Η Καλιρρόη Παρρέν ήταν μια γυναίκα με πολύ ιδιαίτερη και έντονη προσωπικότητα, μια σπουδαία Ελληνίδα, που θέλησε από μικρή να γνωρίσει και να τολμήσει να ζήσει μια ζωή διαφορετική απ’ αυτή που προδιαγραφόταν για τις γυναίκες της εποχής της. Δασκάλα, δημοσιογράφος, συγγραφέας, φιλάνθρωπος, φεμινίστρια, αγωνίστρια, κυρία, είναι οι λέξεις που συνοδεύουν το όνομά της, και ήταν όλα αυτά. Ήταν μία από αυτές τις προσωπικότητες, ανάμεσα στις λίγες των ανθρώπων, που μπορούσε να βλέπει πολύ μακριά στο μέλλον και να ζει το σήμερα σαν να είναι αύριο.
Το κορίτσι από το Ρέθυμνο
Η Καλιρρόη Σιγανού, όπως ήταν το πατρικό επώνυμό της, γεννήθηκε στα Πλατάνια Αμαρίου του Ρεθύμνου το 1861. Πέντε χρόνια αργότερα, όταν ξεκίνησε η Κρητική επανάσταση, ο πατέρας της, Στυλιανός, αποφάσισε να μεταφέρει την οικογένειά του στον Πειραιά. Ο ίδιος επέστρεψε στην Κρήτη για να λάβει μέρος στην επανάσταση κατά των Τούρκων.
Φαίνεται πως η οικογένεια διέθετε τα οικονομικά μέσα κι έτσι η μικρή Καλιρρόη ξεκίνησε άμεσα να φοιτά στο σχολείο Σουρμελή, συνέχισε στη Γαλλική σχολή Καλογραιών στον Πειραιά και το 1878 αποφοίτησε από το Αρσάκειο με άριστα και πτυχίο δασκάλας. Αμέσως μετά την αποφοίτησή της βρέθηκε στην Οδησσό όπου, για δύο χρόνια, ανέλαβε την θέση της διευθύντριας στο Ροδοκανάκειο παρθεναγωγείο της ελληνικής κοινότητας κι αργότερα εργάστηκε και πάλι ως διευθύντρια στο Ζάππειο Παρθεναγωγείο στην Αδριανούπολη.
Κυρία Καλιρρόη Παρρέν
Επιστρέφοντας στην Αθήνα, η νεαρή Καλιρρόη, γνώρισε τον Ιωάννη Παρρέν, Κωνσταντινουπολίτη Γαλλικής και Εγγλέζικης καταγωγής, από την πλευρά του πατέρα του και της μητέρας του αντίστοιχα, και ιδρυτή του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων. Παντρεύτηκαν πολύ σύντομα και η Καλιρρόη υιοθέτησε αυτομάτως το επώνυμο του συζύγου της σύμφωνα με τον νόμο και την παράδοση της εποχής.
Το πάθος της γραφής
Μέσω του συζύγου της Ιωάννη Παρρέν, δόθηκε στην Καλιρρόη η ευκαιρία να γνωρίσει αξιοσημείωτους ανθρώπους, πολλοί από τους οποίους ήταν δημοσιογράφοι, και απολάμβανε ιδιαιτέρως τις συζητήσεις μαζί τους. Η ίδια ήταν άριστη γνώστης της ελληνικής γλώσσας, δυνατή στην έκφραση του λόγου και το ταλέντο της στην γραφή ήταν έμφυτο. Ο χώρος της δημοσιογραφίας την είχε γοητεύσει. Κάποτε θα δήλωνε:
«Παρακολουθούσα τας συζητήσεις των δημοσιογράφων και σιγά – σιγά εξύπνησε μέσα μου και πάλιν ο πόθος να γράψω, όπως αυτοί, όχι μόνον για τον εαυτόν μου αλλά και για τους άλλους».
