Πιθανότητες σχετικά με το Brexit

Με αφορμή το αποτέλεσμα του Βρετανικού δημοψηφίσματος για το Brexit γίνεται πάρα πολύς λόγος για το αν αυτό θα είναι η «αρχή του τέλους» της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ένα ενδεχόμενο που οι Ευρωσκεπτικιστές το εύχονται και οι πιστοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης το φοβούνται. Ανάμεσα σε αυτούς τους δύο στέκονται αμήχανοι και λογικά φοβισμένοι οι Βρετανοί πολίτες που δουλεύουν σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθώς και οι πολίτες Ευρωπαϊκών χωρών που ζουν στη Βρετανία. Η αλήθεια είναι πως μετά και το ιστορικό του ελληνικού δημοψηφίσματος κανείς δεν περίμενε ένα τέτοιο αποτέλεσμα καθώς αυτό που ανέμεναν οι περισσότεροι ήταν Bremain με μικρή όμως διαφορά από το Brexit. Τα σενάρια που ακούγονται αυτές τις ημέρες είναι πολλά.  Όπως και να έχει πάντως το βέβαιο είναι πως η Βρετανία δεν μπορεί να αποκοπεί πλήρως από την Ευρώπη για μια πλειάδα λόγων.

Ο πρώτος και κυριότερος είναι πως οι περισσότερες βρετανικές επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται σε χώρες τις Ευρωπαϊκής Ένωσης με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Η πλήρης και ξεκάθαρη έξοδος της Βρετανίας θα σημάνει και την παραίτηση της από τη συνθήκη Σένγκεν που σημαίνει απαγόρευση της ελεύθερης κίνησης κεφαλαίων. Η επακόλουθη έλλειψη ρευστότητας στις βρετανικές επενδύσεις και εταιρείες στην Ευρώπη  θα προκαλέσει μάλλον δυσάρεστες επιπτώσεις στην ήδη κλονισμένη από την κρίση βρετανική οικονομία. Από την άλλη η πιθανότητα αντιποίνων από την Ευρωπαϊκή Ένωση με περιορισμό ή σαμποτάρισμα των βρετανικών εξαγωγών δεν πρέπει να αποκλείεται αλλά μάλλον να θεωρείται δεδομένη. Η κυρίαρχη χώρα της Ε.Ε η Γερμανία θα θελήσει να επιτύχει μεγαλύτερη συνένωση υπό την ηγεμονία της των υπόλοιπων χωρών μελών και ένας αρχικός τρόπος  για να το επιτύχει είναι να πριμοδοτήσει εμμέσως ή ξεκάθαρα τις δικές τους εξαγωγές τόσο ενδοευρωπαϊκά όσο και προς τρίτες χώρες.

Ένας δεύτερος λόγος είναι πως η Βρετανία βρίσκεται αντιμέτωπη με τον κίνδυνο να χάσει ένα μεγάλο μέρος του εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού της. Από την δεκαετία του ’70 και έπειτα η Βρετανία όπως σχεδόν όλες οι δυτικές χώρες βρέθηκε αντιμέτωπη με το φαινόμενο της υπογεννητικότητας με αποτέλεσμα σήμερα το ντόπιο εργατικό δυναμικό να μην επαρκεί για την κάλυψη θέσεων που απαιτούν υψηλή εξειδίκευση. Η τάση αυτή δεν φαίνεται να αναστρέφεται , όχι στο κοντινό μέλλον τουλάχιστον, αν ληφθεί υπόψη το κόστος σπουδών στη Βρετανία που πλέον οι οικογένειες δεν μπορούν να το καλύψουν ενώ οι όροι των φοιτητικών δανείων γίνονται όλο και αυστηρότεροι και οι υποτροφίες περιορίζονται λόγω κρίσης. Τα τελευταία 20 χρόνια το κενό αυτό καλύπτεται κυρίως από μετανάστες προερχόμενους από την Νότια και Ανατολική Ευρώπη και αυτό οφείλεται στην ελευθερία κινήσεων που προσέφεραν οι όροι της Ευρωπαϊκής Ένωσης.  Οι μετανάστες από τις πρώην βρετανικές αποικίες δεν επαρκούν για να καλύψουν το κενό καθώς συνήθως πάνε στην Βρετανία για να αποκτήσουν εξειδίκευση π.χ σαν φοιτητές  σε αντίθεση με τους Ευρωπαίους όπου η εξειδίκευση τους έχει αποκτηθεί σε άλλη χώρα αλλά καρπώνεται από την Βρετανία . Αν η Βρετανία αύριο κηρύξει ανεπιθύμητους αυτούς τους εργαζομένους ή έστω κάνει πολύ αυστηρούς τους όρους εργασίας τους τότε τομείς όπως η υγεία, οι επιχειρήσεις , η κοινωνική πρόνοια, η έρευνα, ακόμα και οι δημόσιες υπηρεσίες κινδυνεύουν με ένα τεράστιο brain drain το οποίο ακόμα και αν μπορεί θα πάρει χρόνια ίσως και δεκαετίες για να αναπληρωθεί.

