Φερνάντο Πεσσόα: Ο συγγραφέας με τις πολλές προσωπικότητες

Ο Φερνάντο Αντόνιο Νογκέρα ντε Σεάμπρα Πεσσόα γεννήθηκε στη Λισαβόνα στις 13 Ιουνίου του 1888. Ήταν ποιητής και συγγραφέας. Σε μικρή ηλικία θα χάσει τον πατέρα του και λίγο καιρό μετά θα μετακομίσει στο Durban της Νότιας Αφρικής με την μητέρα και τον διπλωμάτη πατριό του. Εκεί, θα έρθει για πρώτη φορά σε επαφή με την αγγλική κουλτούρα, η οποία θα ασκήσει και μεγάλη επιρροή στην προσωπικότητα και την εξέλιξη της ζωής του.

Τα πρώτα βήματα του Φερνάντο Πεσσόα

Ο Φερνάντο Πεσσόα θα σπουδάσει την αγγλική γλώσσα και λογοτεχνία στο πανεπιστήμιο του Cape Town, στο οποίο μάλιστα θα εισαχθεί πρώτος το 1903. Οι σχολικές επιδόσεις του θα είναι άριστες και για αυτό θα βραβευθεί με αριστείο από την βασίλισσα Βικτώρια. Το 1905 θα επιστρέψει στην Πορτογαλία, προκειμένου να συνεχίσει τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Γραμμάτων και Τεχνών. Η απόπειρα του αυτή θα χαρακτηριστεί αποτυχημένη, καθώς παρά τα δύο χρόνια επίμονων προσπαθειών δεν θα δώσει εξετάσεις και θα παρατήσει την προετοιμασία για την εισαγωγή του. Θα προτιμήσει, άλλωστε, να διαβάζει μόνος του στην Εθνική Βιβλιοθήκη φιλοσοφία, ιστορία, κοινωνιολογία και λογοτεχνία με σκοπό να ολοκληρώσει και να διευρύνει τις σπουδές του.

Παράλληλα, όμως, με την εγκατάλειψη των σπουδών του, θα εμπλακεί με το εμπορικό κύκλωμα, προκειμένου να εξασφαλίζει τα βασικά για την επιβίωση του. Θα αναλάβει την μετάφραση, την σύνταξη, την αλληλογραφία και την αντιπροσωπεία εμπορικών οίκων της Κάτω Πόλης της Λισαβόνας, συγκατοικώντας παράλληλα με την θεία και την ετεροθαλή αδερφή του ή νοικιάζοντας, σπανίως, κάποιο δωμάτιο. Η ζωή του στην Λισαβόνα θα είναι ιδιαίτερα μοναχική και εργένικη, χωρίς κάποιο ερωτικό ενδιαφέρον, αλλά τότε είναι που θα βρει άπλετο χρόνο να ασχοληθεί με την γραφή.

Η πορεία των έργων του 

Έως το 1910, ο Πεσσόα θα βελτιώσει σε μεγάλο επίπεδο τις γνώσεις του σχετικά με την πορτογαλική γλώσσα και θα καταφέρει να γράφει με ευχέρεια, τόσο στα αγγλικά, όσο και στα πορτογαλικά. Θα δημοσιεύσει το πρώτο του δοκίμιο το 1912, το πρώτο πεζογράφημα το 1913 και τα πρώτα του ποιήματα το 1914, όντας πλέον ενήλικας. Τα ποιήματά του θα χαρακτηρίζονται από την έντονη απαισιοδοξία που ενίοτε θα αγγίζουν και τον μηδενισμό.

Επιπρόσθετα, θα δημοσιεύσει το πρώτο του βιβλίο στα Πορτογαλικά, με τίτλο Mensagem, δύο πλακέτες με αγγλικά ποιήματα και μερικά πολιτικά και λογοτεχνικά μανιφέστα. Ο τρόπος της γραφής του θα τον καθιερώσει, από το 1910, ως ηγέτη ενός μοντέρνου, καλλιτεχνικού κινήματος που προβάλλει κυβιστικά και φουτουριστικά καλλιτεχνικά ρεύματα.

