Alain Resnais: «Κάθε έργο που δημιουργώ είναι μία εντολή»

Ο Alain Resnais με την κινηματογραφική μαεστρία του ήρθε να μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη τον παλμό της εποχής, μετά το σοκ που προκάλεσε στην ανθρωπότητα ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Ακροβατώντας μεταξύ παρόντος και παρελθόντος, μνήμης, φαντασίας, συνείδησης και γεγονότος, αναγνωρίστηκε από το γαλλικό nouvelle vague, χωρίς να πάψει να διατηρεί ακέραια τα στοιχεία που τον χαρακτηρίζουν: την ωριμότητα, την υψηλή αισθητική και το πανανθρώπινο πνεύμα!

Τα παιδικά χρόνια του Resnais και η μύηση στο σουρρεαλισμό

Ο Alain Resnais γεννήθηκε σαν σήμερα, 3 Ιουνίου του 1922, στη Βαν της Γαλλίας και ήταν ο γιος ενός αρκετά εύπορου φαρμακοποιού. Το άσθμα τον ταλαιπωρούσε από πολύ νεαρή ηλικία και, σαν μοναχοπαίδι, ο πατέρας του τον απέσυρε από το σχολείο. Μελετώντας στο σπίτι και περνώντας πολλές ώρες μόνος του, ο Resnais ανακάλυψε μία δημιουργική πτυχή του εαυτού του, την οποία επέλεξε να καλλιεργήσει. Ήδη από τα δέκα γοητεύτηκε από τη μαγεία της (τότε βουβής) έβδομης τέχνης και ιδίως από το κωμικό στοιχείο. Οι γονείς του δεν άργησαν να του χαρίσουν, μόλις δύο χρόνια αργότερα, την πρώτη του κάμερα, με την οποία ο Resnais δημιούργησε την πρώτη μικρού μήκους (3λεπτη) εκδοχή του «Φαντομά». Στα δεκατέσσερά του χρόνια, έχοντας πειραματιστεί πια και ο ίδιος με την κινηματογραφική τέχνη, μυήθηκε στο σουρρεαλισμό του Μπρετόν, αντλώντας έμπνευση για τη μελλοντική του πορεία.

Η ασθένειά του δεν του επέτρεψε τη συμμετοχή στο στρατό κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οπότε ο Resnais μετακόμισε, μόλις το 1939, στο Παρίσι, για να σπουδάσει υποκριτική. Το θέατρο, ωστόσο, δεν τον δελέαζε τόσο όσο ο κινηματογράφος, γι’ αυτό και ένα χρόνο αργότερα ξεκίνησε τις σπουδές του στο IDHEC (Ινστιτούτο Ανώτατων Κινηματογραφικών Σπουδών). Δεν έπαψε, βέβαια, να ασχολείται με το θέατρο, ενασχόληση που τον βοήθησε να καλλιεργήσει αληθινή ευαισθησία απέναντι στους ηθοποιούς και να εντρυφήσει στον τρόπο εκπαίδευσής τους στη διάρκεια των προβών.

Διαβάστε επίσης Κωσταλέξι: Το χωριό που «πάγωσε» το πανελλήνιο από τη φρίκη

Ο στρατός του χτύπησε την πόρτα και πάλι το 1945, οπότε και δεν κατάφερε να τον αποφύγει. Για ένα χρόνο μεταφέρθηκε στη Γερμανία και την Αυστρία, ενώ αναγκάστηκε να γίνει μέλος του περιοδεύοντος γκρουπ «Οι Αρλεκίνοι». Με τη λήξη του πολέμου επέστρεψε στο Παρίσι, όπου ασχολήθηκε αποκλειστικά με την κινηματογραφική δημιουργία.

