Αυτό είναι το λάθος της νέας γενιάς: πως θεωρεί καθετί σε αυτό τον κόσμο δεδομένο. Ξεχνά όμως, πως τα πάντα είναι θέμα διεκδικήσεων. Και όσον αφορά το θέμα των διεκδικήσεων, οι γυναίκες είχαν πάντοτε πρωταγωνιστικό ρόλο. Το φύλο, που άδικα προβάλλεται ως αδύναμο, κατέκτησε τα δικαιώματά του μετά από πολλά εργατικά «ατυχήματα», σκληρό αγώνα και πολύ αίμα. Χρέος λοιπόν, όλης της ανθρωπότητας είναι να θαυμάζει και να μνημονεύει τακτικά -και όχι μόνο την ημέρα της γυναίκας- μερικές από τις πιο «λαμπρές» ιστορίες του γυναικείου κινήματος. Μια από αυτές όμως δεν είναι ροζ, είναι κόκκινη. Και μάλιστα κατακόκκινη. Όπως το αίμα που χύθηκε από τις προγιαγιάδες όλων των γυναικών για να μπορέσουν οι επόμενες γενιές να ζουν ως ελεύθεροι άνθρωποι με δικαιώματα και όχι ως ο ασθενής πληθυσμός του ανθρώπινου είδους.
Εντούτοις, το μυαλό μας θα ταξιδέψει στην Αμερική του 1911 όπου το χώμα βάφτηκε κόκκινο, μια ήσυχη και φωτεινή ημέρα του Μαρτίου, σε ένα όμορφο διαμέρισμα της Νέας Υόρκης, το Μανχάταν. Από τότε τα δεδομένα της εργατικής νομοθεσίας άλλαξαν μια για πάντα.
Μια (όχι και τόσο) καθημερινή ημέρα στην Νέα Υόρκη
25 Μαρτίου 1911, 9ος όροφος του Asch Building. Οι εργάτριες της εταιρείας Triangle Shirtwaist ετοιμάζονται να φύγουν. Έχουν δουλέψει αρκετά αυτή την εβδομάδα, δημιουργώντας μπλούζες που κατάφεραν να αποτελέσουν σύμβολο της ανεξάρτητης και υπερήφανης γυναικείας φύσης. Καθώς φορούν τα καπέλα τους, συζητούν για τα σχέδιά τους το Σαββατοκύριακο· άλλες σκοπεύουν να αφιερώσουν την Κυριακή σ’ένα τρυφερό δείπνο με τον αγαπημένο τους ενώ άλλες σχεδιάζουν να περάσουν χρόνο με τα παιδιά τους, που ελάχιστα αντικρίζουν μέσα στην εβδομάδα. Οι περισσότερες από αυτές είναι Εβραίες που είτε δραπέτευσαν από τις φρικαλεότητες του Τσαρισμού είτε αποχώρησαν ως περιβαλλοντικοί πρόσφυγες από την Ιταλία. Μετά από 52 ώρες συνολικής εργασίας μέσα στην εβδομάδα, ανυπομονούν να απολαύσουν την ελευθερία τους. Σε μόλις 30 λεπτά όμως, 146 από αυτές θα κείτονταν νεκρές στο πεζοδρόμιο της Washington Street. Σε ένα σκηνικό που θα στιγμάτιζε την ιστορία της Νέα Υόρκης για πολλές δεκαετίες.
Φωτιά στο εργοστάσιο Triangle Shirtwaist: Το χρονικό της μοιραίας πυρκαγιάς
Ώρα 16:45. Όλα ξεκίνησαν από μία σπίθα. Στον 8ο όροφο κάποιος εργαζόμενος πετάει ένα τσιγάρο σε ένα κάδο απορριμάτων που είναι γεμάτος με κλωστές ρούχων και κομμάτια πανιών. Μέχρι οι άντρες να φέρουν κουβάδες με νερό, η φωτιά εξαπλώνεται και τυλίγει στις φλόγες της μια σειρά γυναικείων πουκαμίσων της επώνυμης εταιρείας. Συνονθύλευμα από στάχτες πέφτει στους κάδους αχρήστων και παράλληλα αγγίζει το πάτωμα που είναι κυριολεκτικά βουτηγμένο στο πετρέλαιο. Μέσα σε λίγα μόλις λεπτά, το κτίριο βρίσκεται μέσα σε μία κόλαση.
