Ο Bob Marley υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες της παγκόσμιας μουσικής σκηνής, ο οποίος αναδείχθηκε ως ο μεγαλύτερος θρύλος της ρέγκε μουσικής, συντελώντας καθοριστικά στη διάδοση του συγκεκριμένου μουσικού είδους, αλλά και του ρασταφαριανισμού (θρησκετικό και πολιτικό κίνημα που συνδυάζει στοιχεία του προτεσταντισμού με το μυστικισμό και μία παναφρικανική πολιτική συνείδηση. Αναπτύχθηκε στη Τζαμάικα στις αρχές της δεκαετίας του 1930 και εξελίχθηκε σε παγκόσμιο φαινόμενο, ιδιαίτερα χάρη στη διάδοσή του μέσα από τη ρέγκε κατά τις δεκαετίες του 1960 και 1970 και τον ασπασμό του από καλλιτέχνες διεθνούς εμβέλειας). Ο Bob Marley ανήκε στη ρασταφαριανή ομάδα «Δώδεκα φυλές του Ισραήλ» και ειδικότερα στη «Φυλή του Ιωσήφ», όπου ανήκαν όσα μέλη είχαν γεννηθεί τον μήνα Φεβρουάριο, και μάλιστα ο ίδιος έφερε το όνομα «Ιωσήφ» στα πλαίσια της ομάδας. Υιοθέτησε χαρακτηριστικά των Ρασταφαριανών όπως τα dreadlocks (είδος κόμμωσης), τη χρήση κάνναβης σαν ιερό στοιχείο Θείας Ευχαριστίας και τη διατροφή ital (από την αγγλική λέξη vital, φυσικές τροφές που δεν έχουν υποστεί χημική επεξεργασία), τα οποία έγιναν από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 αναπόσπαστο κομμάτι της προσωπικότητάς του. Ο Bob Marley ήταν αυτός που μετέτρεψε τη ρέγκε σε ένα παγκόσμιο ρεύμα, με πολλούς πιστούς, αλλά και πολλούς μουσικούς απογόνους. Ο ίδιος πέρασε στην αιωνιότητα ως ένας τραγουδιστής του έρωτα, της αγάπης, αλλά και της πολιτικής συμφιλίωσης και του κινήματος ενάντια στη φυλετική καταπίεση, ένα λαϊκό είδωλο με παγκόσμια εμβέλεια. Αυτός είναι και ο λόγος που η ημέρα γέννησής του, η 6η Φεβρουαρίου του 1945, γιορτάζεται στην Τζαμάικα ως εθνική επέτειος.
Bob Marley – Τα Πρώτα χρόνια
.png)
Ο Ρόμπερτ Νέστα «Μπομπ» Μάρλεϊ (Robert Nesta «Bob» Marley, 6 Φεβρουαρίου 1945-11 Μαίου 1981) γεννήθηκε σε ένα μικρό χωριό το Nine Mile, του Saint Ann Parish, στην Tζαμάικα. Ήταν γόνος του Νόρβαλ Σινκλέρ Μάρλεϊ (γεννημένος το 1895) ενός λευκού ναυτικού αξιωματούχου αγγλικής καταγωγής, που ζούσε στο Λίβερπουλ και εγκαταστάθηκε στην Τζαμάικα, όπου εργαζόταν ως επιθεωρητής φυτειών. Τότε ήταν που γνώρισε και παντρεύτηκε τη Σεντέλα Μπούκερ (1926-2008), μια μαύρη Τζαμαϊκανή μόλις δεκαεννιά χρονών τότε. Το ζευγάρι, εκτός από τη μεγάλη διαφορά ηλικίας, αντιμετώπιζε και αρκετά κοινωνικά προβλήματα. Έναν χρόνο μετά τον γάμο τους ήρθε στον κόσμο ένα αγοράκι, που έμελλε να γίνει ο μεγαλύτερος θρύλος της ρέγκε. Το όνομα που του έδωσε ο πατέρας του, ήταν Νέστα Ρόμπερτ Μάρλεϊ και έτσι τον ήξεραν όλοι. Πολλά χρόνια αργότερα, όταν χρειάστηκε να βγάλει διαβατήριο για να ταξιδέψει στο εξωτερικό, ο υπεύθυνος διαβατηρίων είδε το όνομα «Νέστα» και σχολίασε ότι ήταν κοριτσίστικο. Γι’ αυτό άλλαξε τη σειρά των ονομάτων και στο διαβατήριο έγραψε «Ρόμπερτ Νέστα Μάρλεϊ». Έκτοτε ο τραγουδιστής συστηνόταν ως Bob. Εξαιτίας του λευκού πατέρα του, το δέρμα του Bob είχε πιο ανοιχτή απόχρωση συγκριτικά με τους υπόλοιπους Τζαμαϊκανούς και ο κόσμος τον αποκαλούσε «Γερμανό». Όταν ήταν μικρός, ο χαρακτηρισμός αυτός τον ενοχλούσε, γιατί τον ξεχώριζε από τους υπόλοιπους κατοίκους του χωριού.