O Resnais και οι μικρού μήκους παραγωγές

Το 1947 ο Alain Resnais ξεκίνησε μία σειρά ταινιών και ντοκιμαντέρ μικρού μήκους αφιερωμένων στις εικαστικές τέχνες, περιοδεύοντας με ποδήλατο στη γαλλική εξοχή. Αδιαφορούσε για τον εμπορικό γαλλικό κινηματογράφο της εποχής και επέλεγε να δημιουργεί σύντομα έργα με θέματα που τον άγγιζαν. Χαρακτηριστικά είναι τα δημιουργήματά του για τον Van Gogh (που βραβεύθηκε στη Μπιενάλε της Βενετίας του 1948, αλλά και με Όσκαρ την επόμενη χρονιά), τον Gauguin, αλλά και τη Guernica του Pablo Picasso. To αντιπολεμικό του μήνυμα ήταν διάχυτο και στο έργο του «Les statues meurent aussi» (Τα αγάλματα επίσης πεθαίνουν, 1953), για την καταστροφή του αφρικανικού πολιτισμού με την γαλλική αποικιοκρατία, αλλά και στα πιο προπαγανδιστικά έργα του σχετικά με την αποξένωση του ανθρώπου της εποχής από την ίδια του την ανθρωπιά, όπως το «Nuit et brouillard» (Νύχτα και ομίχλη, 1956). Το τελευταίο αυτό έργο αποτελεί ένα από τα πρώτα ντοκιμαντέρ σχετικά με τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης που προβλήθηκαν, παρά τη λογοκρισία που υπέστη από τη γαλλική κυβέρνηση, με το οποίο ο Resnais προσπάθησε να μεταφέρει τη φρικιαστική ανάμνηση των εικόνων από τα στρατόπεδα και όχι τόσο την ύπαρξή τους σαν ιστορικό γεγονός και να αποδώσει ευθύνη σε ολόκληρη την ανθρωπότητα, πειραματιζόμενος με τις εναλλαγές μεταξύ ασπρόμαυρου και εγχρώμου, ακροβατώντας μεταξύ μνήμης και συνείδησης. Το τριαντάλεπτο αυτό ντοκιμαντέρ ενσαρκώνει την πεποίθηση του Resnais πως ένα έργο με καλλιτεχνική λεπτομέρεια και ιδιαίτερη αισθητική δε σημαίνει πως είναι απαραίτητα και εξεζητημένο, όπως πολλοί ισχυρίζονταν μετά τον πόλεμο, όταν ο κινηματογράφος περνούσε από το στημένο στο πιο πρόχειρο ύφος. Ακολουθεί το ντοκιμαντέρ σε βίντεο στο τέλος του κειμένου.

Διαβάστε επίσης Λιούις Κάρολ: Ο συγγραφέας της «Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων»

Μεγάλου μήκους αριστουργήματα

Η μετάβαση του Resnais στα μεγάλου μήκους δημιουργήματα έγινε καθώς πλησίαζε τα σαράντα του χρόνια. Εκ πρώτης όψεως θα λέγαμε πως «άργησε», ωστόσο είναι αδιαμφισβήτητο πως είχε καταφέρει να φτάσει την τέχνη και την αντίληψή του σε ένα βαθμό ωριμότητας που θα έδινε το απαραίτητο βάθος στα μεγάλου μήκους έργα του και θα του επέτρεπε να φέρει στο προσκήνιο το θέμα του χρόνου, της σταδιακά εξαφανισμενης εμπειρίας και της ευσυνειδησίας με ένα τρόπο που δύσκολα θα μπορούσε να παρουσιάσει ένας σκηνοθέτης στα είκοσι του.