Πολεμώντας με την πένα
Η Καλιρρόη Παρρέν πλέον μέσα από την δημοσιογραφία έβλεπε που ήταν ο κόσμος και που πήγαινε. Γυναίκα πανέξυπνη και με ισχυρή αντίληψη, ρουφούσε κυριολεκτικά τις ειδήσεις και τις νέες ιδέες του κόσμου, σ’ έναν αιώνα που έτρεχε ιλιγγιωδώς. Μέσα από την μελέτη των άρθρων των εφημερίδων και των βιβλίων και τις αλλεπάλληλες συζητήσεις, η ήδη οξυμένη διορατικότητά της, το όραμα της για ένα καλύτερο μέλλον με ίσα δικαιώματα για όλους και η θέληση της για αλλαγή, άρχισαν να αμβλύνονται ακόμη περισσότερο.
Παρακολουθώντας την εξέλιξη του κόσμου μέσα από τους αγώνες των ανθρώπων, και ιδιαιτέρως των γυναικών, σε άλλες χώρες, οραματίστηκε ένα καλύτερο μέλλον για τις Ελληνίδες και ξεκίνησε έναν αγώνα άνισο και τρομερά δύσκολο για την εποχή της.
Η ίδια έγινε δημοσιογράφος, ένα επάγγελμα απολύτως ανδροκρατούμενο, σε μια κοινωνία που η γυναίκα στην καλύτερη περίπτωση μπορούσε, εκτός από νοικοκυρά, να γίνει το πολύ – πολύ δασκάλα. Βλέποντας την δημοσιογραφία ως λειτούργημα άρχισε, γράφοντας, τον αγώνα της υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών.
Η «Εφημερίς των κυριών»
Στο τέλος του 19ου αιώνα οι ξένες εφημερίδες γράφουν για γυναικεία κινήματα και τους αγώνες τους υπέρ του δικαιώματος τους στην ψήφο, με τις Βρετανίδες να πρωτοστατούν. Η νεοϊδρυθείσα τότε εφημερίδα «Daily Mail» αναφέρεται στις γυναίκες αγωνίστριες με τον υποτιμητικό όρο «Σουφραζέτες».
Η Καλιρρόη Παρρέν οραματίζεται την δημιουργία αντίστοιχων κινημάτων και δράσεων και στην Ελλάδα. Γνωρίζοντας ήδη την δύναμη του τύπου προχωρά σε μια πρωτοποριακή και τολμηρή, για πολλούς τότε ανήκουστη, κίνηση εκδίδοντας την πρώτη εφημερίδα για γυναίκες. Το χαρτί και το μελάνι γίνονται το όχημα της, ο Δούρειος Ίππος, για να εισχωρήσει στη σκέψη των γυναικών, αλλά και των αντρών, και να αφυπνίσει συνειδήσεις. Στις 8 Μαρτίου του 1887, το πρώτο φύλλο «Εφημερίς των κυριών» είναι πλέον γεγονός και κυκλοφορεί στην Αθήνα και τον Πειραιά.
Η πρώτη γυναίκα δημοσιογράφος και εκδότρια στην Ελλάδα
Η «Εφημερίς των κυριών» ήταν η πρώτη εφημερίδα που δημιουργήθηκε από γυναίκες συντάκτριες στην Ελλάδα. Η ιδέα της Καλιρρόης Παρρέν πλέον είχε υλοποιηθεί και την καθιέρωσε ως την πρώτη Ελληνίδα δημοσιογράφο και εκδότρια. Από τον Μάρτιο του 1887 που κυκλοφόρησε το πρώτο φύλλο ως το 1917, οπότε και διακόπηκε η κυκλοφορία της, τυπώθηκαν συνολικά 1106 τεύχη. Αρχικά τα τεύχη εκδιδόταν εβδομαδιαία και σταδιακά κατέληξαν μηνιαία.