Όταν ήταν μικρός, ο Bob έβαφε το πρόσωπό του με φούμο, για να φαίνεται πιο μαύρος, είχε δηλώσει η σύζυγός του, Rita.
Όπως ήταν αναμενόμενο, εξαιτίας των κοινωνικών τους αντιθέσεων, ο γάμος του Νόρβαλ με τη νεαρή Τζαμαϊκανή δεν έγινε εύκολα αποδεκτός. Η οικογένειά του τον πίεζε να εγκαταλείψει τη γυναίκα και το παιδί του. Έτσι, υπέκυψε στις πιέσεις και έφυγε μακριά τους. Παρ’ όλα αυτά, ο Νόρβαλ παρείχε οικονομική υποστήριξη στη γυναίκα και στο παιδί του, αλλά σπάνια τους έβλεπε, λόγω των συχνών μακρινών ταξιδιών του. Το 1955, όταν ο Marley ήταν 10 χρονών, ο πατέρας του πέθανε από καρδιακή προσβολή σε ηλικία 60 ετών. Αξίζει να σημειωθεί το σχόλιό του για τον πατέρα του και για την ανάμεικτη καταγωγή του:
Δεν είμαι προκατειλημμένος απέναντί του. Ο πατέρας μου ήταν λευκός και η μητέρα μου μαύρη. Με φωνάζουν μιγά ή κάπως έτσι. Δεν είμαι σε καμία πλευρά. Ούτε στη μαύρη ούτε στη λευκή. Είμαι στου Θεού την πλευρά, Αυτού που με έπλασε και με έκανε να προέρχομαι από τη μαύρη και τη λευκή.
Ο Marley και η μητέρα του μετακόμισαν σε μια φτωχογειτονιά του Kingston, στη Trenchtown, μετά τον θάνατο του Norval. Αναγκάστηκε να μάθει αυτοάμυνα, για να υπερασπίζει τον εαυτό του από παλικαρισμούς, που τον είχαν σαν στόχο λόγω της καταγωγής και του αναστήματος του (1.63 μ. ύψος). Κέρδισε τελικά φήμη για τη φυσική του δύναμη και το ψευδώνυμο «Tuff Gong».
Αρχή σταδιοδρομίας
Ο Marley έγινε φίλος με τον Neville «Bunny» Livingston (αργότερα γνωστός ως Bunny Wailer), με τον οποίο ξεκίνησε να παίζει μουσική. Παράτησε το σχολείο σε ηλικία δεκατεσσάρων ετών και ξεκίνησε να εργάζεται ως μαθητευόμενος σε ένα σιδεράδικο. Στον ελεύθερο χρόνο του αυτός και ο Livingston έπαιζαν μουσική με τον Joe Higgs, έναν τοπικό τραγουδιστή που είχε ασπαστεί τον Ρασταφαριανισμό και θεωρείται από πολλούς ως μέντορας του Marley. Σε μια τέτοια συνεύρεση με τον Higgs και τον Livingston ο Marley γνώρισε τον Peter McIntosh (αργότερα γνωστό ως Peter Tosh), με τον οποίο είχαν κοινές μουσικές φιλοδοξίες.
