικά.

Σήμερα, είναι τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και από το Μάϊο του 2015 είναι επίτιμη διδάκτωρ του Τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής.

Ο έρωτας άνοιξε την πόρτα για την ποίηση

Το 1954 παντρεύτηκε τον ποιητή Άθω Δημουλά (1921-1986), ο οποίος εργαζόταν ως πολιτικός μηχανικός στους Ελληνικούς Σιδηροδρόμους. Το ζευγάρι απέκτησε δύο παιδιά, τον Δημήτρη (1956) και την Έλση.

Ο έρωτας της για τον αγαπημένο της Άθω Δημουλά ήταν αυτός που την ενέπνευσε για την επιτυχία της.

Στα ποιήματα της υπήρχε πόνος. Ο πόνος του ερωτευμένου. Η εξομολόγηση του έρωτα. Των αγνών συναισθημάτων και η κατάθεση ψυχής.

Σύμφωνα με την Κική Δημουλά, σε παλαιότερη συνέντευξη της:

«Ο έρωτας δε θέλει χρόνο. Θέλει ταχύτητα. Είναι απόκτηση, μονοπωλιακό είδος. Θέλεις τον άλλο δικό σου. Δεν τον μοιράζεσαι. Είναι ένα μυστικό γι’ αυτό και πρέπει να μένει στα σκοτεινά. Είναι πάρα πολύ ωραίο όταν συμβαίνει, σε όποιον από τους δύο συμβαίνει και για όσο συμβαίνει. Αλλά πάντα τελειώνει. Είναι αδύνατο να συντονιστούν δύο άνθρωποι στον έρωτα. Μπορεί να συμβεί για ένα μήνα. Μέχρι εκεί. Μετά, ο ένας επιμένει. Είναι απαραίτητο ένας από τους δύο να παραμείνει ερωτευμένος.
Η ζήλια, βέβαια, είναι κριτήριο του αισθήματος. Ο έρωτας είναι φθαρτός και εφήμερος. Ο πρώτος σταθμός όταν εκείνος φεύγει είναι η λύπη. Λύπη και γι’ αυτόν που αγαπάει και ίσως και για εκείνον που δεν αγαπάει γιατί χάνει ένα αφοσιωμένο πρόσωπο. Δεν επιτρέπεται να αποφέρεται κανείς για τον έρωτα όσο είναι εν δράσει. Αυτό που ισχύει για τον έρωτα είναι ό,τι ειπωθεί αφού τελειώσει.
Ο έρωτας είναι σαφέστερος και ειλικρινέστερος από την αγάπη. Η αγάπη είναι μια λέξη η οποία προσφέρεται για πάρα πολλές χρήσεις. Αγάπη μητρική, συζυγική, αγάπη προς τον ανήμπορο ή προς αυτό που ονειρευόμαστε. Η αγάπη έχει πάντα τις εξηγήσεις της. Ο έρωτας δεν τις έχει. Αυτή η αγάπη δεν μας παρατάει σύξυλους να φύγει όπως μας παρατάει ο έρωτας. Είναι λέξη μεγάλης αντοχής.
Δεν τη βλέπεις ξαπλωμένη κάτω και διαψευδόμενη όπως βλέπεις τον έρωτα. Η αγάπη είναι κι αυτή ένα αίσθημα που δε συμβαίνει ποτέ ταυτόχρονα και στους δύο και πεθαίνει πριν προλάβει να γεράσει. Αγάπη και έρωτας είναι μια διεκδίκηση, όχι μια κατάκτηση. Είναι μια πάλη.
Έρωτας είναι αυτό που δεν είχες. Το θλιβερό είναι ότι υπάρχουν άνθρωποι που νομίζουν ότι ερωτεύτηκαν ενώ δεν έχουν ερωτευτεί ποτέ.
Η αγάπη είναι ένα θύμα του σωματέμπορα εγωισμού μας. Αυτοί που αγαπάμε είμαστε ζωντανοί νεκροί. Επί πόσο μπορείς να αγαπάς κάποιον που δεν σ’ αγαπάει; Ο βασανισμός κάνει πολύ καλό στα αισθήματα αλλά όχι για πολύ. Θα πρέπει ο βασανιστής να ξέρει τις δόσεις. Δεν τις ξέρει όμως. Πληγώνομαι, σημαίνει, κοντά στα άλλα, αποκτώ γνώσεις. Ε, με λίγη παραπάνω μελέτη της ματαιότητας, ένα Lower σοφίας κουτσά στραβά το παίρνεις. Σε έναν χωρισμό κλαίμε μόνο για μας.
Όταν είσαι ερωτευμένος θέλεις να δώσεις στον άλλο. Αυτό είναι ο έρωτας. Υπάρχει όμως και η τραγική κατάσταση ο άλλος να μην θέλει να πάρει αυτό που του δίνεις. Εκεί αρχίζουν οι μεγάλες συγκρούσεις.
Τακτοποιημένη ζωή, άτακτα συναισθήματα. Όλοι έχουμε μέσα μας μια άλλη ζωή η οποία ενοχλεί, απαιτεί, παραπονιέται, δεν έζησε».