Η εφημερίδα γνώρισε μεγάλη ανταπόκριση από τον κόσμο, στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, φτάνοντας τα 5.000 αντίτυπα και σύμφωνα με άλλες αναφορές 7.000 αντίτυπα. Η εφημερίδα πρωτοστάτησε σε κινήματα υπέρ των γυναικών και το 1892 υπέβαλε στην κυβέρνηση Τρικούπη 2.850 υπογραφές γυναικών υπέρ της γυναικείας εκπαίδευσης, αίτημα το οποίο ικανοποιήθηκε σχετικά σύντομα σε σχέση με το αίτημα της δυνατότητας ψήφου των γυναικών, για το οποίο αγωνίστηκε η εφημερίδα. Το δικαίωμα ψήφου των γυναικών νομοθετήθηκε πολύ αργότερα μέσα στον 20ο αιώνα (1930). Επίσης, σε εθνικό επίπεδο, η εφημερίδα συμμετείχε στη διεθνή εκστρατεία για τον πόλεμο του 1897.
Οι αρθρογράφοι που στελέχωναν την συντακτική ομάδα ήταν κυρίες των γραμμάτων και των τεχνών και η ίδια η Παρρέν, στα πρώτα τεύχη, υπέγραφε τα κείμενά της με το ψευδώνυμο Εύα Πρενάρ. Τα κείμενα της εφημερίδας είχαν ως στόχο την κοινωνική και πνευματική ανύψωση της γυναίκας με την δυνατότητα να έχουν ίσα δικαιώματα με τους άντρες στην εκπαίδευση, την εργασία και την ψήφο. Η αυτοχειραφέτηση της γυναίκας ήταν βασική και ισχυρή πεποίθηση της Παρρέν και τον συνεργατριών της. Έγραφε:
«Η Ελληνίς δύναται να αναλάβη τον της αναπτύξεώς της αγώνα μόνη, χωρίς την συνδρομήν του ανδρός. Διότι ούτος αδιαφορεί και εν τω εγωισμώ του εν επιθυμεί και θέλει, την δουλικήν υποταγήν της γυναικός εις τα νεύματά του».
Φίλοι και εχθροί
Οι γυναίκες που έγραφαν στην «Εφημερίδα των κυριών» και κυρίως η ίδια η Καλιρρόη Παρρέν δεν είχαν εύκολο έργο να κάνουν. Στην εποχή της Αθηναϊκής Μπελ Επόκ η κοινωνία φάνηκε πολύ άγουρη και άρα απολύτως απρόθυμη να δεχτεί οποιαδήποτε νεωτερίζουσα πρωτοβουλία και ειδικά σε σχέση με θέματα γυναικείας χειραφέτησης και φεμινισμού.
Η κριτική από ορισμένους κύκλους και προσωπικότητες ήταν σφοδρότατη με σκληρό και άκρως ειρωνικό λόγο.Ο Εμμανουήλ Ροΐδης με κείμενό του που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Ακρόπολη» ισχυριζόμενος ότι δεν υπάρχει κανένα ζήτημα προς συζήτηση σε σχέση με τις γυναίκες έγραφε τότε: «Από τας γράφουσας ουδέν άλλο ζητούμεν παρά ν’ αποδεικνύωνται εξ ίσου έξυπναι, χαρίεσσαι, ευαίσθητοι ή και πονηραί, φιλοσκώμμονες (που τους αρέσει να κοροϊδεύουν), κακόγλωσσοι και διασκεδαστικοί όταν γράφωσιν, όσον είναι και όταν ομιλώσι […] Δύο μόνα υπάρχουσι γυναικεία επαγγέλματα, το της οικοκυράς και της εταίρας». Η Καλιρρόη Παρρέν απάντησε σχετικά στον Εμμανουήλ Ροΐδη:
«Πόσον απατάται {…} Εγώ ηξεύρω τι γίνεται εν Αθήναις. Πόσοι οικογενειάρχαι έχουν τόσας γεροντοκόρας και δεν ηξεύρουν τι να τις κάμουν, πόσαι κόραι και μητέρες ορφαναί, υπαλλήλων και ανωτέρων αξιωματικών, υποφέρουν σήμερον διότι δεν δύνανται να εργάζωνται. Βεβαιωθήτε ότι το γυναικείον ζήτημα υπάρχει εν Ελλάδι, διότι υπάρχουν γυναίκες. Και τας αξιώσεις των πρέπει να τας σεβασθή ο κόσμος {… } Ωστε όλοι σεις οι Ελληνες πατέρες και αδελφοί, οι εντίμως ανατρέφοντες και εκπαιδεύοντες τας θυγατέρας σας, οι εις την υγιά μόρφωσιν, ην δύνασθε να παράσχητε εις αυτάς σήμερον στιρίζοντες τας του μέλλοντός των ελπίδας σας, αφού δεν έχετε χρήματα, αφού δεν έχετε προίκα, ίνα αποκαταστήσετε αυτάς οικοκυράς, ετοιμασθήτε να τας προορίσητε διά το επάγγελμα, το οποίον ο κ. Ροΐδης θεωρεί ως μόνον κατάλληλον διά τας μη οικοκυράς γυναίκας!»