Τρομοκρατημένοι, οι άνθρωποι καταφεύγουν προς τις εξωτερικές σκάλες εξόδου ενώ άλλοι τρέχουν προς τη σκάλα που οδηγεί στην Washington Street αλλά είναι κλειδωμένη. Πώς όμως είναι δυνατόν να είναι κλειδωμένη; Η διοίκηση της επιχείρησης είχε την τάση να εξαναγκάζει το εργατικό δυναμικό να φεύγει μέσω της υπόγειας σκάλας της Greene Street, έτσι ώστε να μπορούν να ελέγχουν τους εργαζομένους για ενδεχόμενη κλοπή ρούχων. Ευτυχώς, ένας floor manager παραμερίζει τις γυναίκες και ανοίγει την πόρτα, σώζοντας τες την τελευταία στιγμή, αλλά η φωτιά πλησιάζει απειλητικά. Οι φλόγες τρέχουν σαν τον άνεμο ενώ, χάρη στον καπνό τους, το κλιμακοστάσιο του κτιρίου φαντάζει ένα απέραντο αδιέξοδο. Ένας λογιστής προειδοποιεί τους διοικητές του 10ου ορόφου για το ξέσπασμα μιας άνευ προηγουμένου φωτιάς. Άμεσα, οι ιδιοκτήτες του εργοστασίου μαζί με τα παιδιά τους εκκενώνουν τον όροφο, ξεφεύγοντας μόλις και μετά βίας από τις φλόγες. Αλλά κανένας δεν ενημερώνει τον 9ο όροφο…
Τα κορίτσια του 9ου ορόφου
Εκεί, οι εργάτριες ανακαλύπτουν τον κίνδυνο όταν παρατηρούν τις τεράστιες φλόγες να πλησιάζουν τα παράθυρα. Όλα συνέβησαν τόσο γρήγορα. Οι φλόγες εμποδίζουν την έξοδο από τα σκαλιά της Greene Street. Δίχως να γνωρίζουν προς τα πού να διαφύγουν, οι εργάτριες συσσωρεύονται στη σκάλα εξόδου κινδύνου, αλλά η ίδια καταρρέει, ρίχνοντας 20 ανθρώπους στον αεραγωγό. Παγιδευμένα κορίτσια προσπαθούν ανέφικτα να σπάσουν την κλειδωμένη πόρτα της Washington Street. Δεν υπάρχει έξοδος όμως.
Ανήμπορες και ανίκανες να αντιμετωπίσουν την κατάσταση, αρχίζουν να κλαίνε και να προσεύχονται. Οι φλόγες τις οδηγούν μπροστά στους τοίχους και τα παράθυρα. Συνεχώς, το ανσασέρ εμπορευμάτων της επιχείρησης πραγματοποιεί όσες περισσότερες διαδρομές είναι δυνατόν αλλά σταδιακά η υψηλή θερμοκρασία μπλοκάρει την λειτουργία των μηχανών. Απελπισμένες γυναίκες πηδούν στο κενό του ανσασέρ προσπαθώντας παράλληλα να πιαστούν από τα σχοινιά. Στον δρόμο, χιλιάδες κάτοικοι παρακολουθούν αποσβολωμένοι την φωτιά και την προσπάθεια των ανθρώπων να σωθούν. Είναι μια στιγμή που χαράζεται αιώνια στην μνήμη. Πραγματοποιώντας κάθε δυνατή προσπάθεια, η πυροσβεστική υπηρεσία καταφθάνει εγκαίρως αλλά η υψηλότερη σκάλα φθάνει έως τον 60 όροφο. Κανείς πλέον δεν μπορεί να κάνει τίποτε.