Το 1962, ο Marley ηχογράφησε τα πρώτα του δύο singles με την ονομασία «Judge Not» και «One Cup of Coffee» με έναν τοπικό παραγωγό, τον Leslie Kong. Τα τραγούδια κυκλοφόρησαν από την εταιρία Beverley με το ψευδώνυμο Bobby Martel, ελκύοντας ελάχιστο ενδιαφέρον. Τα ίδια τραγούδια επανακυκλοφόρησαν σε μια μεταθανάτια συλλογή με την δουλειά του («Songs of Freedom»).
The Wailers
Το 1963, ο Βοb Marley, ο Bunny Livingston, ο Peter McIntosh, ο Junior Braithwaite, ο Beverley Kelso και ο Cherry Smith δημιούργησαν ένα ska/rocksteady συγκρότημα, τους The Teenagers. Αργότερα άλλαξαν το όνομα τους σε The Wailing Rudeboys, μετά σε The Wailing Wailers και τελικά σε The Wailers. Το 1966 ο Braithwaite, ο Kelso και ο Smith είχαν αποχωρήσει από τους Wailers, αφήνοντας την τριάδα Μάρλεϊ, Livingston και McIntosh. Την ίδια χρονιά ο Bob Marley παντρεύτηκε την Rita Anderson και μετακόμισαν για ένα μικρό χρονικό διάστημα στο πατρικό της μητέρας του στο Delaware του Wilmington. Εκεί δούλεψε σαν καθαριστής στο ξενοδοχείο DuPont και στη νυχτερινή βάρδια της γραμμής συναρμολόγησης της Chrysler, με το ψευδώνυμο Ντόναλντ Μάρλεϊ (Donald Marley). Τότε ήταν που επιστρέφοντας στην Τζαμάικα, έγινε μέλος του Ρασταφαριανού κινήματος αφήνοντας dreadlocks, ένα από τα κυριότερα σύμβολα των Ρασταφαριανών.
Μετά από λίγο καιρό, ο Bob Marley και οι The Wailers «συμμάχησαν» με τον Lee «Scratch» Perry και το δικό του συγκρότημα, τους The Upsetters. Ενώ η συνεργασία τους κράτησε λιγότερο από έναν χρόνο, από πολλούς θεωρείται πως ηχογραφήθηκαν οι καλύτερες δουλειές των The Wailers. Μέσα στο 1968 και το 1972, ο Bob και η Rita Marley, ο Peter McIntosh και ο Bunny Livingston αναδημιούργησαν μερικά παλιά τραγούδια με την JAD Records στο Kingston και στο Λονδίνο σε μια προσπάθεια τους να διαφημίσουν τον «ήχο» των Wailers.
Το 1973 κυκλοφόρησε παγκοσμίως το πρώτο άλμπουμ των The Wailers, ονόματι Catch a Fire, το οποίο είχε θετική απήχηση. Ακολούθησε ένα χρόνο αργότερα το Burnin’, που συμπεριελάμβανε τα τραγούδια «Get Up, Stand Up» και τo «I Shot the Sheriff», το οποίο και επιμελήθηκε ο Eric Clapton σε μια έκδοση πιο φιλική προς τα ακούσματα της εποχής, ενισχύοντας έτσι το διεθνές προφίλ του Μάρλεϊ. Οι The Wailers διαλύθηκαν το 1974 και το κάθε μέλος ακολούθησε σόλο καριέρα.