Έτσι το 1959 ο Resnais φέρνει στη μεγάλη οθόνη το μοναδικό «Xιροσίμα, αγάπη μου». Ένας Ιάπωνας αρχιτέκτονας και μία Γαλλίδα ηθοποιός, με φόντο την Ιαπωνία, ερωτεύονται και στοιχειώνονται από τις αναμνήσεις του παρελθόντος. Ένα αριστοτεχνικό παιχνίδι με την ιστορία και τη μνήμη μεταφέρει τους πρωταγωνιστές (αλλά και τους θεατές) στο μεταίχμιο, σε μία ονειρική διάσταση, όπου το παρόν και το παρελθόν συνυπάρχουν, όπως δήλωσε και ο ίδιος ο Resnais, χωρίς αναδρομές. Μέσω ήχων ή εικόνων η ανάμνηση του παρελθόντος είναι παρούσα σε κάθε σκηνή του παρόντος. Η βαρβαρότητα του ανθρώπου σε συνδυασμό με την πρωτοποριακή κινηματογραφική τεχνική του σκηνοθέτη χάρισαν στον Resnais το βραβείο Κριτών στο φεστιβάλ των Καννών, αλλά και την αναγνώριση από το νεοσυσταθέν κίνημα του γαλλικού Νέου Κύματος (Nouvelle Vague) από το περιοδικό Cahiers du cinema, κίνημα που ήρθε να αναδείξει τον κινηματογράφο σαν αληθινή μορφή τέχνης, συνδυάζοντας το παραδοσιακό και το ριζοσπαστικό στα θέματα και την κάμερα. Συγκεκριμένα, αν και λόγω της προχωρημένης ηλικίας του ο Resnais δεν μπορούσε να ταχθεί στην ίδια ομάδα με τους νεότερους (Godard, Truffaut, Rivette κλπ), χαρακτηρίστηκε ως «κλασσικός» του κινήματος και εντάχθηκε στην «Αριστερή όχθη» του κινήματος, μία ομάδα που δεν παρήγαγε ταινίες μανιωδώς – όπως οι νεότεροι – μα αντιμετώπιζε το σινεμά σε αναλογία με τη λογοτεχνία και το νεορομαντισμό.

Διαβάστε επίσης Μαρίκα Νίνου: Το ταξίδι μιας παράξενης κοπέλας

Το 1961 ακολουθεί ένα ακόμα αξιοσημείωτο δημιούργημά του, με τον τίτλο «Πέρυσι στο Μάριενμπαντ». Ένας άντρας, μία γυναίκα, ένα παλάτι και μία πρόκληση με τη μνήμη! Ο άντρας ισχυρίζεται πως είχε συνάψει ερωτικό δεσμό με την πρωταγωνίστρια την προηγούμενη χρονιά στο Μάριενμπαντ και ο Resnais για άλλη μία φορά προβληματίζεται γύρω από τη φαντασία, τον πόθο, την ολοκλήρωση και φυσικά το χρόνο, χρησιμοποιώντας τους δύο ήρωες ως πρόσχημα για την αναζήτησή του αυτή (όπως φαίνεται και από το ότι είναι ανώνυμοι!).

«Πέρυσι στο Μάριενμπαντ» | Πηγή εικόνας: filmforum.org

Αντί επιλόγου

Ακολούθησαν πολλά ακόμα μοναδικά έργα του κορυφαίου αυτού – και πολλάκις ξεχασμένου συγκριτικά με άλλους σκηνοθέτες του νέου κύματος – σκηνοθέτη («Μύριελ», 1963, «Ο πόλεμος τελείωσε», 1966, «Providence», 1977, «Ο θείος μου από την Αμερική», 1981) και ακόμα περισσότερα βραβεία. Αντιμετώπιζε πάντα το σινεμά με πραότητα, σεβασμό και την ανάλογη ωριμότητα, ενώ χαρακτηριστικά έχει δηλώσει πως ποτέ δεν παρασυρόταν από τον ενθουσιασμό και το συναίσθημα και πως κάθε έργο ήταν για αυτόν μία εντολή, μία ανάθεση εργασίας. Γι’ αυτό και δεν άντεχε να ξαναβλέπει ταινίες που είχε δημιουργήσει. Πέθανε στα 92 του χρόνια, στις 14 Μαρτίου του 2014, στο Παρίσι.