Η κάθαρση
Στο έσχατο σημείο επιβίωσης, τα κορίτσια αρχίζουν και πηδούν από τα παράθυρα είτε πέφτοντας σαν συντρίμμια στους δρόμους είτε καρφώνοντας τον εαυτό τους πάνω σε κάποιο φράχτη. Σε κάθε περίπτωση όμως, ο θάνατος ήταν αναπόφευκτος. Ένας νεαρός άνδρας ανεβάζει στο παράθυρο τα κορίτσια το ένα μετά το άλλο. Όταν φτάνει το τελευταίο κορίτσι, δίνουν ένα τελευταίο φιλί πριν πηδήξουν στο κενό. Ήταν η εκδοχή του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας τοποθετημένη στην εποχή του 20ου αιώνα, όπως σχολίασαν ορισμένοι. Στην άλλη μεριά του κτιρίου, η φωτιά «έσπρωχνε» τα σώματα όλο και πιο κοντά στα παράθυρα. Στο τέλος, 33 άτομα -μερικά ήδη φλεγόμενα- πέφτουν στο πεζοδρόμιο. Αυτό ήταν. Όταν η αστυνομία έκανε την καταμέτρηση, δήλωσε το θάνατο 146 ανθρώπων. Η πλειονότητα αυτών ήταν νεαρές γυναίκες, κυρίως εικοσάχρονα κορίτσια. Το νεότερο κορίτσι ήταν 14 χρόνων.
Φωτιά στο εργοστάσιο Triangle Shirtwaist: Ένα πλήθος που αντίκριζε τον θάνατο
Το σκηνικό ήταν φρικαλέο. Οι κάτοικοι, δίχως να μπορούν να βοηθήσουν με κάποιο τρόπο, έβλεπαν 146 σώματα να πέφτουν από τα παράθυρα και να γίνονται συντρίμμια μπροστά στα μάτια τους. Ήταν η ημέρα που όλη η Νέα Υόρκη βρισκόταν σε πένθος. Συρροή κόσμου παρευρέθηκε την επομένη για την αναγνώριση των θυμάτων σε μία προσπάθεια να δοθεί ένα γραφειοκρατικό τέλος σε αυτό το επίπονο μαρτύριο. Ωστόσο, μέσα στον χώρο υπήρχε ένα αίσθημα ενοχής. Σαν να ήταν οι ίδιοι ένοχοι για ο,τι συνέβη. Σαν να μπορούσαν με κάποιο τρόπο να προστατεύσουν αυτά τα κορίτσια. Διότι για τους ίδιους, αυτές οι γυναίκες δεν ήταν κάποιες συνηθισμένες εργάτριες.
Τον προηγούμενο χρόνο, οι εργάτριες του εργοστασίου Triangle Shirtwaist είχαν οργανώσει μια τεράστια απεργία διεκδικώντας καλύτερες συνθήκες εργασίας. Οι ιδιοκτήτες του εργοστασίου είχαν τότε προσλάβει gangsters για να επιτεθούν βιαίως στο γυναικείο εργατικό δυναμικό. Έχοντας όμως τους κατοίκους με το μέρος τους, τα κορίτσια κατάφεραν να γίνουν οι ηρωίδες της Νέας Υόρκης και ύστερα από την έντονη υποστήριξη του Τύπου, τα αιτήματα τους έγιναν αποδεκτά. Κέρδισαν μειωμένο ωράριο και υψηλότερες αμοιβές. Αλλά τα ίδια κορίτσια κείτονται τώρα νεκρά στο πεζοδρόμιο. Άραγε, θα πληρώσει κανείς το τίμημα; Οι ιδιοκτήτες της επιχείρησης όχι μόνο κατάφεραν να αθωωθούν δηλώνοντας απλώς πως δεν γνώριζαν για το κλείδωμα των εξόδων φυγής αλλά και έλαβαν αποζημίωση ύψους 60.000 δολαρίων από την ασφαλιστική εταιρεία. Αλλά εάν όχι οι ιδιοκτήτες οι υπαίτιοι, τότε ποιος; Ο κόσμος πλέον ουρλιάζει για δικαιοσύνη. Ήρθε η ώρα να αλλάξουν τα πράγματα.