Διεθνής αναγνώριση
Μετά τη διάλυση, ο Marley συνέχισε να ηχογραφεί σαν Bob Marley & The Wailers. Στη νέα του αυτή προσπάθεια συμμετείχαν τα αδέλφια Carlton και Aston «Family Man» Barrett, οι Junior Marvin και Al Anderson,ο Tyrone Downie και Earl «Wya» Lindo και Alvin «Seeco» Patterson. Παράληλλα, το γυναικείο συγκρότημα I Threes, που αποτελούνταν από τις Judy Mowatt, Marcia Griffiths και τη γυναίκα του Marley, Rita, ανέλαβε τα δευτερεύοντα φωνητικά. Το 1975 υπήρξε μια χρονολογία ορόσημο για τη διεθνή καλλιτεχνική του πορεία, με την επιτυχία του τραγουδιού No Woman, No Cry. Ακολούθησε το ακόμα πιο επιτυχημένο άλμπουμ, Rastaman Vibration (1976), το οποίο παρέμεινε τέσσερις εβδομάδες στα Top Ten στις ΗΠΑ.
«Πολιτικοποίηση» της μουσικής του
Τον Δεκέμβριο του 1976, δύο μέρες πριν το Smile Jamaica, μια ελεύθερη συναυλία που οργάνωσε ο Πρωθυπουργός της Τζαμάικας, Michael Manley, για να κατευνάσει τα πνεύματα μεταξύ των δύο πολιτικών παρατάξεων, ο Bob Marley, η γυναίκα του και ο μάνατζερ του Don Taylor δέχτηκαν ένοπλη επίθεση από άγνωστο, λόγω της πολιτικής του ανάμιξης, καθώς πολλοί θεώρησαν ότι η συναυλία ήταν στην πραγματικότητα μια στρατηγική ανάκαμψης του Manley. Παρ’ όλα αυτά, η συναυλία πραγματοποιήθηκε και τραυματισμένοι –ο Marley, χωρίς την κιθάρα του, και η Rita, με επιδέσμους στο κεφάλι– εμφανίστηκαν όπως είχε προγραμματιστεί. To 1976, εγκαταστάθηκε στην Αγγλία, όπου ηχογράφησε τα άλμπουμ Exodus και Kaya. Το Exodus έμεινε στα βρετανικά charts για 56 συνεχόμενες εβδομάδες. Συμπεριελάμβανε τέσσερα singles: Exodus, Waiting In Vain, Jamming και το One Love, μια διασκευή του People Get Ready. Τότε ήταν που συνελήφθη με κατηγορίες για κατοχή μικρής ποσότητας κάνναβης στο ταξίδι του για το Λονδίνο. Δύο χρόνια αργότερα, το 1978, εμφανίστηκε σε άλλη μια πολιτική συναυλία στην Τζαμάικα, το One Love Peace Concert, σε μια ακόμη προσπάθεια να εξευμενίσει τις σχέσεις των μαχόμενων κομμάτων. 
Προς το τέλος την συναυλίας, μετά από παράκληση του Marley, ο Manley και ο πολιτικός του αντίπαλος, Edward Seaga, ανέβηκαν και αντάλλαξαν χειραψία επάνω στη σκηνή.
Πολιτική και Θρησκεία μέσα στα τραγούδια του
Το Babylon by Bus, ένα διπλό live άλμπουμ με 13 τραγούδια, κυκλοφόρησε το 1978 με τις καλύτερες κριτικές. Ολόκληρο το άλμπουμ και συγκεκριμένα το τελευταίο τραγούδι Jamming με τις επευφημίες του κοινού, αποτύπωσε την ένταση των ζωντανών εμφανίσεων του Bob Marley. Το Survival, ένα «ανυπάκουο» και πολιτικά φορτισμένο άλμπουμ, κυκλοφόρησε το 1979. Τραγούδια σαν τα Zimbabwe, Africa Unite, Wake Up and Live και Survival αντικατόπτριζαν την υποστήριξη του καλλιτέχνη στους αγώνες των Αφρικανών. Το 1980 εμφανίστηκε στον εορτασμό τις 17ης Απριλίου, Μέρα Ανεξαρτησίας για την Ζιμπάμπουε. Το Uprising (1980) ήταν το τελευταίο στούντιο άλμπουμ του Bob Marley και μια από τις πιο θρησκευόμενες δημιουργίες του, συμπεριλαμβανομένων των Redemption Song και Forever Loving Jah. Ήταν στο Redemption Song που τραγούδησε τους φημισμένους στίχους:
Emancipate yourselves from mental slavery. None but ourselves can free our minds… (Απελευθερώστε τον εαυτό σας από τη σκλαβιά του νου. Μόνο εμείς μπορούμε να αποδεσμεύσουμε το μυαλό μας…)
Το Confrontation (1983) υπήρξε ο τελευταίος δίσκος του, που περιείχε υλικό από ηχογραφήσεις κατά τη διάρκεια της ζωής του και κυκλοφόρησε μετά τον θανατό του. Σε αυτό τον δίσκο συμπεριλήφθηκαν το Buffalo Soldier και νέες μίξεις παλιών singles που κυκλοφορούσαν μόνο στην Τζαμάικα.