Λόγια γροθιά στο στομάχι για τις αλήθειες της. Λόγια που έχουν κατακριθεί κατά καιρούς, ως είθισται στη χώρα μας άλλωστε.

Ειδικά από τότε που έχασε τον αγαπημένο της σύζυγο, η Κική Δημουλά εκφράζει τον πόνο στα ποιήματα της. Χρησιμοποιεί συχνά τη λέξη «Εσύ», θέλοντας να μιλήσει στον αγαπημένο της και να του δείξει την αγάπη της.

Η Κική Δημουλά, ανέφερε σε συνέντευξη της πριν μερικά χρόνια στην Καθημερινή:

«Εσύ», ο συνομιλητής μου ή αυτός που ονειρεύομαι και θέλω να συγκινήσω ή να πονέσω. Διότι πάντα ο στόχος είναι ο Άλλος. Το εγώ σου δεν μπορεί να είναι απλαισίωτο, όσο κι αν εσένα εξυπηρετεί. Είναι δυνατόν να θέλεις να είσαι μόνος; Άλλωστε, ο ίδιος ο ποιητής δεν νομίζω να είναι σε θέση να αναλύσει τα ποιήματά του, γιατί γίνεται μοιραία επιεικής προς αυτά. Αν και εγώ ευχαρίστως τα αποκεφαλίζω. Ο αναγνώστης, όμως, δεν θα ήθελα να μου τα αποκεφαλίσει. Τέλος πάντων. Μία είναι η θεότης εδώ: η αβεβαιότητα. Όχι μόνο στα ποιήματα. Παντού. Αυτή είναι και η κινητήρια δύναμη. Αυτή είναι η θεά. Μπορεί να είναι βασανιστική θεά, αλλά, από την άλλη, δίνει τόση γοητεία σ’ αυτό που δεν σου προσφέρει μετά σιγουριάς, που τελικά την αγαπάς. Είναι σοφή. Σε προφυλάσσει από την πλήξη. Γιατί είναι μια πλήξη να ξέρεις τι θα συμβεί. Δεν πρέπει να ξέρεις.

Κριτικές

Τι ισχύει τελικά για την Κική Δημουλά;

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η Κική Δημουλά έχει σχολιαστεί αρνητικά από αρκετούς μη υποστηριχτές της. Θεωρούν, ότι τα ποιήματα της διαβάζονται για μία και μόνο φορά και δεν έχουν κάτι παραπάνω να πουν.

Η ίδια έχει παραδεχτεί ότι φοβάται το θάνατο, μιας που είναι η αιτία που δεν έχει πλέον δίπλα της το σύζυγο της. Αν και η κόρη τους είναι άξια αντικατάστατρια στο έργο του πατέρας της.

Ο προβληματισμός της Κικής Δημουλά είναι πάντα υπαρξιακός. Με επιρροές από τον Καβάφη, αναζητά με αγωνία το νόημα της ανθρώπινης ζωής.

Τα θέματα που κυριαρχούν στα ποιήματά της είναι η απουσία, η φθορά, η απώλεια, η μοναξιά και ο χρόνος. Όλα αυτά, από τη στιγμή που έφυγε ο σύζυγος της. Στοιχεία της γραφής της είναι ο γοργός και αιχμηρός στίχος, ο ειρωνικός τόνος με τη χρήση των λέξεων της καθαρεύουσας, της τεχνολογίας, της αργκό ή και νεολογισμών. Επιπλέον, η ηθελημένη αμέλεια στη σύνταξη και οι επαναλήψεις, θυμίζουν τις καθημερινές πληγές και τα κοινά ανθρώπινα βιώματα.

Ο χρόνος, ο μόνος αντίπαλος της

Ο χρόνος είναι κάτι που δεν κερδίζεται με τίποτα παρά μόνο εάν ξεχάσεις. Διότι μαζί μ’ αυτό θα έχεις ξεχάσει ότι χάνεται κι αυτός. Η καλή μέθοδος είναι να ξεχνάς. Αν πάλι ξεχνάς, είσαι ένα κενό δοχείο που δεν ξέρεις σε τι χρησιμεύει.

Παρακάτω μπορείτε να παρακολουθήσετε τη συνέντευξη της Κικής Δημουλά σε εκπομπή της Δημόσιας τηλεόρασης. Το χιούμορ, με τη γαλήνια φωνή έρχονται σε κόντρα με τα όνειρα και το φόβο προς το άγνωστο μέλλον.