Ο διευθυντής της «Ακροπόλεως» συμπλήρωνε: «Αι γυναίκες είναι πετεινόμυαλαι και ελαφραί. Δεν αξίζει τον κόπον να ασχοληθώμεν». Ο διευθυντής της εφημερίδας «Επιθεώρησις» απειλούσε: «Θα την συντρίψω διότι μαστροπεύει τας γυναίκας. Έχω και μάννα και αδελφήν άγαμον».
Αρκετοί άλλοι επιδόθηκαν μετά μανίας σε σκληρή κριτική, ή μάλλον πόλεμο κανονικό, αλλά υπήρξαν και άντρες οι οποίοι θαύμασαν την δουλειά , το σθένος, την υπομονή και την τόλμη των γυναικών. Εκτός από τον Ιωάννη Παρρέν, ο οποίος εξ αρχής υποστήριξε την σύζυγό του σε κάθε της δράση, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος υπήρξε αλληλέγγυος και θαυμαστής γράφοντας για την Καλιρρόη Παρρέν:
«Η συντροφιά σου είναι πολύτιμη. Το ήθος σου, η τόλμη και η γραφή σου θαύμα. Εύγε σου, Δέσποινα της φιλαλληλίας και της προόδου. Στηρίζω τους αγώνες σου, των γυναικών τους αγώνες με όλη μου τη δύναμη».
Ο μεγάλος ποιητής Κωστής Παλαμάς, όταν διάβασε την «Εφημερίδα των κυριών» σχολίασε με τους παρακάτω στίχους:
«Χαίρε γυναίκα/ εσύ Αθηνά, Μαρία, Ελένη, Εύα/ να η ώρα σου!/ Τα ωραία σου φτερά δοκίμασε κι ανέβα/ και καθώς είσαι ανάλαφρη/ και πια δεν είσαι σκλάβα/ προς τη μελλούμενη αγία γη πρωτύτερα/ εσύ τράβα/ κι ετοίμασε τη νέα ζωή/, μιας νέας χαράς/ υφάντρα/ και ύστερα αγκάλιασε, ύψωσε και φέρε εκεί/ τον άντρα/και πλάσε τον Πρωτοπλάστη».
Μια εμπνευσμένη Ελληνίδα
Η Καλιρρόη Παρρέν από παιδί στάθηκε τυχερή στη ζωή ως γυναίκα, ως άνθρωπος. Παρ’ όλα αυτά δεν επαναπαύτηκε στον θρόνο της τύχης της. Κοίταξε δίπλα της, κοίταξε μακριά, μπροστά της . Αυτό που έβλεπε δίπλα της δεν της άρεσε και θέλησε να το αλλάξει. Μακριά στο μέλλον έβλεπε τη γυναίκα αλλιώς, μα όπως θα έπρεπε πάντοτε να είναι, όχι απλώς γυναίκα, αλλά ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος. Έτσι όπως πρέπει να είμαστε όλοι.