Η αρχή ενός μεγάλου αγώνα
Ανάμεσα στο πλήθος που παρακολουθεί, υπάρχει μια γυναίκα που πρόκειται να γίνει σημείο αναφοράς ενός ολόκληρου έθνους. Το όνομά της ήταν Φράνσις Πέρκινς. Τους τελευταίους τέσσερις μήνες, η νεαρή ακτιβίστρια παρακολουθεί μια υπόθεση πυρκαγιάς σε εργοστάσιο στο Newark όπου πέθαναν 25 εργαζόμενοι. Συμμετέχοντας από μικρή στα κοινά, είχε προτείνει στην πολιτεία την ρύθμιση κανόνων που προστατεύουν την ακεραιότητα των εργαζομένων σε περίπτωση πυρκαγιάς. Η απάντηση ήταν πάντοτε ίδια: Όχι. Αυτή τη φορά όμως δεν θα μείνει άπραγη. Αντικρίζοντας το μοιραίο σκηνικό της 25ης Μαρτίου 1911, ορκίζεται πως αυτό δεν θα συνέβαινε ποτέ ξανά. Και δεν ήταν η μόνη. Απέναντι σε ένα σύστημα που αδιαφορεί για την προστασία των εργαζομένων, τα συνδικάτα αποφασίζουν να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους και κατά συνέπεια, να τα βάλουν με τους «ισχυρούς άνδρες» της πόλης. Σε εκείνο το σημείο, οι περισσότεροι ακτιβιστές πιστεύουν πως επρόκειτο για έναν αγώνα που δεν υπήρχε περίπτωση να κερδίσουν. Όμως η Πέρκινς έχει διαφορετική άποψη.
Στελεχώνοντας ένα ανεξάρτητο σώμα έντιμων νομοθετών, η Πέρκινς δημιουργεί μια ερευνητική ομάδα με στόχο τον έλεγχο της ασφαλιστικής μέριμνας όλων των εργοστασίων της Νέας Υόρκης. Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, η ομάδα της Πέρκινς παρουσιάζει την έρευνά της. Τα αποτελέσματα ήταν σοκαριστικά. Σύμφωνα με την έκθεση, τίθεται αμφιβολία σχετικά με την ασφάλεια των εργαζομένων σε 2.000 εργοστάσια. Και τότε γίνεται αντιληπτή η σοβαρότητα της κατάστασης στο ευρύ πολιτικό φάσμα. Ξαφνικά, διαπιστώνεται πως η υπόθεση Triangle Shirtwaist δεν είναι η εξαίρεση του κανόνα· είναι ο ίδιος ο κανόνας.
Ένα έργο διαχρονικής αξίας
Μέχρι τα τέλη του 1911, διάφορα νομοσχέδια σχετικά με τους όρους ασφάλειας στους χώρους εργασίας, τις συνθήκες συντήρησης των εργοστασίων και τους όρους εργασίας παιδιών και γυναικών αποτέλεσαν σφυρηλατημένους νόμους της πολιτείας. Ασκήσεις εκκένωσης του κτιρίου, αυτόματο σύστημα τεχνητής βροχής και επαρκείς έξοδοι κινδύνου ήταν μερικά από το βασικά προαπαιτούμενα στα οποία κάθε επιχείρηση έπρεπε αυστηρώς να υπακούει. Και πάνω από όλα, όλες οι πόρτες εξόδου έπρεπε να ήταν ξεκλείδωτες. Η αποφυγή μιας τερατώδους καταστροφής σε χώρο εργασίας ήταν ζήτημα ύψιστης σημασίας. Ωστόσο, η δράση της Πέρκινς δεν περιορίστηκε σε εκείνο το σημείο. Οι διαδηλώσεις του λαού απαιτούσουν μια ριζοσπαστική επανάσταση της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων.
