Αφιερώματα | Cristobal Balenciaga: Ο Βασιλιάς της Haute Couture!

“A couturier must be an architect for design, a sculptor for shape, a painter for color,
a musician for harmony and a philosopher for temperance.”

Ο Βάσκος Cristobal Balenciaga γεννήθηκε στις 21 Ιανουαρίου το 1895 στην Getaria της Ισπανίας και πέθανε στις 23 Μαρτίου του 1972, σε ηλικία 77 ετών. Ο Dior τον χαρακτήριζε ως «the master of us all», ενώ ακόμα και η εριστική Coco Chanel έχει πει για εκείνον ότι ήταν «ο μόνος couturier με την πραγματική σημασία της λέξης. Οι υπόλοιποι είμαστε απλώς σχεδιαστές μόδας». Αν και έδρασε την ίδια περίοδο με εκείνους, αποτέλεσε περισσότερο έμπνευση παρά ανταγωνισμό και για τους δύο, που μάλλον είχαν αποδεχτεί ότι ο Balenciaga βρισκόταν σε άλλο επίπεδο.

Σήμερα, δυστυχώς, ο Οίκος Balenciaga αλλά και ο δημιουργός του δεν είναι τόσο γνωστοί στο ευρύ κοινό. Διαβάζοντας το παρόν άρθρο, ελπίζουμε να αναρωτηθείτε και εσείς γιατί.

Από την Getaria στη Μαδρίτη

Ο Cristobal Balenciaga Eizaguirre γεννήθηκε σε ένα ισπανικό ψαροχώρι στην Βασκική επαρχία Gipuzkoa της Ισπανίας. Ο πατέρας του ήταν ψαράς, ενώ η μητέρα του ήταν μοδίστρα. Αυτή φαίνεται πως ήταν και η πρώτη δασκάλα του Cristobal, που από πολύ νεαρή ηλικία ήξερε να ράβει. Σε ηλικία 12 ετών, μάλιστα, ξεκίνησε την πορεία του ως μαθητευόμενος ενός ράφτη. Πολύ σύντομα, το ταλέντο του εντοπίζεται από τη Μαρκησία Torres, την ευγενή της περιοχής, η οποία γίνεται πελάτισσα και ευεργέτιδά του. Με τη βοήθειά της, μετακομίζει στη Μαδρίτη, όπου λαμβάνει και επισήμως μαθήματα ραπτικής. Έτσι, γίνεται ένας από τους λιγοστούς σχεδιαστές υψηλής ραπτικής που μπορούσε να να δημιουργήσει εξ’ ολοκλήρου ένα ένδυμα: από τη σύλληψη στο στάδιο του σχεδιασμού και από την κοπή πατρόν στη ραφή τους.

Από την Ισπανία στο Παρίσι

Balenciaga Boutique Paris — H boutique Balenciaga στο Παρίσι

Το 1919 ανοίγει την πρώτη του μπουτίκ στο Σαν Σεμπαστιάν της Ισπανίας, το οποίο σύντομα επέκτεινε με υποκαταστήματα στη Μαδρίτη και τη Βαρκελώνη. Η πελατεία του περιελάμβανε και τη βασιλική οικογένεια της Ισπανίας και, ως φυσικό επακόλουθο, την αριστοκρατία της. Ο Εμφύλιος που ξέσπασε στη χώρα, όμως, τον ανάγκασε να κλείσει τα καταστήματά του και έτσι, το 1936 μετακομίζει στο Παρίσι, όπου ένα χρόνο αργότερα, τον Αύγουστο του 1937 θα ιδρύσει τον Οίκο Balenciaga στη λεωφόρο George V.

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος καθυστέρησε, όπως ήταν φυσικό, την αναγνώρισή του. Κατά τη δεκαετία του 1950, όμως, ο κόσμος της μόδας κατάλαβε την επινοητικότητα, τη φαντασία και τη μαεστρία με την οποία ο Cristobal Balenciaga δημιουργούσε τα ενδύματά του. Με τις πηγές έμπνευσής του να αποτελούνται από Ισπανούς ζωγράφους, όπως ο Goya και ο Velazquez, ταυρομάχους, χορεύτριες flamenco, Ισπανίδες πριγκίπισσες και τα ενδύματα των καθολικών ιερέων, μεταμόρφωσε τη σιλουέτα καταργώντας εντελώς τη μέση και τονίζοντας τους ώμους.