Δεν είχε ακραίες ιδέες και ας ήταν τότε ακραία, για την κοινωνία, και ανήκουστη η λέξη «Φεμινισμός». Ποτέ δεν θέλησε να ξεστρατίσει τη γυναίκα από την φύση της. Ποτέ δεν σκέφτηκε να μετατρέψει τη γυναίκα σε άντρα. Οραματίστηκε απλώς το αυτονόητο. Οραματίστηκε τη γυναίκα άνθρωπο, δίπλα στον άντρα άνθρωπο, με τον κάθε έναν να χρησιμοποίει και να χαίρεται τις ικανότητες και τα χαρίσματά του, έτσι όπως μας χαρίστηκαν από την φύση εξάλλου, με σκοπό την βελτίωση και την πρόοδο της ζωής όλων.
Η Καλιρρόη Παρέν τίμησε την γυναίκα και όλη την παράδοση που κουβαλά στα γονίδια της. Και η κάθε γυναίκα έχει μέσα της τη μητέρα, τη δημιουργό, την προστάτιδα και φροντιστή των ανθρώπων. Έχει μέσα της την ικανότητα να αγαπά, να ανατρέφει, να νοικοκυρεύει, να υφαίνει, κυριολεκτικά και μεταφορικά, την ομορφιά γύρω της. Δεν έχει την σωματική δύναμη του άντρα, γιατί ο άντρας, στα δικά του γονίδια, φέρει την δική του παράδοση. Και οι δυο πάντως έχουν την σκέψη να τους οδηγεί στη ζωή. Ποιος είναι άξιος να κρίνει και να συγκρίνει τις σκέψεις των ανθρώπων, να πει αυτό είναι λάθος και εκείνο σωστό; Το σίγουρο είναι πως και οι δυο φέρουν μέσα τους την μεγαλύτερη ικανότητα απ’ όλες: Το ζειν και το ευ ζειν. Το πρώτο το καταφέρνουν και τα άλογα όντα. Το δεύτερο ακόμη και σήμερα, παραδόξως, παλεύει ο άνθρωπος (και οι άντρες και οι γυναίκες) να το κατακτήσει…
Η σπουδαία παρακαταθήκη
Η Καλιρρόη Παρρέν δεν άφησε πίσω της μόνο την «Εφημερίδα των κυριών». Μέσω της εφημερίδας, και όχι μόνο, παρήγαγε αξιολογότατο έργο. Ως συγγραφέας υπήρξε πολυγραφότατη με σημαντικότερα έργα της την «Ιστορία της γυναικός» (τρίτομο), «Η χειραφετημένη» (1900) που αργότερα μεταφράστηκε στα γαλλικά και παρουσιάστηκε στη «Journal de débats» το 1907, «Το νέον συμβόλαιον» (1902), επίσης δημοσιεύθηκε και στα γαλλικά στη «Revue littéraire», και το τρίπρακτο δράμα «Η νέα γυναίκα», το οποίο ανέβασε η Μαρίκα Κοτοπούλη το 1907.
Επιπλέον συμμετείχε ενεργά σε γυναικεία συνέδρια διεθνώς διακηρύττοντας την ανάγκη εξασφάλισης παιδείας και εργασίας για τις γυναίκες, ίδρυσε τη «Σχολή της Κυριακής των Απόρων Γυναικών και Κορασίων» (1890), το «Άσυλον της Αγίας Αικατερίνης»(1895), το «Άσυλον των Ανιάτων» (1896), τον «Πατριωτικό Σύνδεσμο», την «Ένωσιν υπέρ της Χειραφετήσεως των Γυναικών», και την «Ένωσις των Ελληνίδων» (1896) κατά τη διάρκεια συνεδρίου στο Παρίσι.