Έως το 1915, 36 προσχέδια μεταρρυθμίσεων εγκρίθηκαν από τους νομοθέτες της πολιτείας. Ταυτόχρονα με την ασφάλεια πυρκαγιάς, θεσμοθετήθηκε η προστασία της παιδικής εργασίας, η προσφορά αποζημίωσης σε όσους τραυματίζονταν εν ώρα εργασίας και η υποχρέωση των εργοδοτών να παρέχουν χώρους προσωπικής υγιεινής στους εργαζόμενους της επιχείρησης. Τίποτε πια δεν ήταν όπως πριν. Μάλιστα, η δράση των ακτιβιστών της Νέας Υόρκης πήρε τόσο μεγάλη έκταση που οι ίδιοι προσλήφθηκαν στο Υπουργείο Εργασίας και ανέλαβαν υπό την καθοδήγηση του τότε προέδρου Franklin Roosevelt να εγκαθιδρύσουν την φεντεραλιστική εκδοχή των νόμων σε όλη την χώρα. Η Πέρκινς και οι λοιποί ακτιβιστές του κινήματος όμως παρέμειναν πιστοί στην μεταλαμπάδευση των «κατακτήσεών» τους. Σε έναν αγώνα που δεν γνώριζε σύνορα.
Για όσους λένε «Δεν μπορώ»
Οι ζωές των 146 κοριτσιών χάθηκαν εκείνο το μοιραίο βράδυ του Μαρτίου με τον πιο βάναυσο τρόπο. Άδικα μεν αλλά σίγουρα όχι μάταια. Έναν αιώνα μετά την πυρκαγιά στο εργοστάσιο Triangle Shirtwaist, οι νόμοι που θεσπίστηκαν στο όνομα αυτών των κοριτσιών έχουν σώσει τις ζωές χιλιάδων εργαζομένων τόσο στην Αμερική όσο και σε όλο τον κόσμο. Η συμβολή των συγκεκριμένων μεταρρυθμίσεων δεν περιορίζεται αποκλειστικά στην ασφάλεια των εργαζομένων αλλά και στην περαιτέρω βελτίωση των συνθηκών εργασίας. Στον αγώνα για ένα καλύτερο «αύριο», σε μια μάχη Δαβίδ και Γολιάθ. Όμως, αυτό είναι το αποτέλεσμα όσων δεν δίστασαν να παλέψουν για τον εαυτό τους. Οπότε, την επόμενη φορά που θα ένιωθε κάποιος ανίκανος να υπερασπιστεί τα δικαιώματά του, θα μπορούσε να θυμηθεί τη θυσία και τους αγώνες στο Triangle Shirtwaist, και να τα διεκδικήσει δυναμικά…
Στο απόσπασμα που ακολουθεί, σκιαγραφείται με σύντομο αλλά ακριβή τρόπο τι συνέβη το μοιραίο απόγευμα της 25ης Μαρτίου 1911 στο εργοστάσιο Triangle Shirtwaist αλλά και ποια ήταν η συμβολή του τραγικού γεγονότος στην διεκδίκηση καλύτερων συνθηκών εργασίας.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Ο ματωμένος Μάρτιος των γυναικών. (2020). Ανακτήθηκε από www.alfavita.gr/koinonia/314614_o-matomenos-martios-ton-gynaikon (τελευταία πρόσβαση 02/05/2020)
Φωτιά στο εργοστάσιο Triangle Shirtwaist (Νέα Υόρκη), ανακτήθηκε από el.wikipedia.org/wiki/Φωτιά_στο_εργοστάσιο_Triangle_Shirtwaist_(Νέα_Υόρκη), τελευταία πρόσβαση 02/05/2020
Remembering the Triangle Shirtwaist Fire, 20/03/2011. Ανακτήθηκε από www.youtube.com/watch?v=4ulaG9x4GpE&t=53s, τελευταία πρόσβαση 02/05/2020
Triangle Shirtwaist Factory – Horror in Manhattan – Extra History, 07/04/2018. Ανακτήθηκε από www.youtube.com/watch?v=8-fwdc3OSaU&t=176s, τελευταία πρόσβαση 02/05/2020