Το 1939, ο Balenciaga εμπνέεται από ένα πορτρέτο του Velazquez που απεικόνιζε την κόρη του Βασιλιά Φιλίππου Δ’, Μαρία-Μαργκαρίτα, και δημιουργεί το Infanta Dress, ένα πριγκιπικό φόρεμα, στο οποίο συνδυάζονται φαινομενικά αταίριαστα υφάσματα, στα οποία προσθέτει κεντημένες χάντρες και δαντέλα. Τα υφάσματα που χαρακτηρίζουν τις δημιουργίες του Balenciaga είναι βαριά, ώστε να πέφτουν χυτά προς το δάπεδο. Μάλιστα, δημιούργησε και το δικό του ύφασμα, ένα είδος βαμβακερού, το gazar. Μεγάλη του αδυναμία ήταν η δαντέλα, με το προσωνύμιο «Βασιλιάς της Δαντέλας» να τον χαρακτηρίζει, ενώ αγαπά ιδιαίτερα τις χάντρες -κυρίως μαύρες και κρυστάλλινες- με σκοπό να δημιουργεί αντιθέσεις με το ύφασμα της βάσης.

Τα χρώματα που συναντάμε συχνότερα στις δημιουργίες του Balenciaga είναι το καφέ, το μαύρο, οι αποχρώσεις baby pink και κόκκινο-ροζ καθώς και όλες οι αποχρώσεις του μπλε. Αγαπούσε ιδιαίτερα τις αντιθέσεις που δημιουργούνταν από το συνδυασμό των χρωμάτων αυτών αλλά και από εκείνον του σατέν στο χρώμα του δέρματος με μαύρη δαντέλα από πάνω. Σκοπός των δημιουργιών του Balenciaga ήταν να κάνουν τη γυναίκα που τις φορούσε να μοιάζει με κύκνο. Έτσι, οι περισσότερες, είτε αφήνουν ακάλυπτο το λαιμό (colarless) είτε έναν περίτεχνο και εντυπωσιακό λαιμό, ώστε να τραβούν την προσοχή σε αυτό το σημείο.

Οι Καινοτομίες του Οίκου Balenciaga

Μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά σχέδια που πρωτολάνσαρε ο Balenciaga ήταν τα Bolero και το σήμα κατατεθέν του, το Square Coat. Πρόκειται για ένα παλτό, αυστηρό και γραμμικό από τη μία, αλλά ταυτόχρονα καινοτόμο και μοντέρνο. Ένα χυτό παλτό, χωρίς μέση, με φαρδείς ώμους και κυλινδρικά μανίκια μήκους 3/4 που συνήθως δεν είχαν κόλληση. Η ραφή των παλτό αυτών, όπως και όλων των δημιουργημάτων του Balenciaga, ήταν τόσο αριστοτεχνική που ο ίδιος ο Dior έλεγε ότι «Μόνο ο Cristobal θα μπορούσε να το φτιάξει αυτό», ενώ ταυτόχρονα τον θαύμαζε για την απλότητά του.

Το 1947, ο Balenciaga δημιουργεί τη Barrel Tonneau Line, γραμμή της οποίας το επάνω μέρος μιμείται το σχήμα του βαρελιού, ενώ στο κάτω υπήρχε στενή φούστα. Η εξέλιξη αυτής της γραμμής ήταν το Semi-Fitted Look – ναι, η τάση που λατρέψαμε ιδιαίτερα τη χρονιά που μας πέρασε, δημιουργήθηκε από τον Balenciaga στα 1950s- με φαρδύ επάνω μέρος και στενή pencil φούστα, ώστε να φαίνονται πιο λεπτά τα πόδια. Το κορσάζ ήταν συνήθως τετραγωνισμένο και είχε μεγάλα κουμπιά. Την ίδια λογική ακολουθούν και το Cocoon Coat, το Sack Dress και το Baby Doll Dress του 1957. Τα δύο τελευταία, μάλιστα, πολλές φορές αποδίδονται λανθασμένα στον Hubert de Givenchy και αυτό γιατί -αν και ήταν έμπνευση του Cristobal Balenciaga- ο Givenchy, που υπήρξε μαθητής του, ήταν αυτός που τα έκανε ευρύτερα γνωστά.

Μεγάλη έμπνευση του Balenciaga ήταν το Balloon, το οποίο χρησιμοποίησε σε φούστες, φορέματα, κάπες και παλτό, ακόμα και σε μανίκια. Φαίνεται πως το αγάπησε πολύ, αφού είδαμε ακόμα και παλτό με διπλό balloon, σε μία από τις πιο εντυπωσιακές δημιουργίες του. Ακόμα μια γραμμή που λάνσαρε κατά τη δεκαετία του ’50 ήταν και το Peacock Dress, ένα φόρεμα με στενό κορσάζ στο επάνω μέρος, ενώ το κάτω ξεκινούσε πιο κοντό μπροστά και μάκραινε προς τα πίσω, καταλήγοντας σε ουρά.