Τρίτος λόγος είναι η ιδιάζουσα δομή του Ηνωμένου Βασιλείου που στην ουσία αποτελεί ομοσπονδία κρατών. Ήδη η Σκωτία έχει εκφράσει μια πιο φιλοευρωπαϊκή στάση και αν αυτή ενταθεί τότε το αποτέλεσμα του πρόσφατου δικού της  δημοψηφίσματος που την έκανε να παραμένει μέλος του Ηνωμένου Βασιλείου μπαίνει σε αμφισβήτηση. Το γεγονός αυτό μπορεί να ανοίξει έναν ασκό του Αιόλου δεδομένου πως η Βόρεια Ιρλανδία βρίσκεται σε κατάσταση «παγωμένης σύγκρουσης» (frozen conflict)με το αίτημα για ένωση με την Νότια Ιρλανδία να μην είναι ολοκληρωτικά παρελθόν και την διαμάχη Προτεσταντών και Καθολικών να υποβόσκει παρά τον χρόνιο αφοπλισμό των αντίστοιχων ομάδων. Όλα αυτά θέτουν σε κίνδυνο την ίδια την δομή του Βρετανικού κράτους και φέρνουν στο προσκήνιο την πιθανότητα της διάλυσης του είτε ειρηνικά μέσω δημοψηφισμάτων, είτε με την εμφάνιση μιας μετακομμουνιστικής  Γιουγκοσλαβίας μέσα στην καρδιά της Ευρώπης.

Σε συνάρτηση με το προηγούμενο θα πρέπει να συνυπολογιστεί και το υπαρκτό ενδεχόμενο το Brexit να μην σημάνει το τέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά την σύσφιξη των δεσμών μεταξύ των εναπομεινάντων κρατών και την εισδοχή νέων μελών. Άλλωστε η Βρετανία από την αρχή της ένταξης της με την δύναμη του μεγέθους της οικονομίας της αποτελούσε έναν εταίρο με μάλλον φυγόκεντρες τάσεις που ισορροπούσε ανάμεσα στην αυτονομία και την μερική ένταξη, ανάμεσα στην ευρωπαϊκή κατεύθυνση και τον εθνοκεντρικό της αυτοκρατορισμό όπως εκφράζεται σήμερα μέσα από τις σχέσεις της με τις πρώην αποικίες. Έτσι πάντα παρεμπόδιζε εγχειρήματα που προωθούνταν κυρίως από την Γερμανία με κυριότερα την δημιουργία Ευρωπαϊκού Στρατού και την ένταξη της Τουρκίας, δύο σχέδια που η Γερμανία έβαλε πάλι σε αργή αλλά σαφή κίνηση ευθύς αμέσως μετά την ανακοίνωση του αποτελέσματος  του Βρετανικού δημοψηφίσματος. Επίσης μια τάση για φαινόμενο ντόμινο στην Ευρωπαϊκή Ένωση (δηλαδή απόσχιση άλλων κρατών όπως έκανε η Βρετανία) δεν φαίνεται ακόμα τόσο ισχυρή καθώς οι περισσότερες χώρες είτε δεν νιώθουν αρκετά ισχυρές για αυτό καθώς οι οικονομίες τους ελέγχονται από τις γερμανικές πιστώσεις (Νότια Ευρώπη), είτε γιατί παρά τα προβλήματα νιώθουν ασφαλέστερες μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση ειδικά οι χώρες εκείνες που συνορεύουν με την Ρωσία (Ανατολική Ευρώπη, Βαλτική). Αυτό φέρνει την Βρετανία στην δύσκολη θέση να αντιμετωπίσει την περίπτωση της εσωτερικής αποσταθεροποίησης και την ίδια στιγμή να βρίσκεται γεωγραφικά και οικονομικά δίπλα σε μια Ευρωπαϊκή Ένωση εσωτερικά ενισχυμένη και επεκτεινόμενη με την οποία δεν θα διατηρεί και τις καλύτερες των σχέσεων.

Όλα αυτά σε συνδυασμό με τα παγκόσμια προβλήματα όπως τα ολοένα και αυξανόμενα προσφυγικά ρεύματα προς την Ευρώπη, η οικονομική κρίση, η κλιματική αλλαγή, η έξαρση του ισλαμικού εξτρεμισμού κ.λ.π που δεν μπορούν εκ των πραγμάτων να επιλυθούν σε εθνικό/τοπικό επίπεδο δείχνουν πως η εξέλιξη του Brexit ίσως να μην είναι η αναμενόμενη – ασχέτως αν αυτό κανείς το εύχεται ή το απεύχεται. Είναι πολύ πιθανό να δούμε την Βρετανία να επέρχεται σε μια συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση και να μπαίνει σε μια κατάσταση «ειδικού μέλους»  ή συνεργαζόμενης  δύναμης. Σε κάθε περίπτωση όμως ότι και να επιφυλάσσει το μέλλον ένα είναι σίγουρο. Το βρετανικό δημοψήφισμα και η απόφαση του βρετανικού λαού άνοιξε ένα καινούργιο κεφάλαιο στην ιστορία της Ευρώπης και κυρίως της Ευρωπαϊκής Ένωσης της οποίας μέχρι σήμερα οι πρακτικές και οι επιλογές προβάλλονταν σαν μονόδρομος.