Το 1915 θα ξεκινήσει μια καινούργια συνεργασία με το πρωτοποριακό έντυπο Orpheu, στο οποίο και θα δημοσιεύει έργα του. Η ιδιαιτερότητα του περιοδικού θα οδηγήσει στην εισαγωγή του μοντερνισμού σε ολόκληρη τη χώρα. Την ίδια χρονιά, ο Πεσσόα θα εκδώσει την «Ποιητική Συλλογή του Αλβάρο Ντε Κάμπος», ένα σημαντικό έργο για την πορτογαλική λογοτεχνία και ο ίδιος, έχοντας πίστη στο ταλέντο του, θα αναγνωριστεί στους λογοτεχνικούς κύκλους ως διανοούμενος συγραφέας και ποιητής, δημοσιεύοντας ακόμα πιο συχνά τα έργα του σε περιοδικά.

Το 1920 θα επιστρέψει η μητέρα του από τη Νότια Αφρική, έχοντας μείνει χήρα για δεύτερη φορά. Ο ίδιος με την μητέρα του και τα τρία ετεροθαλή αδέρφια του θα ζήσουν στο ίδιο σπίτι, στη Rua Coelho da Rocha 16, μέχρι την μετανάστευση των αδερφών του στην Αγγλία. Το 1924-25 περίπου, μαζί με τον Ρούι Βαζ κι άλλους γνωστούς λόγιους ανθρώπους της Λισαβόνας, θα εκδόσουν την επιθεώρηση «Athena», έργο- σύμβολο του πορτογαλικού μοντερνισμού. Ο Πεσσόα, έχοντας μελετήσει εις βάθος την αρχαία ελληνική μυθολογία, θα εξηγήσει στο εισαγωγικό σημείωμα του πρώτου τεύχους την ονομασία της επιθεώρησης, γράφοντας πως η αυτοκρατορία της «Αθηνάς» για εκείνον συμβολίζει την ένωση τέχνης και επιστήμης που η δράση τους είναι η αρμονία. Το ίδιο χρονικό διάστημα, εξακολουθεί να συνεργάζεται με πολλά και διαφορετικά καλλιτεχνικά έντυπα της εποχής, καθώς και να μεταφράζει Σαίξπηρ και Πόε.

Κάποια από τα πιο γνωστά του έργα είναι: Ο Αναρχικός Τραπεζίτης, Το Βιβλίο της Ανησυχίας, Τα Ποιήματα του Αλμπέρτο Καέιρο κ.α

Φερνάντο Πεσσόα: Η συνέχεια της ζωής του 

Το 1952 ο Φερνάντο Πεσσόα θα χάσει την μητέρα του και θα συνεχίσει την συγκατοίκηση με την ετεροθαλή αδερφή του και την οικογένεια της. Θα ζήσει όμως και μόνος του για μεγάλες χρονικές περιόδους. Πηγές αναφέρουν πως ήταν ένας ιδιαίτερα στοργικός και τρυφερός άνθρωπος στον στενό οικογενειακό του κύκλο παρά την μοναχικότητα, την απαισιοδοξία και την αμφιβολία που τον διέτρεχε ως προσωπικότητα.

Ο Φερνάντο Πεσσόα πεθαίνει στις 30 Νοεμβρίου του 1935 σε ηλικία μόλις 47 ετών, από κολικό νεφρού, όντας χρόνια αλκοολικός. Έγραφε σε σημειωματάρια, σε διάσπαρτα χαρτιά, πάνω σε διαφημιστικά φυλλάδια, σε χαρτική ύλη που έβρισκε από τις επιχειρήσεις που συνεργαζόταν, ακόμα και στα περιθώρια των χαρτιών που είχε ήδη γραμμένα πράγματα και για αυτό βρέθηκε στο σπίτι του ένα μπαούλο με 27.453 χειρόγραφα- κάποια από τα οποία βρίσκονται ακόμα υπό μελέτη.

Ένα από τα πράγματα, όμως, που θα καθιερώσει τον Φερνάντο Πεσσόα ως έναν από τους σπουδαιότερους συγγραφείς του εικοστού αιώνα, είναι η ιδιαιτερότητα του να υπογράφει με διαφορετικά ψευδώνυμα τα έργα του.