Κλονισμός υγείας
Τον Ιούλιο του 1977 διαγνώστηκε κακόηθες μελάνωμα στα πόδια του, κάτι που ο ίδιος πίστευε ότι ήταν τραύμα από το ποδόσφαιρο.
Αρνήθηκε τον ακρωτηριασμό, αναφέροντας ότι η επέμβαση θα επηρέαζε τον χορό του. Επιπλέον, ένας ακόμη παράγοντας υπήρξε το γεγονός πως, σύμφωνα με την πίστη των Ρασταφαριανών, το σώμα έπρεπε να είναι «ολόκληρο»:
Rasta no abide amputation. I don’t allow a man to be dismantled.
(Οι Ρασταφαριανοί δεν κάνουν ακρωτηριασμούς. Δεν επιτρέπω σε κανέναν να είναι διαμελισμένος.)
Ο Bob Marley έβλεπε τους γιατρούς σαν samfai (απατεώνες) και έψαξε για εναλλακτικές λύσεις θεραπείας. Επίσης, αρνήθηκε τη σύνταξη διαθήκης, βασιζόμενος πάλι στην άποψη των Ρασταφαριανών ότι η συγγραφή διαθήκης είναι η αποδοχή του αναπόφευκτου θανάτου, αμελώντας την αιώνια ζωή (everliving, κατά τους Ρασταφαριανούς). Δυστυχώς, ο καρκίνος εξαπλώθηκε με μεταστάσεις στον εγκέφαλο, στους πνεύμονες, στο ήπαρ και στο στομάχι.
Σαν σήμερα, στις 11 Μαίου του 1981, ο θρύλος της reggae άφησε την τελευταία του πνοή στο νοσοκομείο Cedars of Lebanon, σε ηλικία 36 χρονών. Η εξάπλωση του μελανώματος στους πνεύμονες και στον εγκέφαλο ήταν που του προκάλεσε τον θάνατο. Τα τελευταία του λόγια στον γιο του Ziggy ήταν «Money can’t buy life» («Τα λεφτά δεν αγοράζουν τη ζωή»). Έγινε δημόσια κηδεία στην Τζαμάικα, που συνδύαζε στοιχεία από την Αιθιοπική Ορθόδοξη Εκκλησία και την παράδοση του Ρασταφαριανισμού. Αποτεφρώθηκε κοντά στο πατρικό του μαζί με την κιθάρα του, μια ποδοσφαιρική μπάλα, ένα μεγάλο κλαδί κάνναβης, ένα δαχτυλίδι που φορούσε καθημερινά, δώρο του πρίγκιπα της Αιθιοπίας Asfa Wossen και μια Βίβλο. Έναν μήνα πριν τον θάνατό του, έγινε μέλος του Τζαμαϊκανού Τιμητικού Τάγματος.
Η μουσική του Bob Marley απέκτησε ολοένα και μεγαλύτερη δημοτικότητα μετά τον θάνατό του. Παραμένει δημοφιλής και γνωστός ανά τον κόσμο, ιδιαιτέρως στην Aφρική. Το 1994 εντάχθηκε στο Rock and Roll Hall of Fame, ενώ το περιοδικό Time επέλεξε το άλμπουμ Exodus ως το καλύτερο άλμπουμ του 20ου αιώνα.