Οι γραμμές του είναι πάντα γεωμετρικές, απλές και καθαρές, εντυπωσιακές γι αυτόν ακριβώς το λόγο: καταφέρνουν να εντυπωσιάσουν με τη λιτότητά τους. Όσο περνούν τα χρόνια και πλησιάζουμε προς τη δεκαετία του ΄60, τα σχέδιά του γίνονται ακόμα πιο απλά και minimal, ενώ αυτή είναι η δεκαετία που ξεκινά να δημιουργεί και νυφικά. Αντιπροσωπευτικές δημιουργίες του από αυτή την περίοδο αποτελούν τα Φορέματα-Ποδιές (Apron Dress) και το εντυπωσιακό Sari Dress, το οποίο φορά μοναδικά η Elizabeth Taylor.

Ο Cristobal Balenciaga ανέκαθεν απεχθανόταν τα prints, γι αυτό και δεν τα χρησιμοποίησε ποτέ. Αντιθέτως, χρησιμοποιεί κεντήματα και απλικαρίσματα, ακόμα και αν αυτά απαιτούνται για μεγάλες επιφάνειες. Άξιο λόγου είναι, επίσης, το γεγονός ότι απέφευγε να χρησιμοποιεί όμορφες γυναίκες ως μοντέλα στις επιδείξεις του κι αυτό γιατί πίστευε πως οι δημιουργίες του αρκούσαν για να αναδείξουν την ομορφιά οποιασδήποτε γυναίκας. Εργασιομανής και αφιερωμένος στην Τέχνη της Υψηλής Ραπτικής, αντιπαθούσε τις δημόσιες σχέσεις. Γι αυτό η σχέση του με τον Τύπο δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα καλή, με αποτέλεσμα να αποφεύγει τις συνεντεύξεις -καταγράφεται μόλις μία προσωπική του συνέντευξη, το 1972! Ίσως αυτή η απέχθειά του προς το μάρκετινγκ -σε αντίθεση, για παράδειγμα, με τη Chanel- να είναι και ένας από τους λόγους που ο Βασιλιάς της Haute Couture δεν είναι περισσότερο γνωστός και σήμερα.

“The King is Dead”…

Το 1968, εν μέσω μιας περιόδου κοινωνικών και πολεμικών διεκδικήσεων και αναταραχών. ο Cristobal Balenciaga αποφασίζει να κλείσει τον Οίκο του. Σε ηλικία 74 ετών, κλείνει όλες τις μπουτίκ του σε Παρίσι, Βαρκελώνη και Μαδρίτη και αποσύρεται στην Ισπανία.

The life which supported couture is finished. Real couture is a luxury
and luxury is just impossible to do anymore.
– Cristobal Balenciaga

Τέσσερα χρόνια μετά, στις 23 Μαρτίου του 1972, ο Cristobal Balenciaga, έχοντας ήδη μείνει τέσεερα χρόνια μακριά από τη δημιουργική διαδικασία που τόσο αγαπούσε, πεθαίνει στην Xabia της Ισπανίας. Την ημέρα του θανάτου του, το περιοδικό «Women’s Wear Daily» κυκλοφορεί με τον τίτλο «The King is Dead» και κανένας δεν αναρωτιέται σε ποιον αναφέρεται.

Στις 7 Ιουνίου του 2011, το Μουσείο Balenciaga ιδρύθηκε στη γενέτειρά του, παρουσία του επίτιμου προέδρου του Ιδρύματος Balenciaga και ενός από τους μοναδικούς μαθητές του, του Hubert de Givenchy. Εγκαινιάστηκε από τη Βασίλισσα της Ισπανίας, Σοφία. Το Μουσείο διαθέτει πάνω από 1200 ενδύματα του σχεδιαστή, τα περισσότερα από τα οποία έχουν παραχωρηθεί από τον Givenchy και από διάσημες πελάτισσες του Balenciaga όπως η Βασίλισσα του Βελγίου, Fabiola αλλά και από τους κληρονόμους της Grace Kelly.

Το 2017, αναμένονται δύο ακόμα εκθέσεις προς τιμήν του Βασιλιά. Η πρώτη θα πραγματοποιηθεί στο «Musee Bourdelle» στο Παρίσι με τον τίτλο «Balenciaga: L’ Oeuvre au Noir» και περιλαμβάνει μόνο μαύρα ενδύματα. Η δεύτερη είναι μια ρετροσπεκτίβα με τίτλο «Balenciaga: Shaping Fashion» και από τις 27 Μαϊου θα στεγάζεται στο Victoria & Albert Museum του Λονδίνου.

Δείτε κάποιες από τις δημιουργίες του Couturier of Couturiers εδώ και παρακολουθείστε παρακάτω ένα βίντεο για την ιστορία του.

Ευχαριστούμε θερμά την καθηγήτρια Fashion Theory, κυρία Σοφία Κατσούρα, για τις χρήσιμες πληροφορίες .