Οι προσωπικότητες των έργων του 

Μετά το θάνατό του, τα άπαντα του θα έρθουν στο φως της δημοσιότητας μέσα από οκτώ τόμους, υπογεγραμμένα κυρίως με τα ψευδώνυμα «Αλβέρτο Καρέιρο», του «Αλβάρο δε Κάμπος» και του «Ρικάρδο Ρέις» – και οι τρεις τους έγραφαν στην πορτογαλική γλώσσα. Για τον ίδιο, κάθε μια από αυτές ασκούσε διαφορετικό επάγγελμα, είχε διαφορετικό τρόπο ζωής και γενικότερα, ξεχωριστά βιογραφικά και παρουσίαζε όλες τις πτυχές της προσωπικότητας τους. Ο «Μπερνάντο Σοάρες», «Αλεξάντερ Σερτς» και ο «Τσαρλς Ρόμπερτ Ανόν» γράφτηκαν στην αγγλική γλώσσα, ενώ ο «Ζαν Σελ», Γάλλος ετερώνυμος, έγραψε σατιρικά κείμενα. Ανάμεσα στις ανδρικές αυτές προσωπικότητες, εντοπίστηκε και μια γυναικεία, η «Μαρία Ζοζέ» που ζούσε έναν ανεκπλήρωτο έρωτα με ένα μεταλλουργό που περνούσε κάθε μέρα κάτω από το παράθυρό της, ενώ εκείνη ονειροπολούσε. Άλλες από τις προσωπικότητες του ήταν μεταφραστές, συγγραφείς μικρών ιστοριών, ένας άγγλος κριτικός λογοτεχνίας, ένας αστρολόγος, ένας φιλόσοφος, ένας μοναχός κι ένας δυσαρεστημένος ευγενής που αυτοκτόνησε.

Όπως μπορεί να γίνει κατανοητό, ο Πεσσόα, όχι μόνο υπέγραφε με διαφορετικά πρόσωπα και ονόματα, αλλά έδινε θεατρική και ποιητική υπόσταση στους ετερώνυμούς του. Οι ίδιοι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, κρίνουν και κρίνονται, διαμορφώνουν δημόσιο λόγο και τελικά διαφοροποιούνται. Ο συγγραφέας προσεγγίζει με ακαταμάχητη ενσυναίσθηση τις διαφορετικές προσωπικότητες που πλάθει, καθώς δεν πρόκειται απαραίτητα για ψυχικές καταστάσεις που έχει βιώσει, αλλά που απλώς έχει κατανοήσει αληθινά. Ακόμα και αν θεωρούσε τον εαυτό του ως έναν άνθρωπο «ανίκανο για δράση, αμήχανο μπροστά σε κάθε πρωτοβουλία ή κίνηση, αδέξιο στις κουβέντες του με τους άλλους» φαίνεται πως είχε το χάρισμα να εναλλάσσεται συγγραφικά ανάμεσα σε προσωπικότητες και καταστάσεις με εξαιρετικά πετυχημένο τρόπο. Ο τρόπος του αυτός θα αποδείξει τελικά και τον μεγάλο του λογοτεχνικό κόσμο.

Χρόνια μετά την απώλειά του, ο Φερνάντο Πεσσόα θα αναγνωριστεί από τους Πορτογάλους με τον τίτλο του εθνικού τους ποιητή.

Ακολουθεί βίντεο με την Αλ. Καγιαλόγλου να διαβάζει την Θαλασσινή Ωδή.

Πηγές

Κλασικοί συγγραφείς: Fernando Pessoa, ανακτήθηκε από www.nakasbookhouse.gr/content/klasikoi-syggrafeis-fernando-pessoa, τελευταία πρόσβαση 3/12/19

Φερνάντο Πεσσόα, ανακτήθηκε από el.wikipedia.org/wiki/Φερνάντο_Πεσσόα, τελευταία πρόσβαση 3/12/19

Φερνάντο Πεσσόα, ο ποιητής με τα χίλια πρόσωπα, ανακτήθηκε από umano.gr/fernando-pessoa-o-poihths-me-ta-xilia-prosopa/, τελευταία πρόσβαση 3/12/19

Φερνάντο Πεσσόα | Τελικά αυτό που αγαπάμε είναι μια δική μας έννοια και ο εαυτός μας…, ανακτήθηκε από www.klik.gr/gr/el/24-hours/fernanto-pessoa-telika-auto-pou-agapame-ein/, τελευταία πρόσβαση 3/12/19