Η αγάπη της για την παράδοση και ο ζήλος της για την αναγέννηση και την διατήρηση της, καθώς και την διατήρηση των ελληνικών εθίμων, την οδήγησαν το 1911 στη δημιουργία του «Λυκείου Ελληνίδων», το οποίο άρχισε τη δράση του κατά την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων, με την καταγραφή, τη διδασκαλία και την παρουσίαση παραδοσιακών χορών. Ο Θεσμός του Λυκείου Ελληνίδων συνεχίζεται και στις μέρες μας με πολύ αξιόλογες δράσεις και εκδηλώσεις.
Το τέλος
Η Καλλιρρόη Παρρέν έφυγε από την ζωή στις 15 Ιανουαρίου του 1940, αφού υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο. Έζησε μια γεμάτη και ουσιαστική ζωή με νίκες και με ήττες, χαρές και λύπες και βίωσε το μίσος και την ανοησία των ανθρώπων, με την αισχρή κριτική που δέχθηκε για το έργο και τις ιδέες τις, αλλά και με την εξορία της στην Ύδρα, το 1918, εξαιτίας των πολιτικών της φρονημάτων.
Πριν φύγει από την ζωή τιμήθηκε με τον «Χρυσό Σταυρό του Τάγματος του Γεωργίου Β’». Η Ακαδημία Αθηνών και ο δήμος Αθηναίων αναγνώρισαν το έργο της . Το 1992, μάλιστα, αποδόθηκε από τον δήμο Αθηναίων φόρος τιμής στην μνήμη της με την τοποθέτηση της προτομής της στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. Λίγο πριν πεθάνει είχε δηλώσει:
«Είμαι ευτυχής και ήσυχη πλέον μπορώ να αναπαυθώ, εφ’ όσον αισθάνομαι ότι αφήνω μίαν ανθηράν βλάστησιν της σποράς, την οποίαν εμείς, αι ολίγαι πρωτοπόροι, εσπείραμεν εις την τότε άγονον και πετρώδη γην και είμαι βεβαία ότι από σας, καλαί μου συνεργάτιδες, θα δημιουργηθή η τελεία γυναίκα της αύριον».
Στο παρακάτω βίντεο μπορείτε να ακούσετε το θεατρικό έργο (τετράπρακτο δράμα) της Καλιρρόης Παρρέν με τίτλο «Η Νέα Γυναίκα». Το έργο πρωτοανέβηκε το 1907 στο Θέατρον του Συντάγματος με πρωταγωνίστρια τη Μαρίκα Κοτοπούλη.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Καλιρρόη Παρρέν / Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: el.wikipedia.org / Τελευταία πρόσβαση: 14/1/2021
Καλιρρόη Παρρέν, η πρώτη Ελληνίδα φεμινίστρια /15-1-2020 / Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση:tvxs.gr / Τελευταία πρόσβαση: 14/1/2021
Ο Ροΐδης χλευάζει την γυναικεία χειραφέτηση / 4-3-2018 / Σταύρος Μαλαγκονιάρης / Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: www.efsyn.gr / Τελευταία πρόσβαση: 14/1/2021
Εφημερίς των κυριών/ Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: www.slideshare.net / Τελευταία πρόσβαση: 14/1/2021
Καλλιρρόη Σιγανού-Παρρέν και η «Εφημερίς των Κυριών» /Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ/ Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: history.arsakeio.gr / Τελευταία πρόσβαση: 14/1/2021
Εφημερίς των Κυριών/ Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: el.wikipedia.org / Τελευταία πρόσβαση: 14/1/2021
Η «Εφημερίς των Κυριών», από την Ευσταθία στον «Οινοκράτη» – ΜΑΤΑΙΩΘΗΚΕ / 4-3-2020 / Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: spartorama.gr / Τελευταία πρόσβαση: 14/1/2021
Δικαίωμα ψήφου των γυναικών / Ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: el.wikipedia.org / Τελευταία πρόσβαση: 14/1/2021
